İslam Tarihçiliğinin Doğuşu ve Gelişmesi
İslam tarihçiliği, Kur’an’ın nüzulü ile başlar. Özellikle ilk dönemlerde inen ayet ve surelerde Mekke toplumunun siyasal, sosyal ve dinî yapısı bazen olduğu gibi tasvir edilmiş bazen de tenkit edilerek aktarılmıştır. Ayrıca Kur’an, daha önce yaşamış çeşitli kavimler, dinler ve peygamberlerle ilgili bilgiler aktarırken değişik değerlendirmeler de yapmıştır. Böylece bir taraftan anlatılan olaylardan insanların
ibret almasını hedeflerken diğer taraftan da tarihî olaylara eleştirel bir metotla yaklaşılmasının ipuçlarını ortaya koymuştur.
Hz. Peygamber daha hayattayken bazı sahabeler onun söz ve fiillerini sözlü rivayetler olarak aktarırken bazıları da bunları yazıyorlardı. İslam tarihine kaynaklık eden bu çalışmalar, ilk dönemlerde hadis rivayetleri içerisinde yer almıştır. Daha sonra siyer ve meğazi adıyla müstakil eserler kaleme alınmaya başlanmıştır.
Sahabelerden sonra gelen ve Hz. Peygamberi göremeyen tabiun nesli, onun hayatını, kişilik özelliklerini, mücadelesini ve savaşlarını çok merak ediyordu. Bu
merak, onları Hz. Muhammed’in hayatını daha yakından öğrenmeye yöneltti. Bu konuda başvuracakları ilk ve en önemli kaynak ise Peygamber dönemini görmüş,
onunla birçok yerde ve olayda beraber olmuş sahabe nesli idi. Hz. Muhammed’in hayatının her yönüyle araştırılıp öğrenilmesinde bu neslin önemli katkıları oldu. Ayrıca, Kur’an’ın tefsiri ile ilgili çalışmalar ve hadislerin toplanması da Müslümanlar arasında İslam tarihçiliğinin temellerini oluşturdu.
Abbasiler Döneminde İslam tarihinin ilk kaynakları olan eserler ortaya çıkmaya başladı. Bizans, İran ve Hint tarihiyle ilgili kaynaklar Arapçaya çevrildi. Müslümanlar yeni bilgiler elde ettiler. Bunun sonucu olarak da hem geçmiş toplumların tarihlerini hem de İslam’ın doğuşundan itibaren Müslümanların yaşadıkları olayları konu edinen daha kapsamlı genel tarih kitapları yazıldı.