umut628 Üyemizden Alıntı
 hadis tarihi ve usulü 6 ünite özet ve deneme sınavı
tarihsel süreçte hadis eğitimi öğretimi ve âdabı 6. ünite
*bilindiği gibi islâm’ın iki temel kaynağı olan kur’an ve sünnet, aynızamanda islâm eğitim-öğretim geleneğinde daima ilk sırada yer alan temeleğitim-öğretim alanlarıdır.islâmın ilk asırlarında ilim kavramı hadis ile aynı anlamda kullanılır hale gelmiştir. Nitekim talebü’l-ilm, kitâbetü’l-ilm, takyîdü’l-ilm, tahammülü’l-ilm, beyânü’lilm vb. Terkiplerin hadis edebiyatında hadis anlamındasıkça kullanılması bunun en güzel kanıtıdır.
*hz. Peygamber’in vefatının ardından “âlimler peygamberlerin vârisleridir” (buhârî, ilim, 10) hadisi uyarınca kendilerini hz. Peygamber’in ilim vârisleri olarak kabul eden sahâbe ve onlardan sonra gelenler, bulundukları yerlerde sünnet bilgisini başkalarına öğretme konusunda büyük bir sorumluluk bilinci içinde olmuşlardır. Bu sayede hadis öğrenim ve öğretimi nesiller boyu devam edegelmiştir.
ilk dönemde hadis öğrenim ve öğretimi
hz. Peygamber ve hadis öğretimi
*yüce allah, hz. Peygamber’e yüklediği tebliğ ve beyan görevini hakkıylayerine getirebilmesi için onu nübüvvet eğitiminden geçirmiştir. Onun rabbitarafından eğitilmesi, sadece öğrenmeye değil aynı zamanda öğretmeyeyönelik bir eğitimdir.hz. Peygamber, ashabına eğitim-öğretim konusunda darehber olmuş, mekke ve medîne döneminde ortaya koyduğu eğitim-öğretimfaaliyetleriyle bunu göstermiştir. Bu nedenle hz. Peygamber, islâm’da ilk muallim, ashabı da ilk talebeler olarak kabul edilir.
hz. Peygamber döneminde hadis öğretim yerleri
*mekke’de gözden uzak bir yerde bulunan dâru’l-erkam (erkam’ın evi),islâmın ilk zamanlarında belli bir gizlilik içerisinde yürütülen müslümanlarıeğitme faaliyetinde önemli bir buluşma noktası idi.
*hz. Peygamber, medîne’ye hicret ettikten sonra yaptığı ilk iş, bir mescidinşa etmek olmuştur. Mescid-i nebevî olarak bilinen bu mescid, sadece biribadet yeri değil, başta eğitim-öğretim olmak üzere, idarî, hukukî ve askerîişler olmak üzere islâm ve müslümanlarla ilgili her türlü konunun konuşuluptartışıldığı ve karar bağlandığı çok amaçlı bir merkez olarak kullanılıyordu.bu yapısıyla mescid-i nebevî, islâm’ın ilk kurumsal binası olmak yanında ilkörgün eğitim kurumu niteliği taşır.
*hz. Peygamber, ilim meclislerini haftanın çeşitli günlerine yayardı. Bütün bunlar, onun günümüzde eğitimde süreklilik veya sürekli eğitim diye ifade edilen bir yaygın eğitim politikası izlediğini gösterir.
hz. Peygamber’in hadis öğretim metodu
*hz. Peygamber’in öğretimi, aslında bir hadis öğretme faaliyetidir.zira onun dine ve hayata dair söylediği ve yaptığı her şey, hadis kapsamında değerlendirilir. Bir öğretim faaliyetinde öğreten varsa bir de öğrenen olmalıdır. Hz. Peygamber’in öğretiminde öğrenenler sahâbîlerdir.
sahâbenin hadis öğrenme arzusu ve duyarlılığı
*islâm’ın yerleşip kökleşmesinde hz. Peygamber’e canları ve malları pahasınakayıtsız şartsız eşsiz bir bağlılık gösteren sahâbe, ilim öğrenme ve öğretmekonusunda da büyük bir duyarlılık sergilemiştir. Bu amaçla hz.peygamber’in yakınında bulunup sürekli onun söz ve davranışlarını takipetme imkânı aramışlardır.
sahâbenin hadis öğrenme metodu
*sahâbîler, çeşitli sebeplerle bizzat resûlüllah’tan dinleme fırsatını kaçırdıkları hadisleri geliştirdikleri bir takım telâfî yöntemleriyle öğrenmeye çalışırlardı. Hz. Peygamber’in ilim ve sohbet meclislerini ensarlı bir komşusu ile nöbetleşe takip eden hz. ömer, bu konudaki yöntemini şöyle anlatır:“resûlüllah’ın meclislerini komşumla nöbetleşe takip ederdik. Bir gün o giderdi, bir gün de ben. Ben gittiğim zaman o günün vahiy ve diğer konularla ilgili haberlerini ona getirirdim; o da gittiğinde bana getirirdi.” (buhârî,ilim, 27)
*sahâbenin hadis öğrenme metodlarından biri de öğrendiklerini kendiaralarında müzakere yani tekrar etmek, iyice anlayıp hafızalarınayerleştirmekti. Nitekim enes b. Mâlik, hz. Peygamber’in huzurundaöğrendikleri hadisleri onun yanından ayrıldıktan sonra kendi aralarında iyicebelleyinceye kadar müzakere ettiklerini söyler.
sahâbenin hadis bilgisindeki farklılıkları
*peygamber’in ilim ve irfan meclislerinde bulunan her sahâbî imkân, ilgi ve kabiliyeti ölçüsünde ondan istifade etmiştir.ebû hureyre gibi beş binden fazla hadis rivâyet ettiği bilinen sahâbîler yanında hadis rivâyet ettiği bilinmeyen veya tek tük rivâyeti bulunan nice sahâbîler vardır. öyle ki, hadis râvîsi olan sahâbîlerin sayısı, olmayanlara göre çok azdır. Râvî sahâbîlerin hadis sayılarıda birbirinden çok farklıdır.
*kur’an ve onun açılımı olan sünnetle baş başa kalan sahâbîler, kur’an ve sünnetin çağrısına kulak verdiler. Sağlığında hz. Peygamber’e itaati allah’a itaat bildikleri gibi, vefatından sonra sünnetine uymayı kur’an’a uymak olarak kabul edip dört elle sünnete sarıldılar. Hayat tarzlarını hz. Peygamber’den görüp öğrendikleri gibidüzenlemeye büyük özen gösterdiler.
sahâbenin hz. Peygamber’e ve sünnete bağlılıkları
*hz. Peygamber’e uymada sınır tanımayan sahâbîler, bir hatıra niteliğinde bile olsa daima onu örnek alma duyarlılığı içinde oldular.örnek verecek olursak;
*hz. Ebû bekir, halife seçildiğinde ilk iş olarak hz. Peygamber’in şam’a göndermek üzere hazırladığı üsâme komutasındaki orduyu, “peygamber’in bağladığı bir sancağı çözmek bana yakışmaz” diyerek şam’a göndermekte tereddüt etmemiştir.
*hz. ömer, bir defasında kâbeyi tavaf ederken haceru’l-esved’in karşısına geçti ve şöyle dedi: “iyi biliyorum ki, sen bir taşsın; senden nezarar gelir, ne de fayda. şayet resûlüllah’ın seni öpüp selâmladığını görmüş olmasaydım, seni ne öper ne de selâmlardım.”
*sahâbenin hz. Peygamber’e bağlılığı kuru bir taklit ve duygusal özlemolarak açıklanamaz. Bu bağlılık, aslında sünnetin öğrenilmesi ve sonrakinesillere sağlam bir şekilde öğretilmesini amaçlamaktaydı
sahâbede hadis öğrenim ve öğretimi
*ilk dört halife başta olmak üzere sahâbe, hz. Peygamber’in şahsına karşıduydukları eşsiz sevgi, saygı ve bağlılığın bir yansıması olarak, vefatındansonra da sünnetine karşı büyük bir ilgi, ciddiyet ve hassasiyet içinde olmuşlardır. Her biri bir sünnet demek olan hadisleri, dikkat ve temkini eldenbırakmadan dinî bir görev bilinci içinde öğrenip öğretmeye çalışmışlardır.
*ancak burada şunu özellikle belirtmek gerekir ki, sahâbeninhadis rivâyetinde bu derece titiz davranması, her zaman hadisin râvisindenşahit veya yemin istedikleri anlamına gelmez. çünkü sahâbîler birbirlerinindürüstlüğünden ve ciddiyetinden şüphelenmiyordu. Dolayısıyla rivâyetteşahit veya yemin şartı genel değil, eğitim ve örnek olma amaçlı özel biruygulamadır. Rivâyet işini baştan sıkı tutup kurallara dayalı sağlam ve köklübir rivâyet geleneği oluşturma hedefi güdülmüştür.
sahâbenin hadisleri rivâyet ediş tarzı
*sahâbe döneminde hadis öğrenim ve öğretiminin karakteristik bir özelliğide şifâhî usulle yapılmasıdır. Yazı geleneğinin pek bulunmadığı bu dönemde hadisler ezberlenmekte, ezberlenen hadisler müzâkere yoluyla korunup hâfızada kalıcı hale getirilmekteydi. Bununla birlikte abdullah b. Amr gibi bazı sahâbîler, resûlüllah’ın izniyle hadis yazmışlarsa da, yazılanların yine ezberlemeyi kolaylaştırmaya yönelik olduğu görülmektedir.
tâbiûn ve etbâu’t-tâbiûn dönemi
*bu dönem, hz. Peygamber’in vefatıyla başlayıp hicrî 220 yılı civarına kadardevam eden oldukça uzun bir süreyi kapsar. Sahâbe ile tâbiûnda olduğu gibi tâbiûn da etbâu’t-tâbiîn ile iç içe yaşayan iki farklı kuşaktır.
*hadisin önemi, bağlayıcılığı, aslına uygun olarak korunup nakledilmesi konusundaki dikkat ve titizlik açısından sahâbeyi örnek almışlardır. Bu duyarlılığın bir ifadesi olarak süfyân es-sevrî, “hadis kadar sorumluluğundan korkulacak başka bir şey yoktur.” derken; akranı şu’be b. Haccâc, “hadis kadar cehenneme girmeme sebep olmasından korktuğum başka bir şey yoktur.”sözüyle aslında aynı noktadaki endişelerini ifade etmektedirler.
*ibn şihâb ez-zührî gibi muhaddisler öncülüğünde dağınıkvaziyetten kurtularak toplanıp tedvin edilmiştir.muhaddisler, râvîlerin cerh-ta’dîline ağırlık vermiş, rivâyetlerin illetlerini tesbite yönelik çalışmaları yoğunlaştırmış, bu illetlere göre hadisleri kısımlara ayırmış ve her kısmın hükmünü açıklayan kurallar ortaya koymuşlardır. Tedvîn işinde olduğu gibi bu kuralları koyup uygulama öncülüğü yine ibn şihâb ez-zührî’ye nasip olmuştur.
*hicrî 150’li yıllardan itibaren daha önce tedvin edilen hadisler konularına göre tasnîf edilmeye başlamıştır. Ma’mer b. Râşid’in el-câmi’ adlı eseri bunun ilk örneği sayılır.
*islâm coğrafyasının başta ırak ve hicaz olmak üzere farklı bölgelerinde değişik fıkhî ekoller ortaya çıkmış ve her ekol kendi fıkhî yaklaşımı doğrultusunda hadisleri yorumladığı fıkhu’lhadîs türünde eserler ortaya koymuştur. Imam mâlik’in el-muvatta’ı, imam muhammed’in el-âsâr’ı ve imam şâfiî’nin el-ümm’ü bu türün ilk örnekleri sayılabilir.
hadisin coğrafî merkezleri
*vahyin canlı şâhitleri olan bu nesil mensupları, gittikleri yerlerde ilgi odağı oluyor, ilim meraklıları uzak, yakın demeden buralara gelip onlardan nebevî bilgi mirasını almaya çalışıyorlardı. Kısa sürede birer ilim merkezi haline dönüşen bu yerler, ilim merkezleriveya hadisin coğrafî merkezleri olarak adlandırılır. şimdi bu coğrafî merkezlerin belli başlılarını ana hatlarıyla ele alalım;
medine
*hicretten hemen sonra hz. Peygamber’in burada inşa ettiği mescid-i nebevî (peygamber mescidi), bir ibadethane olmanın ötesinde islâm’da ilk eğitim-öğretim müessesesi olarak tarihe geçmiştir.ancakbu mescidin bitişiğinde bulunan ve suffe ( الصُّفَّةُ ) denilen özel bir mekândansöz etmeden geçmeyiz.suffe, aslında yoksul sahâbîlerin barınması için mescidin inşası esnasında hz. Peygamber tarafından yaptırılan bir barınaktır. Fakat orada kalanlar, vakitlerini resûlüllah’ı dinleyip ondan islâm’ın esaslarına ilişkin bilgiler öğrenerek geçirmeleri sebebiyle zamanla yatılı bir eğitim kurumu halinedönüşmüştür.
*eğitim-öğretim işleriyle bizzat ilgilenen hz. Peygamber, ayrıca onlara suffe’de ders veriyordu. En fazla hadis rivâyet eden sahâbî olan ebû hureyre, suffe ehlinin meşhurlarndandır
*tâbiûn neslinden olup medîne’de yetişen büyük âlimlervardır. Islâm ilim tarihinde fukahâ-i seb’a diye adlandırılan medîneli yedi fıkıhçı bunların başında gelir. Saîd b. El-müseyyeb, kâsım b. Muhammed,hârice b. Zeyd, urve b. Ez-zübeyr, ubeydullah b. Abdullah b. Utbe, ebûbekir b. Abdurrahman ve süleyman b. Yesâr’dan oluşan bu yedi kişilik ilimheyeti ile birlikte, hadislerin ilk müdevvini ve hadis usûlü ilminin kurucusu sayılan ibnü’ş-şihâb ez-zühri, ayrıca etbâ’ tabakasından imam mâlik gibi pek çok ünlü âlim, hep bu ilim merkezinin öğrencileridir
mekke
*fetihten sonra ilim ve kültür faaliyetlerini organize etmek üzere vahyin beşiğiolan mekke’ye muallim olarak gönderilenmuaz b. Cebel, buradaki müslümanlara gerekli dini bilgileri öğretti. Daha sonra ibn abbas, hz.ali’nin şehit edilmesinin akabinde mekke’ye yerleşti ve ömrünün geri kalankısmını burada öğrenci yetiştirerek geçirdi. Ayrıca abdullah b. Sâib, hâlid b.esîd, ikrime b. Ebû cehîl, el-hakem b. El-‘âs, osman b. Talha gibi birçokları mekkeli sahâbî râvîler arasında sayılır. Mücâhid b. Cebr, atâ b.ebû rabâh, amr b. Dînâr ve ibrahim b. Meysere gibi şahıslar da sahâbîlerin yetiştirdiği önde gelen mekkeli tâbiîler arasında yer alır.
şam
*hz. ömer, buradaki müslümanları din konusunda aydınlatmak üzere muâz b. Cebel, ubâde b.sâmit, ebu’d-derdâve abdurrahman b. ğanem gibi birçok ünlü sahâbîyiöğretmen veya başka bir görevli olarak şam’a gönderdi.
*şâm bölgesi, tâbiûn dönemi ve sonrasında da pekçok muhaddis, fakîh ve kurrânın yetiştiği bir ilim merkezi olarak kaldı.dımaşk kâdısı sâlim b. Abdullah el-muhârebî, yezîd b. Muâviye ve oğluyezîd, ebû idrîs el-havlânî, ömer b. Abdülazîz, , umeyr b. Hânî el-ansî bu merkezde yetişen önemli âlimlerdir. Ancak islâm ilim tarihinde şâm denilince akla hiç şüphesiz imâmu ehl-i şâm (şamlı’ların imamı) ünvanı veel-evzâî nisbesiyle meşhurabdurrahman b. Amr gelir. Mekhûl ve recâ b.hayve de bu yöreye mensup önde gelen âlimlerdendir.
kufe
*hz. Ali’nin hilâfetinde medîne yerine hilâfet merkeziyapılınca kısa sürede bir ilim ve kültür merkezi haline geldi.
*hz. Ali ve ibn mes’ûd, kûfe’nin bir ilim merkezi olarak tanınmasında büyükpaya sahiptir. Bu iki sahâbînin ilmi, yaşlı tâbiîlerdan olan alkame, ibrahimen-nehaî ve hammâd b. Ebû süleyman’a onlardan da genç tâbiîlerden sayılanimam a’zam ebû hanîfe’ye ulaşmıştır. Dolayısıyla bazılarınca“türklerin mezhebi” diye nitelendirilen hanefîmezhebinin şekillenmesindebu iki sahâbî kanalıyla gelen rivayetler merkezî bir yeri işgal eder.
basra
*hilâfet merkezinin kûfe’ye nakledilmesiyle bölgenin ikinci ana merkezihaline gelen basra, aynı zamanda önemli bir ilim şehri olarak ün yapmıştır.
*ebû mûsa el-eş’arî ve ibn abbâs görev icabı basra’da bulunmuş; utbe b.gazvân, imrân b. Husayn, ma’kıl b. Yesâr, ebû berze el-eslemî,abdurrahman b. Semüre ve ebû zeyd el-ensârî gibiler de basra’ya gelmiş sahâbîlerdendir. Diğer taraftan hasan el-basrî, muhammed b. Sîrîn vekatâde gibi tâbiîler, basra mektebinde yetişen ünlü muhaddis âlimlerdendir.
bağdat
*abbâsîler’in hilâfeti ele geçirmelerinden sonra kuruldu ve devletin idare merkezi buraya taşındı.bağdât, tâbiûn döneminden itibaren islâmî ilimlerin okutulduğu önemli bir ilim merkezi oldu. Ilerleyen asırlarda kurulan nizâmiye adlı medreseler kompleksinin ilki ve en gelişmişi burada açıldı.
cezire
*tâbiûn’dan ‘adî b. ‘adî ve meymûn b. Mihrân gibi pek çok âlim yetiştiren cezîre,cezîreli anlamına gelen cezerî nisbesi taşıyan birçok islâm âlimine vatan olmuştur.
yemen
*muâz b. Cebel ve ebû mûsa el-eş’arî’nin hz. Peygamber tarafından vali olarak gönderildiği yerdir ebû hureyre’nin önde gelen talebesi ve es-sahîfetü’s-sahîha adlıhadis sahîfesinin sahibi hemmam b. Münebbih ile kardeşi vehb b. Münebbihile tâvûs b. Keysân ve abdullah b. Tâvûs, yemen bölgesinin meşhurmuhaddisleri arasında yer alır. Ilk hadis musannifi yani tasnifçisi kabul edilen ma’mer b. Râşid ve öğrencisi musannef sahibiabdürrezzâk b. Hemmâm dayemen coğrafyasında yetişmiş önemli muhaddis ve musanniflerdir.
mısır
*mısır, hz. ömer zamanında amr b. El-‘âs komutasında fethedilmiş bir ülkedir.bizzat hz. Peygamber’den hadis yazan ilk sahâbîlerden olan abdullah b. Amr da babası amr ile birlikte mısır’a gelen fakat fetihten sonrageri dönmeyenler arasındaydı. Hadislerin mısır’da yayılmasına öncülük edenbu sahâbî, tâbiûn neslinden birçok talebeye burada hadis okutmuştur. Mısır mektebinin sembolik şahsiyeti haline gelen abdullah b. Amr, aynı zamanda şâfiî’nin hadis alt yapısının dayandığı kimsedir.
mağrib ve endülüs
*bu coğrafya’da tunus’ta kayrevan, endülüste kurtuba, işbiliye, gırnata, şâtıbiye ve belensiye gibi şehirler islâm dünyasında birer ilim ve kültür merkezi olarak ilgi odağı haline geldi. Saîd b. Muhammed el-haddâd, sahnûn b. Saîd, yahya b. Yahya, ibnhabîb ve bakî b. Mahled ile sonrasında ibn hazm, ibn abdilberr,muhyiddîn ibnü’l-‘arabî, ibn rüşd, kâdî iyâd gibi pek çok âlim bu genişilim coğrafyasında yetişmiştir.
horasan ve maveraünnehir
*buhârâ, semerkand, belh, herât, isfahan, merv, nişâpûr,rey, serahs, sicistan, tirmiz gibi büyük-küçük pek çok ilim merkezindeadları islâm ilim tarihine altın harflarla nakşedilen birçok muhaddis ve âlimyetişmiştir. Bunların başında kütüb-i sitte müellifleri gelir. Dârimî, ibnhuzeyme, ibn hibbân, hâkim ve daha niceleri, hep bu bereketli ilim coğrafyasının mahsulüdür.
ilim yolculukları
*fetihlerle birlikte, hicaz bölgesinden, özellikle dâru’s-sünne (sünnet yurdu)denilen medîne’den ayrılıp; asker, idareci veya ilim adamı olarak islâmcoğrafyasının dört bir tarafına dağılan büyük bir sahâbe kitlesi, az veya çok,hz. Peygamber’den işittikleri ve gördüklerine dair bildiklerini de tabiatıylayanlarında götürmüşlerdi.müslümanlar uzak, yakın demeden, hz. Peygamber’in hadislerini birinci ağızdan dinleyip öğrenmek, ashâbın ilim ve irfanından kana kana içmeküzere rihle ( الرِّحْلَةُ ) denen meşakkatli ilim yolculuklarına katlanarak buralara akın ettiller.
*bu konuda er-rihle fî talebi’l-hadîs adıyla müstakil birkitap yazan h. v. Asrın ünlü ve üretken tarihçi muhaddisihatîb el-bağdâdî (ö.463/1071), anılan eserinde birbirinden ilginç rihle hatıralarına yer verir.sahâbe ile başlayıp tâbiûn ile gelişen rihleler, hadis yazımının kurallarabağlanması, kitaptan rivâyete icâzet verilmesi ve kitaba güvenin artması gibisebeplerle yoğun dönemini geride bırakmıştır. Ibn mende (ö. 395/1005), buhareketli dönemin son temsilcisi kabul edilir. Bundan sonra rihle geleneği hızkesmesine rağmen daha sonraki asırlarda da devam etmiştir. Fakat hicrîbeşinci asrın ortalarından itibaren medreselerin, altıncı asrın ortalarındansonra da dârulhadîslerin kurulmasıyla birlikte, öğrenci ilmin peşine değil,ilim öğrencinin ayağına gider olmuş; artık rihleler, belirli kitapların icâzetinialma amacından öteye geçmemiştir.
medreseler ve dârul hadîsler
*ebû bekir b. Ahmed es-sıbğî (ö. 342/954) tarafından nîşâbur’da kurulan dârussünne (sünnet evi) bu merkezlerin ilki sayılır. Ancak bu konuda asıl gelişme,selçuklu veziri nizâmlümülk (ö. 485/1092) zamanında yaşanmış; o, başta bağdat ve nîşâbur olmak üzere birçok merkezde, kendisine nisbetle nizâmiye medreseleri olarak anılan çok amaçlı medreseler zincirini inşa etmiştir.
*hicrî vı. Asrın ikinci yarısında hadis öğretimi konusunda yeni bir gelişme meydana geldi ve sadece hadis öğretimine tahsis edilen hadis ihtisas okullarıkurulmaya başlandı. Dârulhadîs (hadis evi) denilen bu merkezlerin ilki,selçuklu atabeylerinden nûreddin mahmud zengî (ö. 569/1173) tarafından dımaşk’ta (bugünkü şam’da) kurulan dâru’l-hadîsi’n-nûriyye’dir. Kurucusununadını taşıyan bu kurum, aynı zamanda ilk idarecisi olan ünlü hadisçi ve tarihçi ibn asâkir adına yaptırılmıştır.
*ikinci bir dârulhadîs, eyyûbî sultanı el-melikü’l-kâmilnâsiruddîn muhammed tarafından 621/1124 yılında kahire’de kurulmuş vekurucusuna nisbetle dâru’l-hadîsi’l-kâmiliyye diye adlandırılmış ve başınada ebu’l-hattâb b. Dihye getirilmiştir.
*eyyûbî sultanlarından el-melikü’l-eşref mûsâ b. âdil, dımaşk’ta birkaç dârulhadîs yaptırmıştır. Bunların en ünlüsü, kahire’deki kâmiliyye dârulhadîsi’nden birkaç yıl sonra, 626/1129 yılında yapımı tamamlanan eşrefiyye dârulhadîsi’dir.bu dârulhadisin hocaları arasında, aynı zamandaşeyhliğini yapmış meşhur muhaddis ibnü’s-salâh ile ibn rezîn, nevevî, ibnhallikân, ebû şâme el-makdisî ve ibn hacer gibi dönemlerinin ünlü âlimleriyer alır. Hattaibnü’s-salâh’ın ulûmu’l-hadîs adlı meşhur eseri, bu dârulhadîste okuttuğu ders notlarından oluştuğu söylenir.
*osmanlı topraklarının büyük bir kısmını dolaşan evliyâ çelebi, bu seyahatları neticesinde yazdığı seyahatnâme adlı hacimli eserinde, abartılı gözükse de sadece kahire’de 860 dârulhadis bulunduğunu kaydeder. Ayrıca, mekke’de kırk, suriye ve filistin’de yirmidört, bağdat’da ise yetmiş kadar dârulhadis bulunduğunu söyler.
*dımaşk dârul hadislerinde buhârî, müslim, ebû dâvûd,tirmizî ve nesâî’nin sünen’leri ile ahmed b. Hanbel’in müsned’i okutulduğu;ayrıca fıkıh, tefsir ve kıraat (kırâat-i seb’a) dersleri verildiğikaydedilir. Osmanlı dârulhadislerinde ise buhârî ve müslim’in sahîh’leri ile,mesâbîhu’s-sünne ve meşâriku’l-envâr okutulduğuna dair bilgilere rastlanır.
selçuklu ve osmanlı dönemi dârulhadîsleri selçuklu devletinin hüküm sürdüğü yıllar (h.431-707/m.1040-1308) klasik yazılmasının bitip, bu klasik kitaplara dayalı çalışmaların başladığı döneme rastlar.
selçuklu darül hadisleri
*islâm coğrafyasında dârul hadîslerin yoğun olarak kurulduğu vıı/xııı. Asır, selçuklu hükümdarları ı. Alâddin keykubad ile ıı. Gıyâseddînkeyhüsrev dönemine rastlar. Bu asırda anadolu’da kurulan ilk dârulhadîs,günümüzdetaşmescid diye bilinen çankırı dârulhadîsi’dir. Bundan otuz yılsonra anadolu’da ikinci dârulhadis sivas’ta inşa edilmiştir. Sâhibiye(gökmedrese) veya çifte minareli medrese dârulhadîsi olarak tanınır.ardından selçuklu veziri sâhib atâ’nin konya’da yaptırdığı dârulhadîs iseince minâre dârulhadîsi olarak anılır. Bundan kırk yıl kadar sonra ilhanlılar döneminde erzurum’da yapılan dârulhadîs, ahmediye medresesi olarak meşhurdur ve 714/1314 tarihli kitabesi günümüze kadar gelmiştir.
osmanlı darül hadisleri
*osmanlı döneminde ilk dârulhadîs, ı. Murat devrinde (1360-1389) çandarlıhayrettin paşa tarafından iznik’te yapılmıştır. Fakat ilk devir osmanlı dârulhadislerinin en meşhuru ıı. Murad’ın 828/1425’te edirne’de yaptırılan ve osmanlı medrese teşkilatı açısından bir dönüm noktası sayılan dârulhadîs medresesi’dir.
*fatih sultan mehmet döneminde kurulan bursa’da lütfullah çelebi dârulhadîsi ile istanbul vefa’da molla gürânî dârulhadîsi medresesi meşhurdur.ayrıca tokat kadı hasan dârulhadîsi ile mevlânâzâde dârulhadîsi bu dönem eserleri içinde zikredilir.
abdullah paşa dârulhadîsi, ıı. Bâyezîd devrinde amasya’da kurulmuştur.
*kanûnî devrinde dârulhadisler artmıştır. Amasya’da osman çelebi,istanbul eyüp’te defterdar mehmed çelebi, beyazıt’ta papasoğlu, vilâyetkonağı civarında sofu mehmed paşa, demirkapı’da mehmed ağa, vefa’dahüsrev kethüdâ dârulhadisleri ile süleymaniye külliyesi bünyesinde kurulan süleymaniye dârulhadîsi bu devre aittir. Süleymaniye dârulhadîsi,osmanlı eğitim-öğretim kurumları arasında en yüksek statüye sahipti.
*ıı. Selim döneminde birgi’de atâullah efendi dârulhadîsi, kasımpaşa’da piyale mehmed paşa dârulhadîsi, üsküdar’da bugün kütüphane olarakkullanılan şemsi paşa dârulhadîsi, edirne’de selimiye dârulhadîsi hizmete sokulmuştur.
*dârulhadîs kurma geleneği diğer osmanlı sultanları tarafından da sürdürülmüş, ııı. Murad, oğlu ııı. Mehmed ve özellikle ıv. Mehmed devri ile ııı. Ahmed döneminde de dârulhadisler inşa edilmiştir.balkanlara gelince; evliya çelebi, yunanistan’da 16; bulgaristanda 2;arnavutluk’ta 3 ve eski adıyla yugoslavya topraklarında 23 dârulhadis bulunduğundan bahseder.
osmanlının son döneminde hadis öğretimi
bu dönemde medreseler yönelik köklü ıslahat, şeyhulislâm mustafa hayri zamanında başlamış ve bu yeniden yapılandırılan eğitim kurumlarına dâru’l-hilâfeti’l-aliyye merdeseleri denmişti. 1914 yılında tedrisata başlayan ve öğretim süresi kademeliolarak on iki yıl olan bu kurumlarda, yine aynı düzenleme çerçevesindeaçılan medresetü’l-mütehassısîn adlı ihtisas medreselerinde hadis öğretimineyer verilmiştir. Bunlar dışında, enderûn mektebi, medrestü’l-vâizîn, merdesetü’l-irşâd gibi meslekî eğitim kurumları ile dâru’l-hilâfe merdesesi’ninanadolu’da açılan şubelerinde de hadis dersleri verilmekteydi.
cumhuriyet döneminde hadis öğretimi
*cumhuriyet dönemine intikal eden dâru’l-hilâfe medreseleri yanında, diğermedreselerin yeniden yapılandırılmasıyla oluşturulan ve medâris-i ilmiyye medreselerinde hadis okutulmaya devam edilmiş; 1924 yılında tamamen kapatılan medreselerin yerine kurulan dârulfünûn ilâhiyat fakültesi’nin ders programında da hadis dersi yer almıştır.
*1949 ankara’da açılan yeni bir ilâhiyat fakültesi, 1951 yılındaaçılan imam-hatip okulları, ilki 1959 yılında istanbul’da eğitim-öğretimebaşlayan yüksek islâm enstitüleri, 1982 yılında yapılan refomla yüksekislâm enstitüleri’nin dönüştürüldüğü ilâhiyat fakülteleri, günümüzde değişikdüzeylerde hadis derslerinin verildiği öğretim kurumlarıdır.
hadis öğrenim ve öğretim âdâbı
*hadis ilminde de uyulması gereken bir takım kurallarvardır. Bu kuralların olmazsa olmazlarına rivâyet teknikleri, olmazsaonmazlarına rivâyet âdâbı denir. Güzel ahlâk, hayâ, nezâket, zerâfet, yol,yordam gibi anlamlara gelen edep kelimesinin çoğulu olan âdâb, hadisöğrenim ve öğretiminde ahlâk ve terbiye kurallarına göre uyulması gerekenyerleşik esaslar, günümüz tabiriyle bilimsel etik kuralları demektir.
hadis usûlü kitaplarında “âdâbü’l-muhaddis”,âdâbü tâlibi’l-hadîs gibi ayrı başlıklar altında yer almış, hatta pek çok müelliftarafından müstakil eserlere konu edilmiştir. Bunların en meşhurlarından biri,hatîb el-bağdâdî’nin el-câmi’ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’ adlı hacimlieseridir.
hadis öğrenme ve öğretme âdâbı, öğrenen (öğrenci) ve öğreten (hoca)açısından iki başlıkta ele alınabilir:
a) öğrencinin uyması gerekenler;
1. Ihlâs ve iyi niyet; hadis öğrencisinin öncelikle allah rızasını kazanmaya yönelik samimi birniyetle ve karşılığını yalnızca allah’tan bekleyerek ilim tahsiline başlaması,bunun dışında para, makam ve şöhret gibi hiçbir dünyevî menfaatiamaç edinmemesi gerekir.büyük muhaddis süfyân es-sevrî de “allah rızasınıkazanmak için hadis öğrenmekten daha üstün hiçbir amel bilmiyorum”demiştir.
2. öğrendiğiyle amel etmek; allah kur’an-ı kerîm’de, bildiği ile amel etmeyenleri kitap taşıyanmerkeplere benzetmiştir (62cum’a, 5). ünlü sahâbî ibn mes’ûd, on âyetezlerleyince onlarla amel ettiklerini ve manalarını öğrenmedikçe başkaâyetlere geçmediklerini söylemiştir.
3. Hadisi ehlinden almaya çalışmak; hadis öğrencisi, bilgisi, ahlâkı ve dindarlığı ile tanınmış hocaları bulup onlardan hadis öğrenmeye çalışmalı; gerekirse geçmişte yapıldığı gibi bu uğurda yorucu ilim yolculuklarını göze almalıdır. Eskiler, “hadis tahsiliiçin yolculuk yapmayandan olgunluk bekleme” demişlerdir.
4. Hocaya saygı göstermek; öğrenci, huzurunda bulunsun veya bulunmasın hocasına saygıda kusuretmemeli, onu yüceltmeli, yanılıp tökezlemesini asla temennietmemelidir. Bu, aynı zamanda ilme ve hadise saygının bir gereğidir.
5. Arkadaşlarıyla bilgi paylaşmak; öğrencinin hadis öğrenmekten elde ettiği en önemli kazanç, öğrendiğini arkadaşlarıyla paylaşmak ve onlarla müzakeresini yapmaktır.
6. Ilmî ve tedricî bir metod takip etmek; öğrenmede son derece önemli olan bu ilke çoğu zaman göz ardı edildiği için öğrencide yorgunluğa, bıkkınlığa ve hatta hayâl kırıklığına yolaçabilmektedir. Bu nedenle öğrenci, hadis okumalarını belli bir programdâhilinde bir sıraya göre sabırla sürdürmelidir.
7. Hadis usûlüne önem vermek; öğrenci önce kendi diliyle yazılmış, kolayca okunupanlaşılabilir bir-iki hadis usûlü kitabı okumalı, daha sonra temel usûlkaynağı niteliğindeki arapça klasik hadis usûlü eserlerini mütalâaetmelidir. Ayrıca öncelikle ilk dönem hadis tarihi olmak üzere, rivâyet,râvî ve eser boyutuyla hadisin tarihî süreçteki gelişim seyrine ilişkinkaynaklar okunmalıdır.
hocanın uyması gerekenler
1. Ihlâs ve iyi niyet; ihlâs ve samimiyet, bütün işlerin özüdür.kalbini makam ve şöhret gibi dünyevî çıkarlardan arındırmalı, niyeti allah’ın hoşnutluğunu kazanmak olmalıdır.
2. üstün ahlâka sahip olmak; islâmî ilimler, üstün ahlâk, karakter ve istikamet üzere onurlu bir hayatyaşamayı gerektiren yüce ilimlerdir. Hadis ilmi bunların başında gelir.muhaddis de bu yönüyle diğerlerinden önde olması yaraşır.
3. Hocalık ehliyetine riâyet; hoca, ilim ve yaş bakımından rivâyet ehliyetine sahip olmadıkça hadisokutmaya kalkışmamalıdır. Hocalık yapmaya başlama yaşı olarak ileri sürülen 33, 40 veya 50 rakamlarını tartışmayı bir tarafa bırakarak ibnü’ssalâh’ın bu konuda ortaya koyduğu prensibi hatırlatmakla yetinelim.“hadis hocalığı yapacak kimsenin hadis birikimine ne zaman ihtiyaç duyulursa, yaşı ne olursa olsun, hadis rivâyetine başlayıp ilmi yaymasıuygun olur.”
4. Bunama halinde hocalığı bırakmak; bunama, önemli bir rivâyet kusurudur. Bu nedenle, yaşı kaç olursa olsun bunama belirtileri gösterip rivâyetleri karıştırmaya (ihtlât) başlayan birmuhaddisin hadis rivâyetinden el çekmesi veya çektirilmesi gerekli görülmüştür. Ancak bunama durumu gözükmese de uzun yaşayan bir hadisçinin rivâyeti bırakma yaş sınırı seksen olarak belirlenmiştir.
5. Kendisinden üstün olanlara öncelik vermek; islâm kültüründeki ilim anlayışının en önemli özelliklerinden biri, yaşa ve liyakata saygıdır. Bu nedenle, yaş veya ilim yönünden kendinden üstünbir âlimin yanında hocalık yapmamak, gerekirse öğretim önceliğini üstünolana vermek ilim âdâbındandır.
6. Hadise saygı ve hadis meclisine özen göstermek; hz. Peygamber’in sözleri ve fiileri demek olan hadise hürmet duyguları beslemek, hz. Peygamber’e saygının gereğidir. Bu nedenle hadisokutacak muhaddis, önce zihnen ve ruhen buna hazır olmalıdır. Dersine iyi hazırlanmalı, hadis okutacağı meclise temiz ve düzgün bir kılıkkıyafetle gelmelidir. Bu edebin en güzel örneği, yolda, ayaküstü, alelacele hadis rivâyet etmekten hoşlanmayan imam mâlik’te görülür.
7. Eser yazmak ve bilimsel faaliyette bulunmak; ilimde belli bir seviyeye ulaşan muhaddisten beklenen bir davranış da döneminin ve içinde yaşadığı toplumun her türlü ihtiyaç ve problemlerinide dikkate alan bir anlayışla ilmî faaliyetlerde bulunmak ve bu çerçevede eser yazmaktır
----soru cevap şeklinde deneme-----
tarihsel süreçte hadis eğitim öğretim ve adabı ünite:6
1:islamın ilk yıllarında hadis ile aynı anlamda kullanılan kavram hangisidir?
ilim
2:hangi terkipler hadis edebiyatında hadis anlamında sıkça kullanılmıştır?
taleb’ül-ilm
takyidü’l-ilm
kitabetü’l-ilm
tahammül’ül-ilm
beyanü’l-ilm
3:üsve-i hasene ne demektir?
örnek yaşam biçimi, güzel örnek
4:yaşamıyla en güzel örnek (üsve-i hasene)olan kimdir?
hz. Muhammed (s.a.v.)
5:hz. Peygambere kur’an’daki bazı ayetlerle hangi görevler verilmiştir?
tebliğ, beyan, tezkiye
6:hz. Peygamber’in vefatının ardından “alimler peygamberlerin varisleridir.” hadisi uyarınca kendilerini hz. Peygamberin ilim varisleri olarak kabul edenler kimlerdir?
sahabe ve ondan sonra gelenlerdir
7:kur’an’da “kitabı ve hikmi öğreten bir resul” ayetiyle resullah’ın hangi özelliği vurgulanmıştır?
muallimlik yani öğreticilik
8:islam’da ilk muallim ve ilk talebeler kimlerdir?
ilk muallim hz. Peygamber, ashabı da ilk talebeler olarak kabul edilir
9:hadis kaynaklarında ilim ve alimin değeri ile ilgili bulunmak istendiğinde hangi bölüme bakılır?
kitabu’l-ilm
10:islam’ın ilk zamanlarında (mekke döneminde)belli bir gizlilik içerisinde yürütülen müslümanları eğitme faaliyetinde önemli bir buluşma noktası olan yer neresidir?
daru’l-erkam (erkamın evi)
11:islamın mekke döneminde kişisel çabalarla sürdürülen eğitim-öğretim etkinlikleri günümüz tabiriyle nasıl bir faaliyet olarak nitelendirilir?
yaygın eğitim-öğretim faaliyeti
12:hz. Peygamber medine’ye hicret ettikten sonra yaptığı ilk iş nedir?
bir mescid inşa etmek
13:islam’ın ilk kurumsal binası hangisidir?
mescid-i nebevi
14:islam’ın ilk örgüt eğitim kurumu hangisidir?
mescid-i nebevi
15:hz. Peygamberin öğretim metodları nelerdir?
• konuşurken dinleyenlerin rahatça anlayıp gerekirse yazabilecekleri şekilde açık, net, tane tane ve yavaş konuşması gerektiğinde sözünü tekrar etmesi
• anlattığı konuyu soru sormaya pek gerek bırakmadan ayrıntısıyla izah etmesi
• muhataplarına sorduğu sorularla öğreneni aktif hale getiren bir eğitim izlemesi
16:hz. Peygamber’in hangi faaliyetleri hadis kapsamında değerlendirilir?
hz. Peygamber’in öğretimi dine ve hayata dair söylediği ve yaptığı her şey
17:sahabe, ilim öğrenme öğretme konusunda nasıl bir duyarlılık sergilemişlerdir?
• hz. Peygamber’in yakınında bulunup sürekli onun söz ve davranışlarını takip etmişler
• hz. Peygamber’in ilim ve sohbet meclislerini nöbetleşe takip ederlerdi
• öğrendiklerini kendi aralarında müzakere ederlerdi
• sorarak öğrenme
• hadis öğrenimi için yolculuk yapma
18:hangi sahabe naklettiği hadisi bizzat resulallah’dan işitip işitmediği sorusuna kızar ve “vallahi biz, yalan konuşmaz, yalanın ne olduğunu dahi bilmezdik” demiştir?
enes b. Malik
19:ebu hureyre’nin kaç tane hadis rivayet ettiği söylenmektedir?
beş bşnden fazla
20:sahabiler hz. Peygamber’in huzurundayken onu nasıl dinlemişlerdir?
bir sahabenin ifadesiyle “başlarına kuş konmuşçasına” sessiz, sakin, dikkat ve ciddiyet içinde dinlemişlerdir.
21:sağlığında hz. Peygamber’e itaati allah’a itaat bildikleri gibi, vefatından sonra sünnetine uymayı nasıl kabul etmişlerdir?
sünnete uymayı kur’an’a uymak olarak kabul etmişler ve dört elle sünnete sarılmışlardır.
22:hz. Peygamber’in “kasıtlı olarak bana yalan isnad eden cehennemdeki yerini hazırlasın” buyurmuş olması sahabeyi neye sevketmiştir?
sahabeyi daha titiz davranmaya hatta önde gelen bazı sahabileri hadis rivayetine karşı çekingenliğe, duydukları rivayetleri kabülde ise sıkı kontrol mekanizmaları kullanmaya sevketmiştir.ayrıca rivayet edenden şahit istemişler ve yemin ettirmişler.
23:rivayette şahit ve yemin ettirme nasıl bir uygulamadır?
eğitim ve örnek olma amaçlı özel bir uygulamadır.
24:rivayette hangi amaç güdülmüştür?
rivayet işini baştan sıkı tutup kurallara dayalı sağlam ve köklü bir rivayet geleneği oluşturma hedefi güdülmüştür.
25:hangi sahabiler zaruret halinde hadisi manasıyla rivayet etmeye ruhsat vermişlerdir?
hz. Aişe, abdullah b. Mes’ud, enes b. Malik, ebu’d-derda
26:ibn mesud gibi bazı sahabiler hadisin sonuna hangi temkin ifadeleri ekleyerek yanlış eksik veya fazla rivayet etmiş olma vebalini hafifletmek istemişlerdir?
ev kema kale-veya dediği gib
ev nahve haza-veya bunun gibi
ev kariben min haza-veya buna yakın
27:hadislerin lafzen veya manen rivayeti sorunu tartışması kim için söz konusudur?
ilk nesiller için söz konusudur.
28:sahabelerin rivayet konusundaki birbirlerine yönelttikleri tenkitler neden kaynaklanmaktadır?
bu tenkitler, unutma, yanılma, iyi veya tam ezberleyememe gibi zabt kusurlardan kaynaklanmaktaydı.
29:tabiûn ve etbau’t-tabiûn dönemi hangi dönemi kapsar?
hz. Peygamber’in vefatıyla başlayıp hicri 220 yılı civarına kadar devam eder.
30:sahabe hangi kuşakla iç içe yaşamıştır?
tabiun (tabiun da etbau’t-tabiun ile iç içe yaşamıştır)
31:tabiûn hadis öğrenimi bakımından kimin öğrencileri ve hocaları olmuştur?
hadis öğrenimi bakımından sahabenin öğrencileri
hadis öğretimi bakımından etbau’t-tabiunun hocaları olmuşlardır.
32:”hadiskadar sorumluluğundan korkulacak başka bir şey yoktur” ifadesi kime aittir?
süfyan es-sevri
33:”hadis kadar cehenneme girmeme sebep olmasından korktuğumdan başka bir şey yoktur” sözüyle hadisteki endişelerini ifade edn kimdir?
şu’be b. Haccac
34:sahabe döneminde hadisler nasıl korunmaktaydı?
büyük ölçüde şifahi kısmende yazılı olarak
35:hangi muhaddis öncülüğünde hadisler dağınık vaziyetten kurtarılarak toplanıp tedvin edilmiştir?
ibn şihab ez-zühri
36:hadis rivayeti için muhaddisler hangi kuralları ortaya koymuşlardır?
• ravilerin cer-ta’diline ağırlık verilmiş
• rivayetlerin iletilerine yönelikçalışmaları yoğunlaştırmış
• iletilere göre hadisleri kısımlara ayırmış ve her kısmınhükmünü açıklayan kurallar ortaya koymuş
37:hadis rivayetinde bu kuralları ortaya koyup uygulama kimin öncülüğünde olmuştur?
ibn şihah ez-zühri
38:hicri 150’li yıllardan itibaren daha önce tedvin edilen hadisler neye göre tasnif edilmeye başlamıştır?
konularına göre
39:konularına göre tasnif edilen ilk eser hangisidir?
mamer b. Raşid =el-cezir
40:fıkhu’l-hadis türünün ilk örnekleri hangileridir?(fıkhı ekoller)
imam malik=muvatta
imam muhammed=el-âsâr
imam şafii=el-ümm
41:resulallah’a (s.a.v.) öğrenci olmuş sahabiler halifeler tarafından fethedilen merkezlere değişik görevlerle gönderiliyorlardı.kısa sürede birer ilim merkezi haline dönüşen bu yerler nasıl adlandırılmaktadır?
ilim merkezleri ve hadisin coğrafi merkezleri
42:hadisin coğrafi merkezleri nelerdir?
-medine -şam -basra -cezire
-mekke -kufe -bağdad -yemen
-mısır -mağrip ve endülüs -horasan vemareünnehir
43:islam’ın ilk merkezi neresidir?
medine
44:islam’da ilk eğitim-öğretim müessesi olarak tarihe geçem yer neresidir?
mescid-i nebevi
45:yoksul sahabilerin barınması için mescidin inşası esnasında hz. Peygamber tarafından yaptırılan barınak hangisidir?
suffe
46:zamanla yatılı bir eğitim kurumu haline dönüşen yer neresidir?
suffe
47:suffe ehlinin en meşhur sahabisi kimdir?
ebu hureyre
48:islam tarihinde fukuha-i seb-a diye adlandırılan medineli yedi fıkıhçı kimlerdir?(tabiun nesli)
• said el museyyeb
• kasım b. Muhammed
• harice b. Zeyd
• süleyman b. Yesar
• urve b. Ez-zübeyr
• ubeydullah b. Abdullah b. Utbe
• ebu bekir b. Abdurrahman
49:etba tabakasından hangi alim medine’deki ilim merkezinin öğrencilerindendir?
imam malik
50:mekke’ye muallim olarak gönderilen sahabi hangisidir?
muaz b. Cebel
51:mekkeli sahabi raviler kimlerdir?
• ibn abbas
• abdullah b. Saib
• halid b. Esid
• ikrime b. Ebu cehil
• el-hakem b. El-as
• osman b. Talha
52:sahabilerin yetitirdiği önde gelen mekkeli tabiiler hangileridir?
• mücahid b. Cebr
• ata b. Ebu rabah
• amr b. Dinar
• ibrahim b. Meyser
53:”bir kere haccettim ama asıl maksadım hadisdinlemekti” sözü kime aittir?
ibnü’l-medini
54:şam’ın diğer adı nedir?
dımaşk
55:hz. ömer şam’daki müslümanları aydınlatmak için hangi sahabileri şama’a gönderdi?
• muaz b.cebel
• ubade b. Samit
• ebu’d-derda
• abdurrahman b. ğanem
56:islam ilim tarihinde imamu ehl-i şam (şamlıların imamı)ünvanı ile el-evzai nisbesiyle meşhur olanalim hangisidir?
abdurrahman b. Amr
57:kûfe hangi halife döneminde hilafet merkezi yapılmıştır?
hz. Ali
58:kûfe’nin bir ilim merkezi olarak tanınmasında büyük paya sahip olan sahabiler kimlerdir?
hz. Ali ve ibn mes’ud
59:hz. Ali ve ibn mes’ud’un ilmi hangi tabiiler ulaşmıştır?
alkame, ibrahim nehai ve hammad b. Süleyman’a onlardan da genç tabiilerden sayılan imam azam’a ulaşmıştır
60:”türklerin mezhebi” diye nitelendirilen hanefi mezhebinin şekillenmesinde hangi iki sahabi kanalıyla gelen rivayetler oluşturur?
hz. Ali ve ibn mes’ud
61:maksirün (binden fazla hadis rivayet etmiş yedi sahabi) arasında olan üçüncü sırada yer alan enes b. Malik nereye yerleşmiş ve 103 yıllık bereketli ömrünün büyük bir kısmını nerede geçirmiştir?
basra
62:basra mektebinde yetişen ünlü muhaddis alimler kimlerdir?
• hasan el-basri
• muhammed b. şirin
• katâde
63:abbasi halifesi mansur tarafından kurulan şehir hangisidir?
bağdat
64:tabiûn döneminden itibaren islami ilimlerin okutulduğu önemli bir ilim merkezi hangisidir?
bağdat
65:nizamiye adlı medreselerin ilki ve en gelişmişi nerede açıldı?
bağdat
66:günümüzde anadolu topraklarında kalıp cizre diye anılan yer neresidir?
cezire
67:cezirede tabiundan hangi alimler yetişmiştir?
adi b. Adi ve meymun b. Mihrân
68:arap yarımadasının güneyinde yer alan muaz b. Cebel ve ebu musa el-eş’ari’nin hz. Peygamber tarafından vali olarak gönderilen yer neresidir?
yemen
69:ebu hureyre’nin önde gelen talebesi ve “es-sahifetü’s-sahiha”adlı eserin sahibi kimdir?
hemman b. Münebbih
70:ilk hadis musannifi (tasnifcisi) kabul edilen mamer b. Raşid ve öğrencisi musannef sahibi abdurrezzak b. Hemmam hangi coğrafyada yetişmilerdir?
yemen
71:mısır hangi halife zamanında fethedildi?
hz. ömer zamanında amr b. El-âs komutasında
72:hadislerin mısır da yayılmasına öncülük eden, tabiun neslinden birçok talebeye burada hadis okutan sahabi kimdir?
abdullah b. Amr=bizzat hz. Peygamberden hadis yazan ilk sahabilerden biridir
73:mısır mektebinin sembolik şahsiyeti haline gelen ve şafii’nin hadis alt yapısının dayandığı sahabi kimdir?
abdullah b. Amr
74:endülüs coğrafyasında hangi şehirler islam dünyasında birer ilim ve kültür merkezi olarak ilgi odağı haline geldi?
tunus’ta keyrevan, endülüs’te kurtuba, işbiliyye, gırnata, şatıbiye ve belensiye
75:ibn hazm, ibn rüşd, kadı iyad, muhyiddin ibnü’l-arabi hangi coğrafyada yetişmiş alimlerdir?
endülüs
76:tabiun neslinden itibaren ünlü muhaddis bilginlerin yetişmesi açısından verimli topraklar haline dönüşen bölge hangisidir?
harasan ve maveraünnehir
77:kütüb-i sitte müellifleri, darimi, ibn huzeyme, ibn hıbban, hakim gibi birçok alimin yetiştiği ilim merkezi hangi coğrafyadır?
harasan ve maveraünnehir
78daru’s-sünne (sünnet yurdu) neresidir?
medine
79:rihle nedir?
ilim yolculuğu
80:rihle’nin ilk örnek kimin zamanında görülmüştür?
hz. Peygamber döneminde
81:rihle bizzat kim tarafından başlatılmış ve hangi dönemde yoğunlaşmıştır?
ashab tarafından başlatılmış ve tabiun döneminde yoğunlaşmıştır?
82:çok yaygın bir hadis öğrenim yöntemi olan rihle en hareketli ve bereketli dönemini kaçıncı asırlarda yaşamıştır? Hicri 2.-3. Ve 4. Asırlarda
83:”er-rihle fi talabi’l-hadis” adıyla müstakil bir kitap yazan hicri v.asrın ünlü muhaddisi kimdir?
hatîb el-bağdâdî
84:rihlere yeni bir boyut kazandırarak rivayet icazeti elde etme amaçlı seyahatlerin ortaya çıkmasına ne sebep olmuştur?
hicri 2. Ve 3. Asırlarda hadislerin büyük ölçüde kitaplaşmasıyla birlikte kitaptaki hadisleri rivayet etme hakkını bizzat müellifinden olma şartı aranması
85:hadis merkezleri büyük ölçüde hangi dönemde belirginleşmiştir?
tabiun dönemi
86:ibn mende hangi hareketli dönemin son temsilcisi kabul edilir?
sahabe ile başlayıp tabiun ile gelişen rihleler hadis yazımının kurallara bağlandığı kitaptan rivayete icazet verilmesi ve kitaba güvenin arttığı dönem
87:kaçıncı asırlarda öğrenci ilim peşine değil, ilim öğrencinin ayağına gider olmuş; artık rihler belirli kitapların icazetini alma amacından öteye geçmemiştir?
hicri 5. Asrın ortalarından itibaren medreselerin, 6. Asrın ortalarından sonrada darulhadislerin kurulmasıyla
88:özel hadis öğretim merkezlerinin ilki kim tarafından kurulmuştur?
ebu bekir ahmed es-sıbğî tarafından nişabur’da kurulan darussüne (sünnet evi)
89:nizamiye medreseleri kim tarafından kurulmuştur?
selçuklu veziri nizamlümülk tarafından bağdat ve nişaburda
90:sadece hadis öğretimine tahsis edilen hadis ihtisas okulları kaçıncı asırda kurulmaya başlandı?
hicri 6. Asrın 2. Yarısında
91darulhadis denilen evlerin ilki kim tarafından nerede kuruldu?
selçuklu atabeylerinden nureddin mahmud zengi tarafından dımaşk’ta kurulan darul-hadisin-nuriyye (ibn asakir adına yaptırılmıştır)
92:ikinci bir darulhadis kim tarafından kuruldu?
el-melikü’l-kamil nasiruddin muhammed=daru’l-hadisi’l-kamiliyye kahirede
93:eyyubi sultanlarında el-melikü’l-eşref musa b. Adil’in dımaşk’tayaptırdığı darulhadisi
eşrefiyye darulhadisi
94:ibnü’s-salah, ibn rezin, nevevi, ibn hallikan, ebu şame el-makdisi ve ibn hacer gibi dönemlerinin ünlü alimleri hangi darulhadisin şeyhliğini yapmışlardır?
eşrefiyye darulhadis
95:osm. Topraklarının büyük bir kısmını dolaşan evliya çelebi, seyahatname adlı eserinde sadece kahire’de kaç tane darulhadisin bulunduğunu kaydeder?
860 darulhadis
96:bazıları medrese veya mescid bünyesinde faaliyet gösteren darulhadislerde nasıl bir program yürütülmekteydi?
ya bağımsız yada daru’l-kur’an’la ortak bir program yürütülmekteydi
97 ımaşık darulhadisleinde hangi hadis kitapları okutulmaktaydı?
buhari, müslim, ebû davud, tirmizi ve nesai’nin sünnen’i ile ahmed b. Hanbel’in müsnedi
98:osm. Darulhadislerinde hangi hadis kitapları okutulmaktaydı?
buharî, müslim’in sahihleri ile mesabihu’s-sünne ve meşariku’l- envar
99:selçuklu devleti’nin hüküm sürdüğü yıllar hangi döneme rastlar?
klasik yazılmasının bitip, bu klasik kitaplara dayalı çalışmaların başladığı döneme rastlar
100:islam coğrafyasında darulhadislerin yoğun olarak kurulduğu 7./8. Asır hangi selçuklu hükümdarları dönemine rastlar?
1. Alaeddin keykubat ile 2. Gıyaseddin keyhüsrev
101:selçuklu döneminde kurulan darulhadisler hangileridir?
• çankırı darulhadisi(taş mescid)=anadolu
• çifte minareli medrese(gök med.)=sivas
• ince minareli darulhadis=konya(selçuklu veziri sahib ata)
• ahmediye medresesi=erzurum (ilhanlılar)
102:günümüzde taş mescid diye bilinen anadolu’da kurulan ilk darulhadis hangisidir?
çankırı darulhadis
103:osm. Döneminde ilk darul hadis kim tarafından yaptırılmıştır?
1. Murat devrinde hayrettin paşa tarafından iznikte
104:ilk devir osm. Darulhadislerinin en meşhuru hangisidir?
darulhadismedresesi=2. Murat tarafından edirne’de
105:kanuni devrinde yapılan ve osm. Eğitim-öğretim kurumları arasında en yüksek statüye sahip olan darulhadis hangisidir?
süleymaniye darulhadisi
106:osm.’da medrese ve darulhadislerin en yoğun açıldığı dönem hangisidir?
16. Ve 17. Y.y.
107:cumhuriyet döneminde intikal eden daru’l-hilafe medreseleri yanında, diğer medreselerin yeniden yapılandırılmasıyla oluşturulan hangi medreselerde hadis okutulmaya devam edilmiş*
medaris-i ilmiye
108:1924 yılında tamamen kapatılan medreselerin yerine kurulan hangi fakültede hadis dersi yer almıştır?
darulfünun ilahiyat fakültesi
109:hangi tarihte örgün eğitimde hadis dersi okutma imkanı kalmamıştır?
1933 yılında
110:1949 ve sonrasından itibaren değişik düzeylerde hadis derslerinin verildiği öğretim kurumları nelerdir?
1949’da ankara’da açılan ilahiyat fakültesi
1951yılında açılan imam-hatip okulları
ilki 1959 yılında istanbul’da eğitim-öğretime başlayan yüksek islam enstitüleri
1982 yılında enstitülerin ilahiyat fakültelerine dönüştürülmesi
111:hadis ilminde uyulması gereken kuralların olmazsa olmazlarına ne denir?
rivayet teknikleri=olmazsa olmazlarına rivayet adabı denir
112:edep nedir?
güzel ahlak, haya, nezaket, zerafet, yol, yordam
113:hadis öğrenim ve öğretiminde ahlak ve terbiye kurallarına göre uyulması gereken yerleşik esaslara ne denir?
bilimsel etik kuralları
114:hadis öğrencisinin uyması gereken kurallar nelerdir?
• ihlas ve iyi niyet
• öğrendiğiyle amel etmek
• hadis ehlinden olmaya çalışmak
• hocaya saygı göstermek
• arkadaşlarıyla bilgi paylaşmak
• ilmi ve tedrici bir metod takip etmek
• hadis usulüne önem vermek
115:”allah rızasını kazanmak için hadis öğrenmekten daha üstün hiçbir amel bilmiyorum” sözü kime aittir?
süfyan es-sevri
116:imam şafi’nin hangi hocası “hadis öğrenmek istersen onunla amel et” demiştir?
vekî b. El-cerrah
117:hangi tabiun alimi utangaç ve kibirli olanın ilim öğrenemeyeceğini söylemiştir?
mücahid
118:kişinin (ilim bakımından) kendisinden büyük, kendisi gibi ve kendisinden küçük kimselerden hadis yazıp öğrenmedikçe seçkin bir muhaddis olamayacağını kim söylemitir?
veki b. El-cerrah
119:imam malik öğrencilerin birbirlerinin birikiminden yararlanmalarını nasıl nitelendirir?
hadisin bereketi olarak nitelendirir
120:hangi ilke göz ardı edildiğinde öğrenci yorgunluğa, bıkkınlığa ve hatta hayal kırıklığına yol açabilmektedir?
ilmi ve tedrici bir metod takip etmek
121:öğrencinin hadis öğrenmekten elde ettiği en önemli kazanç nedir?
öğrendiğini arkadaşlarıyla paylaşmak ve onlarla müzakeresini yapmaktır
122:hadis öğretiminde hocanın uyması gereken kurallar nelerdir?
• ihlas iyi niyet
• üstün ahlaka sahip olmak
• hocalık ehline riayet
• bunama halinde hocalığı bırakmak
• kendisinden üstün olanlara öncelik vermek
• hadise saygı ve hadis meclisine özen göstermek
• eser yazmak ve bilimsel faaliyette bulunmak
123:uzun yaşayan bir hadisçinin rivayeti bırakma yaş sınırı kaç olarak belirlenmiştir?
80 olaraj (rivayette zorunlu emeklilik yaşı)
124:evliya çelebi balkanlar’da kaç tane darulhadis bulunduğundan bahseder?
• yunanistan=16
• bulgaristan=2
• arnavutluk=3
• yugoslavya=23
125:abdullah paşa darulhadisi 2. Beyazid devrinde nerede kurulmuştur?
amasya
126:fatih sultan mehmet döneminde kurulan meşhur darulhadisler hangileridir?
lütfullah çelebi darulhadisi=bursa
molla gürani darulhadisi medresesi=istanbul
127:evliya çelebi, mekke, suriye, filistin ve bağdat’ta kaç tane darulhadis bulunduğunu söyler?
• mekke=40
• filistin=24
• suriye=24
• bağdat=70
alıntıdır |