ÜNİTE 9
KUR’AN’DA FİTNE
FİTNE KELİMESİNİN SEMANTİK YAPISI
Fitne kelimesi Arapça f-t-n kökünden türemiş bir isimdir. Bu kök fiil olarak fe-te-ne yeftinü mastar olarak da fetn fütun fitne ve meftun kalıplarıyla kullanılmaktadır. F-t-n kökünün Arap dilindeki anlamları şunlardır;
1. F-t-n kökünün ilk temel anlamı yakmak ve bir şeyi ateşle yakmaktır.
2. Bir şeyi ateşim içerisine atmak ve ateşte eritmek.
3. Bir şeyi sınamak denemek test etmek ve denemek için özellikle güç işlere maruz bırakmak.
4. Öldürmek azap ve işkence etmek eziyet etmek sıkıntı ve belaya sokmak ve sıkıntıya düşmek.
5. Bir şyin kalbe çok hoş ve sevimli gelmesi insanı ne yapacağını bilmeyecek derecede şaşkına çevirmek tutkun olmak ve aşık olmak.
6. Bir şeyi istemede çok aşırı gitmek.
7. Döndürmek vazgeçirmek ve kişiyi üzerinde olduğu durumdan uzaklaştırmak.
8. Birini ayartmak azdırmak ve saptırmak.
9. Kötülüğü istemek ve kötü yola düşmek.
10. Fitnenin(fitne kabul edilen bir şeyin) içine düşmek birini fitnenin içine düşürmek ve dalalete düşmek.
11. İnsanlar arasında kargaşa ve huzursuzluk çıkarmak.
12. Cin ve şeytanların musallat olmasıyla belaya uğramış ve fitneye tutulmuş kimse.
KUR’AN’DA FİTNE KAVRAMININ KULLANIMI
Anlamsal Kullanma
Kur’an’ı Kerimde fitne kökünden türeyen kelimeleri anlamsal açıdan geniş bir kullanımının olduğunu görmekteyiz. Sözlüklerde geniş anlamlar kümesini kucaklayan fitne Kur’an’da da çok farklı anlamlarda kullanılan müşterek bir lafızdır. Kavram bu yönü ile Kur’an ilimlerinden el-vücuh ve’n-nezairin ilgi alanına girmektedir. Bu ilim ile ilgili bazı eserlerde fitnenin Kur’an’da ki farklı anlamları üzerinde durulmuştur.
Dameğani (478/1085) “Kamusu’l-Kur’an” adlı eserinde fitnenin türevleriyle birlikte Kur’an’da şu onbir farklı anlamı içerdiğini belirtmiştir. Şirk; küfür; azap; imtihan; ateşle yakma; öldürme; doğru yoldan alıkoyma; sapıklı; mazeret; fitne; delilik.
İmtihan Denem Sınama
Yaygın anlamıyla imtihan kabiliyeti ölçmek için yapılan yoklama ve kişinin manevi direnme gücünü ortaya koyan zor durumu ifade etmek için kullanılır. Fitne kelimesi Kur’an’da en çok bu anlamda kullanılmıştır.
“Her nefis ölümü tadacaktır. Bir imtihan (fitne) olarak sizi hayır ile de şer ile de deniyoruz. Ve siz ancak bize döndürüleceksiniz.” Mealindeki 21/Enbiya suresinin 35. Ayetinde geçen fitne kelimesi de imtihan ve sınama anlamında kullanılmıştır. Her canın ölümü tadacağının insanların hayırla ve şerle imtihan edileceklerinin belirtildiği bu ayette görüldüğü üzere gerek nimetle ve gerekse bela ile insanın imtihana tabi tutulması fitne ile ifade edilmiştir.
Baskı Zulüm İşkence
Bir kişinin bir kişiye veya bir topluluğun başka bir topluluğa eziyet ve kötülük yapması baskı zulüm ve işkence sözcükleriyle ifade edilir. Bunlardan baskı bir şeyi sıkma zorlama kuvvet ve zor altında bulundurma veya bulunma bir kişinin davranışlarında hareket ve düşüncelerinde serbest olmaması anlamını ifade eder. Bakara suresi 191. Ayetinde geçen fitne kelimesi özellikle inanca yönelik olarak yapılan baskı zulüm ve işkence anlamını ifade etmektedir. Bu husus sözünü ettiğimiz ayetin hem yer aldığı bağlamdan hem de nüzul sebebi ve ortamından anlaşılmaktadır.
Sapma Saptırma ve Ayartma
Fitnenin sözlük anlamları arasında sapma saptırma ve ayartmanın da olduğunu belirtmiştik. Bunlardan sapma doğruluktan ayrılma yanlışa saplanma; saptırma konuşulanları ve söylenenleri asıl amaçlarından uzaklaştırma; ayartma da baştan çıkarma doğru yoldan saptırma ve kandırma anlamlarına gelmektedir. Al-i İmran suresi 7. Ayetinde geçen fitne kelimesi hakikati karmaşık gösterip insanları şüpheye düşürmek ve şaşırtmak suretiyle doğru yoldan uzaklaştırmak ve saptırmak anlamını ifade etmektedir.
Fesat Kargaşa Karışıklık Çıkarma
Dilimizde fesat karışıklı kargaşalık ortalığın birbirine düşüp karışması kötülük nifak hile kötülük düşünme insanları birbirine düşürme bozukluk çürüklük anlamındadır. Kur’an’ın anlam örgüsü içerisinde önemli bir yere sahip olan ve geçtiği yere gören farklı anlamlar kazanabilen fitne kelimesinin bazı ayetlerde de fesat çıkarma akılları karıştırma ve bu yolla insanları doğrudan saptırma gibi anlamalara geldiği görülmektedir.
Bela ve Musibet
Bela; dilimizde gam keder tasa ceza zor ve sıkıntılı iş; musibet ise felaket büyük afet birdenbire gelen bela anlamlarına gelmektedir. Fitne kelimesinin sözlük anlamlarını verirken onun bela ve musibet anlamına geldiğine de işaret etmiştik. Müfessirleri bazı ayetlerde geçen fitne kelimesinin de bu anlamda olduğunu söylemişlerdir.
Fitne kelimesinin “bela ve musibet” anlamında kullanıldığı ayetlerden biri Hac suresinin 11. ayetidir. Bu ayette maddi menfaat beklentileri ile imanın gerçekleşemeyeceğine işaret edilmiş olup müminin imanı sebebiyle dünyevi kar-zarar ve nimet-külfet dengesini hesap etmesinin doğru olmayacağına vurgu yapılmıştır.
Azap
Dilimizde azap dünyada günah işleyenlere ahirette verilecek ceza anlamındadır. Zariyat suresi 13-14. ayetlerinde yüftenun ve fitneteküm formlarında geçen fitne de azap anlamını ifade eder.
KUR’AN’DA FİTNE KAVRAMININ ANLAMINI KARŞILAYAN BAZI KELİMELER
- Bela – İbtila Bakara 2/49; Araf 7/41; İbrahim 14/6; Saffat 37/106; Duhan 44/33
- İmtihan Hucurat 49/3
- Musibet Bakara 2/156
- Zulüm Nahl 41/110
- Eza Ankebut 29/10
- Fesad Bakara 2/10; Kasas 28/77
- İdlal ve Dalalet Zümer 39/41; Taha 20/79
- Azab Bakara2/49; Araf 7/141
VAHİY SÜRECİNDE FİTNE KAVRAMININ GELİŞİM SEYRİ
Fitne ile ilgili ayetlerin nüzul sürecindeki gelişim seyrine baktığımızda; fitne ve türevlerinin yer aldığı ayetlerden ilk nazil olanının Mekke’de tebliğin daha yeni başladığı dönemlere rastladığını görürüz. Bu da Kalem suresinin 5-6. ayetleridir.
Netice olarak ‘imtihan’ anlamını ifade eden fitne daha çok Mekki ayetlerde yer alırken ‘baskı zulüm işkence’; ‘sapma saptırma ayartma’ anlamındaki fitne daha çok Medeni ayetlerde geçmektedir. ‘Bela ve musibet’ ‘fesat kargaşa karışıklık çıkarma’ anlamını ifade eden fitnenin geçtiği ayetlerin tamamı Medeni ‘azap’ ve ‘delilik’ anlamındaki fitnenin geçtiği ayetlerin tamamı ise Mekki’dir.
Alıntı...
