[EyMeN&TaLhA]

Omü islam hukuku 1-7.ünite özetleri

1.ÜNİTE


TOPLUM VE HUKUK:

İbn Haldun’un “Mukaddime” de“insan topluluğu bir zarurettir.”der. Sosyal ilişki: Bir insanın bütün bu davranış ve kıpırdanışlarında diğer insanlarla kurduğu bağlılık ve ilişkilerine “sosyal ilişki” adı verilir. Kural, kişiyi belli bir davranışa zorlamadır. Bu itibarla bir zorlamanın kural niteliği
kazanabilmesi için:

(1) zorlamanın bir emir taşıması,
(2) emrin genel nitelikte ve sürekli olması,
(3) bu emrin ya maddi ya da manevi bir müeyyideye dayanması gerekir.


Toplumun düzenini sağlayan kurallar arasında; din, ahlak, örf ve âdet, görgü ve hukuk kuralları yer alır. Din Kuralları: Bir dinin kurucusu tarafından belirlenip, öz itibariyle değişmeyen, bir yandan yaratıcı ile olan ilişkiyi, bir yandan da, kişiler arası ilişkileri düzenleyen, ancak müeyyidesi manevî olan kurallardır.Din kurallarını ihlal eden şahsın, suçlu/günahkâr sayılabilmesi için, failin kuralı ihlal ederken kötü niyet ve maksada sahip olması gerekmektedir.Din kuralları;(1) dinde söz sahibi olan kimse tarafından belirlenme,
(2) değişmeme,(3) ihlali halinde şahsın kastına itibar etme ve (4) müeyyidesi manevi/uhrevi olma özelliklerine sahip kurallardır. Ahlak Kuralları: Ahlak; bir toplumda iyilik ve kötülük hakkında oluşan değer yargılarına göre, yapılması ve yapılmaması gereken davranışlara ilişkin kurallar bütünüdür. İnsan davranışlarını düzenleyici bir nitelik taşıyan ahlak kuraları; objektif ve sübjektif olmak üzere ikiye ayrılır:Objektif ahlak kuralları, insanın diğer fertlere karşı olan ödevlerini bildirir. Buna toplumsal ahlak da denir. Sübjektif ahlak kuralları ise, insanın kendi nefsine karşı olan ödevlerini ele alır. Ahlak kurallarını diğer kurallardan ayıran bir özellik, bunların yazılı birer metin halini almamış olmalarıdır. Ahlak kuralları; failin niyet ve maksadına itibar edilen, bölgelere göre değişim gösteren, yazıya aktarılmayan ve yaptırım gücünü toplum vicdanında bulan kaideler / prensiplerdir. Bu kuralları ihlal edenin cezası, toplum fertleri tarafından; ayıplanmak, kınanmak, kendisi ile ilişkileri kesmek ve toplumdan tecrit etmek şeklinde gerçekleşir. Örf ve Âdet (Gelenek) Kuralları: Örf ve âdet kuralları topluluk içerisinde uzun zamandan beri kök salmış olup, uyulması toplum üyelerince zorunlu sayılan ortak davranışlardır. Örf ve âdet kuralları yazılı bir hukuk değildir. Bu kurallar, toplumsal vicdanda yaşarlar.Örf ve âdet hukuku, ancak kanunlar veya mahkeme kararları tarafından benimsendiği zaman, başka bir ifadeyle devlet hukuku tarafından tanındığı ölçüde geçerlilik kazanmaktadır.Hâkimler kanun boşluğunun bulunduğu noktalarda örf ve âdet kuralını nazara alabilmektedirler. Örf ve âdetin hukukî varlık gösterip, hukuka dayanak olabilmesi için,Modern hukukta ve İslam hukukunda bir takım şartlar ileri sürülmüştür.

Modern hukukta ileri sürülen şartları:

(1) Örf ve âdet kuralının içeriği konusunda tartışmaya mahal vermeyecek bir kesinlikbulunmalıdır (Kesinlik).
(2) Akla uygun olmalıdır.
(3) Kanuna veya hukuk sisteminin genel ilkelerine aykırı olmamalıdır.
(4) Çok eski zamandan beri var olup uygulanıyor bulunmalıdır (Eskilik).
(5) Kesintisiz bir şekilde uygulanıyor olmalıdır (Süreklilik).
(6) Bu kuralların zorla uygulanmadığına, kuralın haklı olduğuna, toplum üyelerinceinanılmalıdır (Genel inanç).

İslam hukukçuları tarafından öngörülen şartlar:

(1) Örf belli kalıp davranışlar halinde devamlı (muttarid) veya galip olmalı, yani sürekli olarak toplumun büyük çoğunluğu tarafından uygulanıyor olmalıdır. (Kesinlik, süreklilik veeskilik)

(2) Örf, selim akıl sahipleri tarafından kabul görmelidir. (Akla uygunluk ve genel inanç)

(3) Örf, nassa veya İslam hukukunun genel ilkelerine aykırı olmamalıdır.

(4) Örf irade beyanı ile çatışmamalıdır.

(5) Örf, kendisine başvurulacağı sırada mevcut olmalıdır.

Görgü Kuralları:Kişilerin kendi benzerleri ile karşılaştıkları zaman takınmaları gereken tavırları;konuşma, oturma, giyinme, yeme, içme yöntemlerini; topluluklarda, bayramlar ve düğünlergibi törensel günlerde nasıl hareket edileceğini gösterirler. Bunların hepsine birden görgükuralları (âdâb-ı muâşeret) denir. Ahlak kurallarına aykırı davranmak kamunun hor görerek aşağılamasına yol açarken,görgü kurallarına aykırı davranışlar ise, kabalık, tuhaflık veya nezaketsizlik ve nihayet bilgisizlik olarak nitelendirilir. Görgü kuralları genellikle zamana ve ortama göre oluşurlar. Bazen de bunların akla ve asgari ahlak temeline dayandıkları görülür. Görgü kuralları bazen milletlerarası ilişkilerde veya kamu hizmetinde sınırları çizilen kılık-kıyafette olduğu gibi devlet yaptırımına bağlanmak suretiyle hukukî nitelik de kazanabilmektedir.

Hukuk Kuralları: Hukuk kurallarını din ve ahlak kurallarından ayıran en bariz özellik ise, bu kuralların devlet gücü ile desteklenmiş olmasıdır.

HUKUK DÜZENİ: Hak genel bir tanımla hukuk düzeni tarafından tanınan irade ile koruma altına alınmış menfaatleri ifade etmektedir. Hukuk; “ferdin fertle, ferdin devletle ve devletlerin birbirleriyle olan münasebetlerini tanzim eden ve devlet müeyyidesiyle kuvvetlendirilmiş bulunan kaideler bütünüdür. “Kanun koyucu tarafından konan ve devlet müeyyidesiyle kuvvetlendirilmiş bulunan kaideler bütünüdür”. “Bireyler ve toplumlar arası ilişkileri düzenleyen ve genellikle devletin maddî gücü ile desteklenen kurallar”dır.

a- Hukuk, kişilerin dışa yansıyan davranışlarının düzenlenmesiyle ilgilidir.
b- Hukuk toplumdaki egemen güç (üstün siyasi iktidar) tarafından belirlenir.
c- Hukuk kurallardan oluşur.
d- Hukuk, genel olarak kişiler arası ilişkileri düzenler.

Hukukun Genel Amaçları: Toplumun ihtiyaçlarını, adalete uygun olarak, düzenlemek”

(1) Toplum düzenini tesis etmek

(2) Toplum ihtiyaçlarını karşılamak

(3) Toplumdaki adaleti sağlamak.İslam hukukçuları hukukunun genel amaçlarını daha somut halde,beş kısım “zarurat-ı hamse”olarak sınıflandırmışlardır.

Bunlar:

(1) Dinin korunması,
(2) Canın korunması
(3) Aklın korunması
(4) Neslin korunması
(5) Malın korunmasıdır.

Hukukî Değerler: hukuk düzeninin benimsediği ve ulaşmak istediği “idealler”i gösterir.Bu idealler;- hürriyet,- eşitlik,- adalet,- kamu düzeni,- kişinin bağımsız değer olması,- ahlaklılık,- söze bağlılık gibi hukuki değerlerden ibarettir

Hukukta Yaptırım:

(1) Ceza verme.
(2) Zorla yaptırma.
(3) Tazminat ödetme.
(4) Geçerli saymama.
(5) İptalini isteme.

Kaynağı Bakımından Hukuk Çeşitleri:Hukukları kaynak itibariyle, İlahî hukuk ve Beşerî hukuk olmak üzere, ikiye ayırılır.

İlahî Hukuk(Dini-semavi):İlahî hukuk; aşkın bir varlığa ve onun öğretilerine dayanan hukuk sistemidir.

Beşerî Hukuk: Çağdaş İslâmî kaynaklarda, beşerî hukuk anlamında; modern hukuk, pozitif hukuk,mer’î hukuk, laik hukuk terimleri de kullanılmaktadır. Beşerî hukuklarda, teknik anlamda, hukukun dayanağı problemi tartışılmıştır.

Bu konudaki görüşler üç başlık altında toplanabilir:

(1) Hukuk, dayanağını üstün bir güçten alır. Bu güç devlettir. Buna göre devlet, hukuk kurallarının koyucusudur.

(2) Hukuk kurallarının dayanağı insan aklıdır. Aklın koyduğu hukuk kuralları, hem bireyleri hem de devleti bağlar.

(3) Hukuk kurallarının koyucusu, ne insan aklı ne de devlettir. Hukuk kuralları toplumadayanır ve bu kuralları toplum koyar.

Hukukun Kapsamı:Hukuk araştırmalarında hukukun kapsamı bireylerin menfaatlerini ilgilendiren “özel hukuk” ve devletin teşkilatı ile toplumun menfaatlerini ilgilendiren “kamu hukuku” alanlarına ayrılarak incelenmektedir.Klasik İslam hukuku literatürü dikkate alındığında, kul haklarına yönelik bahisler özel hukuka, Allah haklarına yönelik bahisler ise kamu hukukuna denk geldiği söylenebilir.
Özel (Hususî) Hukuk:Toplum içindeki hakikî kişilerin ve tüzel kişiler (kuruluşlar)ın eşit haklara sahip ve eşit yükümler altında bulunan varlıklar olarak sürdürdükleri ilişkileri düzenleyen hukuk alanına özel hukuk denilmektedir.

1-Medenî Hukuk: kişiler hukuku, aile hukuku, miras hukuku, eşya hukuku, borçlar hukuku

2. Ticaret Hukuku: ticarî işletme hukuku, ticaret şirketleri hukuku, kıymetli evrak hukuku, deniz ticaret hukuku, hava hukuku.

3. Fikrî Hukuk: Bazen manevi mülkiyet hukuku adı verilen fikir hukuku, bir şey, bir eser ortaya koyankişilerin o eser (yapıt) üzerindeki mutlak ve tekelci nitelikteki haklarını düzenleyen özel hukuk alanıdır. Yazılı eserler üzerindeki haklara telif hakkı, bilimsel, fensel buluşlar üzerindeki haklara da buluş (ihtira) hakkı denir. Fiki hakları para ile ölçülebilirler ve sahiplerinin hayatları boyunca ve ölümlerinden itibaren belli bir süre (genellikle 70 yıl) sonraya kadar korunurlar.

4. Devletler Özel Hukuku: uyrukluk(vatandaşlık), yabancılar hukuku, kanunlar
çatışması (ihtilafı)


Kamu (Âmme) Hukuku: Toplumsal örgütlenmeyi ve kişi-toplum ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarının bütününe kamu hukuku denir.Kamu hukuku alanı ise şu kısımları kapsamaktadır:

• Devletin şeklini, çatısını saptayan, Devlet içindeki muhtelif organların görev ve yetkilerini ve birbirleri ile münasebetlerini, nihayet ferdin Devlet karşısındaki durumunu düzenleyen “anayasa (esas teşkilat) hukuku”,
• Toplumun yönetimin üstlenen idarenin örgüt yapısını (kuruluşu), idare personelini ve idari işlemleri düzenleyen “yönetim (idare) hukuku”,
• Genel ceza hükümleri, özel ceza hükümleri, askeri ceza hükümleri ve milletlerarası ceza hükümleri ile ceza ehliyetini düzenleyen “ceza hukuku”,
• Devletin yargı kudretini temsil eden Yargı mecilerinin (mahkemelerin) adalet dağıtırken izleyecekleri yöntemleri, “hukuk usulü” ve “ceza yargılama usulü” bölümleriyle düzenleyen “yargılama hukuku”,


• Devletin oluşumunu, Devlet otoritesinin kökenini, bu otorite karşısında kişilerin özgürlüklerini hukuk, felsefe, tarih ve sosyoloji açılarından akademik olarak inceleyen “devlet hukuku”,

• Egemenliğe sahip, bağımsız Devletlerin ve uluslar arası kuruluşların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen “devletler kamu hukuku (uluslararası hukuk)”,
• Kamu gelirleri ile kamu giderlerinin hükümlerini düzenleyen “malî hukuk”,
• Kişiler arasında ücret karşılığında yapılan hizmet ilişkilerini düzenleyen “iş hukuku”,
• Olağanüstü hallerde veya genel ya da yarı seferberlik halleri ile devletin bir savaşa girmesi durumunda, devletin bünyesini iktisat ve millî müdafaa bakımından takviye etmek amacıyla, yetkili organlara geniş yetkiler vererek düzenleyen “millî korunma hukuku”.



ALINTI