[Medine-web]

ÜNİTE-3
Bilişim Etiği En genel haliyle etik;
insanların eylemlerini oluşturan ahlak öğretilerinin tümüdür. Ünlü Fransız asker ve devlet adamı Napolyon Bonapart’ın değimiyle de ‘ahlakın ve ahlak öğretilerinin olmadığı bir yerde hukuk hiçbir şey yapamaz’. Bundan dolayı bireylerin etik ilke ve değerlerle ilgili bilgili olması ve toplum yaşamında bunlara uyum göstermesi toplumların refahı ve geleceği için son derece önemlidir.
TEMEL KAVRA MLAR Bilişim:
Bilişim kavramı, iletişim çağı ve bilgi toplumunda teknoloji ve enformasyonun birlikte kullanılarak üretilen düzenli sonuçlar olarak tanımlanabilir. TDK’nin Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğüne göre (2015) yapılan tanımlama ise şöyledir: “İnsanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve bilimin dayanağı olan bilginin, özellikle elektronik makineler aracılığıyla, düzenli ve ussal biçimde işlenmesi bilimi. Bundan başka her türlü endüstri üretiminin öz devimli olarak düzenlenmesine ilişkin teknikleri kapsayan özdevin alanına giren birçok konu da, geniş anlamda, bilişimin kapsamı içerisinde yer alır”. Etik: Etik, ahlak öğretisi ve bilgisidir. Etimolojik açıdan etik kelimesi eski Yunanca ethos “ahlaka ilişkin” kelimesine ve Fransızca ethique “ahlaki” anlamına gelen kelimeye dayanmaktadır. Foucault’a göre ise etik; insanın kendi kendisiyle ilişkisinin incelenmesidir. Etik ahlak ile eş anlamlı değildir ancak normatif (kuralcı) ahlakı içerir. Ahlak: İnsana ve hayata dair ne varsa ahlak ve etik kapsamına girmektedir. Çoğu zaman ahlak ve etik kelimeleri birbirinin yerine kullanılmaktadır. TDK’nin Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğüne göre (2015) “belli bir dönemde belli insan topluluklarınca benimsenmiş olan, bireylerin birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen törel davranış kurallarının, yasalarının, ilkelerinin toplamı” olarak ifade edilmiştir. Hukuk: Tüm insanları ve kurumları bağlayan bir olgu olan hukuk, insan ve kurum eylemlerini yasalara uygunluk açısından inceler. Hukuk düzeni; hak, özgürlük, adalet ve eşitlik gibi ahlaki normlara dayanmaktadır.
ETİK YAKLAŞI MLARI :
Felsefi açıdan etik üç kategoriye ayrılır: Meta-etik, Normatif etik ve Uygulamalı etik. Meta-etik: Meta-etik, genelde eleştirel etik olarak da adlandırılmaktadır. Meta-etik, etiğin doğasını ve etiğe neden ihtiyaç duyduğumuzu araştırır. Meta-etik alanında tipik sorular şöyledir: “Etik açıdan doğru nedir?”, “Etiğin doğasında doğru veya yanlış olmak mı vardır? Normatif Etik: Bir başka yaklaşım ise normatif etiktir ya da bir diğer ismiyle kuralcı etiktir. “Doğru olması gereken şeyler nelerdir?” gibi temel bir soru normatif etiğin araştırma alanına girmektedir. Uygulamalı Etik: Üçüncü yaklaşım uygulamalı etiktir ve bir diğer ismi ise betimleyici etiktir. Çoğu zaman kamuya ilişkin meseleleri inceleyen uygulamalı etiğin farklı uzmanlıklardaki etik sorunları inceleyen iş etiği, bilişim etiği, mühendislik etiği ve tıp etiği gibi bazı alt dalları vardır. “ Neyin doğru olduğuna inanılır?” veya “Bir eylem gerçekleştirirken doğru yol nedir?” gibi sorular uygulamalı etiğin cevap aradığı sorulardır.
ETİK İLE İLGİLİ KURAMLAR:
Etik kuramlar teolojik (sonuçsalcı) ve deontolojik (sonuçsalcı olmayan) olarak ikiye ayrılmıştır. Teolojik Kuramlar: Teolojik kuramlar, etik kuramları içerisinde en geniş bakış açısına sahip kuramlardır. Teoloji kuramlar sonuçsalcılık kuramları olarak da adlandırılmaktadır. Yunanca’da ‘hedef, sonuç’ anlamına gelen telos kelimesinden gelmektedir. Teolojik kuramlar, olaylara ilişkin sonuçların araçları meşrulaştırdığını öne sürer. Teolojik kuramlar arasında en çok bilinen kuram faydacılıktır. Deontolojik Kuramlar: Etik kuramlar arasında geniş bir bakış açısına sahip olan başka kuramlar ise sonuçsalcı olmayan kuramlardır. Yunanca ‘görev, sorumluluk’ anlamlarına gelen deon kelimesinden türemiştir. Deontoloji genelde mesleklerle ilgili bilinmesi ve uyulması gereken ahlaki değerler ve etik kuralları üzerinde durmaktadır. Deontolojide “Sana nasıl davranmasını istiyorsan sen de öyle davran” önemli bir kuraldır. Deontoji kuramları arasında en çok bilinen kuram Kantçılık'tır.
BİLİŞİM ETİĞİ:
Bilişim etiği bilgisayar dünyasında insanların davranışlarını, eylemlerini inceleyen ve uyulması gereken kuralları tanımlayan felsefe dalıdır. Bilgisayar Etik Enstitüsü (Computer Ethics Institute) tarafından geliştirilen ve bilgisayar kullanım konusunda etik ilkelerinin temelini oluşturan 10 ilke aşağıda verilmiştir.
1. Bilgisayar başka insanlara zarar vermek için kullanılamaz.
2. Başka insanların bilgisayar çalışmaları karıştırılamaz.
3. Bilgisayar ortamında başka insanların dosyaları karıştırılamaz.
4. Bilgisayar hırsızlık yapmak için kullanılamaz.
5. Bilgisayar yalan bilgiyi yaymak için kullanılamaz.
6. Bedeli ödenmeyen yazılım kopyalanamaz ve kullanılamaz.
7. Başka insanların bilgisayar kaynakları izin almadan kullanılamaz.
8. Başka insanların entelektüel bilgileri başkasına mal edilemez.
9. Kişi yazdığı programın sosyal hayata etkilerini dikkate almalıdır.
10. Kişi, bilgisayarı, diğer insanları dikkate alarak ve saygı göstererek kullanmalıdır.

BİLİŞİM HUKUKU:
Bilişim teknolojileri ile ilgili hukuki sorunlara çözüm bulmaya çalışan bilim dalı Bilişim Hukuku’dur. İnternet Hukuku: İnternetin kullanılması ile ilgili ortaya çıkan hukuki sorunları inceleyen bilim dalına denilmektedir. BİLİŞİM SUÇLARI : Teknolojinin yardımıyla genellikle sanal bir ortamda kişi veya kurumlara maddi veya manevi zarar verilmesine bilişim suçu denir. Bilişim alanındaki suçlarla ilgili olarak Avrupa birliği uyum yasaları çerçevesinde hazırlanan 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu, 1 Haziran 2005 tarihi itibari ile yürürlüğe girmişti.
İNTERNET ETİĞİ:
İnternet etiği olarak bilinen ve sanal ortamlarda ve sosyal ağlarda davranış ve öğretileri tanımlayan teknik kelime ise ‘Netiket’ tir. Fransızca görgü kuralları anlamına gelen etiquette ve internet kelimelerinin bir araya getirilmesiyle türetilmiştir. Başkalarına Karşı Saygı *Toplum karşısında kendinize yakıştırdığınız tavrı İnternet’in sanal ortamda da sürdürünüz. *Başkalarına karşı saygılı olunuz. *Düşüncelerinizi dile getirirken nazik bir ifade kullanmanın sağduyunun gereği olduğunu hatırlayınız. *Tartışmaların özelleşmesine ve kişiselleşmesine yol açmayınız. *İnsanları duygusal yönden zedeleyici ve rahatsız edici iletilerin yayılmasına olanak vermeyiniz. *İstenmeden yapılan yanlışları hoşgörü ile karşılayıp, anlayışla yardımcı olmaya çalışınız. *Kişilerin istemleri dışında iletiler alarak rahatsız olmalarını elinizden geldiğince önleyiniz *Size gelen bir iletiyi, başkasına aktarmak istediğinizde, bu iletiyi size gönderenin bunu isteyip istemediğinden emin olunuz. Altyapı ve Zamanı Verimli Kullanma *İletişim kurarken anlamsız sayılacak gereksiz iletiler göndermeyiniz. *Hiç kimsenin zamanının küçük bir bölümünü bile boş yere almamaya özen gösteriniz. *Ulaşmadığı kaygısı ile olsa bile aynı iletileri ardı ardına göndermeyiniz. *Bir web sitesinde yer alan uzunca bir metin ya da belgeyi e-posta ekinde göndermeyiniz *İleti trafiğini yoğunlaştıran gönderimlerde bulunanları uyarınız Biçimsel Özen *Açık kimliğinizi geçerli bir gerekçeniz olmadıkça gizlemeyiniz. *Görüş ve düşüncelerinizi kötüye kullanmadan özenli yapınız. *Konu kısmı yeterince açık olan, dili anlaşılır, özlü kısa iletiler ile iletişim kurmaya ve etkileşmeye özen gösteriniz. *Her zaman yanıtladığınız iletinin konu başlığını koruyarak yanıt veriniz. İçerik ile İlgili Özen *Ne demek istiyorsanız ona karşılık olan, yanlış anlaşılmalara yol açmayacak düz ve yalın deyişlerle düşüncelerinizi aktarmaya çalışınız. *İletilerinizin yalnızca eleştirici olmasından kaçınarak her zaman yapıcı ve ufuk açıcı olmasını gözetiniz. *İletileri yanıtlamadan önce bir kere daha özenle okuyunuz *Gereksiz yere büyük harfler ile yazışmaktan, sık sık özel simgeler kullanmaktan, esprili ya da alaycı anlatımlardan kaçınınız. *Gereksiz yere büyük harfler ile yazışmaktan, sık sık özel simgeler kullanmaktan, esprili ya da alaycı anlatımlardan kaçınınız *Virüslü iletiler ile karşılaştığınızda en kısa zamanda kaynağını ve gecikmeden etkileneceğini umduğunuz kişileri uyarınız. Öteki Konular *İyelik haklarını zedelememeye özen gösteriniz *Başkalarının kişilik haklarına ve özel yaşamına saygılı olarak kişilerle ilgili karalayıcı yorumlarda bulunmayınız. *Kötü amaçlı kullanımına yol açmayınız ve göz yummayınız. *Uygunsuz davranışlar sergilemekte ısrarlı olanları ölçülü bir tepki içinde elbirliği ile uyarmaya çalışınız. *Size gelen bir iletiyi başkalarına aktarırken ileti üzerindeki e-posta adres bilgilerinin gerekmiyorsa aktardığınız kişinin eline geçmemesine özen gösteriniz. *Ürün ve hizmetlerin reklamını yapmayınız. *Güvenlik zedeleyici ve bozucu girişimlere karşı alınması gereken önlemlere uymaya özen gösteriniz *İnternet üzerinde denetim ve düzenleme yetkisi olanların konumlarını kötüye kullanmalarına karşı duyarlı olunuz.
SANAL ORTAM LARDA VE SOSYAL AĞLARDA ETİK e-Posta kullanırken bilmeniz gerekenler;
*Sadece yazacağınız konuya odaklanın. *Her zaman yazılı iletişim kurduğunuzu unutmadan, tüm noktalama işaretlerini ve imla kurallarını kullanın. *Size sorulan soruları mutlaka cevaplandırın. *Gelen e-postaları mümkün olduğunca en kısa zamanda cevaplandırın *Gereksiz dosyaları eklemeyin. *Uzun cümlelerden, acil ifadesinden, BCC yapmadan toplu mesaj gönderimi yapmaktan her zaman kaçının. Facebook kullanırken bilmeniz gerekenler; *Sizi siz gibi gösteren bir profil resmi mutlaka olsun. *Profil bilgilerinizde kendinizi çok abartmayın ve yanlış bilgiler yazmayın *Çoklu mesaj gönderimlerine cevap verirken sadece mesajı gönderen kişiye cevap verin. *Duvar yazılarınızla haberleşerek program yapmayın, tüm arkadaşlarınızı davet etmiş oluyorsunuz. *Çok az arkada şınızın anlayabileceği şakalar yapmayın, duvar yazınıza mesajlar atmayın. *Facebook’un kendi gerçek yaşamımızın bir uzantısı olduğunu unutmayın ve her zaman kibar ve saygılı bir tonda yazışın. *Bir kimsenin haberi olmadan kişinin resmini etiketlemeyin. *Profil sayfasına gereksiz link (bağlantı) atmayın. *Sohbet ederken mutlaka zamanı olup olmadığını sorun ve kimseyi gerekmedikçe sohbet için rahatsız etmeyin. *İyi tanımadığınız birisini “arkadaş” olarak eklemeyin, *Karşı cinsten tanımadığınız insanları rahatsız etmekten kaçının. Tw itter kullanırken bilmeniz gerekenler; *Çok kişiyi izliyorsanız ve çok az izleyiciniz varsa siz bir spamcısınız (yığın mesajcı), kimse sizi istemeyecektir. *Çok sık twit yazarsanız insanlar sizden bıkar. *Küçük ve özel diyalogları gizli tutun, başkaları okumasın. *Herkes özel günlerinizi ve kutlamalarınıza davetli olmadığı için bunları gizli tutun. *Size doğrudan gelen mesajları cevaplamak zorunda değilsiniz. *Bir soru sorduysanız mutlaka cevaplandırın. *Twitter’da kaba olan, gerçek yaşamda da kabadır. Blog kullanırken; *Bir blog yazısını ve diğer yorumları tam okumadan yorum yapmayın. *Hiç bir blog yazısında yazarı ve yazılanları aşağılamayın. *Birisi sizin bloğunuzu ziyaret ettiyse ve yorum yazdıysa en kısa zamanda siz de onunkini ziyaret edin. *Birisi sizin bloğunuza olumsuz bir yorum yazdıysa onu silmekte tereddüt etmeyin. İNTERNETTE İNTİHAL İntihal (aşırma, çalıntı) başkalarının ürünlerini (yazı, resim, video vb.) kaynak göstermeden kendisininmiş gibi göstermektir. Kaynak göstermeden yapılan intihaller şunlard ır: Hayalet Yazar: Bir başka kaynaktan kelimesi kelimesine tüm bilgiyi almak. Mevcut Yazı: kendine ait gibi göstermek. Yetersiz Gizleme: Anahtar kelimeleri değiştirerek gizlemek. Kendinden Aşırma: Kendisine ait önceki bir çalışmadan aynen almak. Fotokopi: Belli bir kaynaktan hiçbir değişiklik yapmadan bir bölümü almak. Emek Tembelliği: Orijinal çalışma için çaba sarf etmek yerine alıntılarla doldurmak. Kaynak göstererek yapılan intihaller ise şunlardır: Unutulan Dipnot: Yazar adını vererek fakat tam künyeyi vermeyerek kaynağın orijinaline ulaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak. Yanlış Bilgilendirme: Yanlış künye vererek kaynağın orijinaline ulaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak. Fazla Mükemmel Alıntı: Yazarın bire bir alıntı yaptığı kaynağa atıf yapması fakat tırnak işareti koymamak Becerikli Atıf Yapma: Yazarın tüm kaynaklara atıf yapması, tırnak işareti kullanması fakat araştırmanın hiçbir orijinal fikir içermemesi. Mükemmel Suç: Yazarın bazı yerlerde kaynaklara atıf yapması fakat yazının kalan kısımlarındaki analizlerin kendine ait olduğu fikrini yaratma düşüncesiyle bazı kaynaklara atıf vermemesi. İnternet Üzerinden İntihal Denetleme Yazılımları *Anti -plagiarism*****Copy Scape*****Dupli checker*****Glatt Plagiarism Sevices *İthenticate*****Plag Scan*****Plagiarisma*****Plagium*****TurnItIn***** Viper AÇIK EĞİTSEL KAYNAKLAR Açık eğitsel kaynak alanındaki çalışmalar ilk olarak 2000 yılında Massachusetts Insti- tute of Technology’de (MlT) Açık Ders Malzemeleri Projesi adı altında başlatılmıştır. Ülkemizde, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), MlT’nin 2000 yılından beri yürütülmekte olan Açık Ders Malzemeleri Projesi’nin Türkiye’de de uygulanması için 2007 yılın- da harekete geçmiştir. Ulusal Açık Ders Malzemeleri (UADM) adıyla başlatılan projede birçok üniversite ders malzemeleri üretmiş ve 100’e yakın ders kullanıcılara açılmıştır. Bu site altında yer alan tüm açık ders malzemeleri “Creative Commons” (CC) lisansı kapsamında kullanıma açıktır. Bu lisans koşulları altında TÜBA Açık Ders Malzemeleri ticari amaçla kullanılamaz. Creative Commons (CC) Lisansı ABD merkezli kar amacı gütmeyen Creative Commons (CC) kuruluşu 2001 yılında kurulmuştur. Creative Commons lisansı, telif hakkı bulunan bir eserin veya çalışmanın ücretsiz olarak dağıtılmasını sağlayan bir çeşit kamu lisansıdır. Lisansların kullanımı Creative Commons tarafından ilk olarak 2002 yılında yayımlanmıştır. O tarihten bu yana kullanımı gittikçe yaygınlaşmaktadır. 2013 yılı Kasım ayı itibariyle yayımlanan 4.0 lisans sürümü uygulamadadır. ( BY. ) Eserin ilk sahibinin belirtilmesi gerekir. (BY. ND. ) Eserin ilk sahibinin belirtilmesi ve Özgün halinin korunması gerekir. (BY. NC. SA. ) Eserin ilk sahibi belirtilecek. Ticari amaçla kullanılamayacak ve İlk lisans modeli korunacaktır. (BY. SA. ) Eserin ilk sahibi belirtilecek ve İlk lisans modeli korunacaktır. (BY. NC. ) Eserin ilk sahibi belirtilecek ve Ticari amaçla kullanılamayacaktır. (BY. NC. ND. ) Eserin ilk sahibi belirtilecek Ticari amaçla kullanılamayacak ve Özgün hali korunacaktır. ( Ø P UBLIC DOMAI N) Kamu malı adama (CC0) ( P UBLIC DOMAI N) Kamu malı işareti *Günümüzde, Google, Wikipedia, Flickr gibi sitelerde CC ile etiketlenerek dağıtılan milyonlarca resim, yayın, video ve eğitsel içerik bulunmaktadır. Telif Hakkı: Telif hakkı, herhangi bir bilginin veya ürününün kullanılması ve yayılması ile ilgili hakların, yasalarla belirli kişilere ait olduğunu bildirir. Sembolü çember içinde bir “©” harfidir, © harfi üzerinde bulunduğu ürünü yapanın telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce “copyright” kelimesini ifade eder. Telif Serbestisi: Telif serbestisi, telif hakkı alınmış tüm ürünlerin (yazı, resim, video vb.) üzerindeki hakların ve sınırlamaların kaldırıldığını ifade eder. Sembolü çember içinde bir “F” harfidir ve İngilizce “copyfree” kelimesini ifade eder. Özgür Telif: Telif hakkı teriminin zıt anlamlısıdır. Telif haklarının belirli bölümlerinden yazarı tarafından belirtilen koşullar altında feragat edilmiş çalışmadır. Sembolü çember içinde bir “ters c” harfidir.