[Mihrinaz]

Ünite 3
İSLAM ETİK TARİHİNDEKİ TEMEL TEORİLER
1-Etiğin tanımını yapınız?
Cevap:* İnsanların davranışlarını kendilerine göre düzenlediği bir ilkeler sistemi ya da dizisidir.
2-Platoncu etiğin özellikleri nelerdir?
Cevap:* Platoncu etiğe göre,ahlaksızlık bilgi eksikliğinden ileri gelmektedir.
*İyinin keşfedilmesi matematiksel işlemler gibi apaçıktır.
*Platon bilgi sahibi olmayan kişilerinde iyi bir yaşam süreceklerini düşünmüştür.Ancak kişilerin bunu düzensiz yada tesadüfen yapacaklarını ifade etmiştir.
*Platon felsefesi mutlakiyetçidir.Buna göre Platon iyiliğin yapısındaki hakikatin 2x2 = 4 gibi kesin matematiksel hakikate benzediğini düşünür
*Platon ahlaki ilkelerin nesnelliğini de savunur.Buna göre bir eylem ya doğrudur ya da yanlıştır
3-Platon’un etik anlayışının üzerinde durduğu 2 varsayım nedir?
Cevap:* 1)İnsanın iyi hayatın ne olduğunu bilmesi halinde asla gayri ahlaki davranamayacağı
2)Bütün insanlar için ancak ama ancak tek bir iyi hayatın söz konusu olduğudur.
4-Aristotelesçi etik anlayışını,Platoncu etikten ayıran özellik nedir?
Cevap:* Aristo’nun Platonda olmayan şekliyle Tecrübeyi de Aklın yanına koyması ve Etik anlayışını AKIL+TECRÜBE üzerine inşa etmesidir.
5-Aristocu Etiğin özellikleri nelerdir?
Cevap:* 1)Akıl+Tecrübeyi esas alır
2)İnsan için iyi olan hayatın mutluluk getiren hayat olduğunu düşünmüştür.
3)Aristo mutluluğu elde etmek için İTİDAL İçerisinde davranması ve iki aşırı uç arasındaki orta dinamik noktaya(yani Orta Öğretiye) riayet etmeleri gerektiğini ileri sürer
6-Kyreneci Hedonizm’in merkezindeki anlayış nedir?
Cevap: * ‘’Mevcut olandan haz ve tat alma
Mevcut olmayandan haz alma peşinde koşmama’’ ilkesi vardır.
7-Kyreneci Hedonizm Mutluluk kavramına nasıl bakar?
Cevap:* Mutluluk’un yegane kaynağını Haz olarak görür ve Mutluluğu Anın hazlarının maksimum düzeyde yaşanmasında görür.
8-Epikürcü Hedonizmin özellikleri nelerdir?
Cevap:* 1)Epikür e göre,itidalli ancak Haz alınan bir hayatı yaşamalıdır.
2)Epikür’e göre elde etmeye çalışılan haz ona sıkıntı ve acı getirecekse böylesi hazlardan kaçınmalıdır.
3)Epikür felsefesinde ,hazzı elde etmek öğüdünden çok Acıdan kaçınma öğüdü ve hatta ısrarı vardır.
9-Psikolojik ve Etik Hedonizm ne demektir?
Cevap:* İnsanların yaşamlarında sadece ve sadece haz peşinde koştuklarını savunan öğreti Psikolojik Hedonizm dir.
*Etik Hedonizm ise,insanların sadece haz peşinde koştuklarını değil aynı zamanda böyle davranması gerektiğini savunan öğretidir.

10-Kınıkçilik Ekolünün özellikleri nelerdir?
Cevap:* 1)Kınıkçiler İyi hayat ve Kurtuluşu Münzevi ve Çileci bir yaşamla olabileceğini savunurlar.
2)Köpeklere yaraşır bir yaşam sürdükleri için Köpek anlamına gelen ‘KINİK’ sözüğüyle hitap edilmişlerdir.
3)Kınikler temelde Dünyanın kötü olduğuna inanırlar.
4)Kınikler,Kurtuşun ancak insanın kendi iç dinamikleriyle mümkün olabileceğine inanmışlardır.
5)Öz olarak iyi bir hayatı,’Dünyadan el etek çekme’ olarak görürler.
11-Stoacı etiğin Özellikleri nelerdir?
Cevap:* 1)Temel Savları ‘’Dış Etkilere Kayıtsız kalmayı Öğren’’dir
2)Hristiyanlığı derinden etkilemiş bir ekoldür.
3)İyi yada Kötü şeylerin insanın kendine bağlı olduğunu ve insanı sadece Harici şeylerin etkilediğini düşünürler.
4)Stoacılığın en büyük temsilcisi Epiktetus’a göre; kişi iradesine sahip olursa hayatı harici şeyler dışında tahribata uğramaz.
5)Stoacılar en büyüğünden en küçüğüne tüm olayların,ilahi bir plana göre takdir edildiğini savunurlar.
12-Stoacılar kimi ‘’Erdemli Biri’’ olarak kabul ederler?
Cevap:* Kişi olup biten şeylere rıza göstermeyi öğrenebilirse ve bunlar üzerinde söz sahibi olamayacağı İlahi Takdiri kabul ederse ‘’Erdemli Biri’’ dir.
13-Stoacıların karşılaştığı 3 Güçlük nedir?
Cevap:* 1)Özgürlük ve Kader hakkındaki mantıksal güçlük
2)Kayıtsızlık öğretisinin Sağduyuya olan muhalifliği
3)Etiğin Evransel bir yapıda kabul edilemez oluşuna mütealik olan güçlük
14-Spinozanın Etik Düşüncesi nasıldır?
Cevap:*Sosyal hayatın bütün koşullarını beyhude ve faydasız görür.
*Hakiki mutluluk ; zenginlik ve şöhret gibi gelip geçici şeylerdeyse terk etmek gerekir.
*Servet,şöhret ve şehvet amaç değil,araç olmalıdır.
*Her şeyin,Doğanın ezeli-ebedi yasalarına göre olup bittiğini katı olarak savunur.
*İnsanın,’’Gücünün sınırlı olduğunu anladığı zaman Mutlu olabileceğini’’ savunur.
15-Etik Egoizm in Evrensel formülasyonlu tanımı nedir?
Cevap:*‘’Her kişi(A) ve her bir eylem(B) için şayet sadece ve sadece B,A nın bütünüyle kendi menfaatine ise A Ahlaken B’yi yapmalıdır’’
16-İnsanların doğal olarak bencil olduklarını ve kendi istekleri peşinde koşmaya güdülenmiş olduklarını savunan Egoizm türü nedir?
Cevap:* PSİKOLOJİK EGOİZM
17-Rasyonel Egoizm nedir?
Cevap:* ‘’Rasyonel insanlar kendi çıkarlarına göre davranmalıdırlar’’ilkesini kabul eden Egoizmdir.
18-Faydacı Etik’in Özellikleri nelerdir?
Cevap:*Bir eylem en çok sayıda insanda,en büyük oranda mutluluğu meydana getirebildiğinde ahlaki olarak doğrudur.
*Eylemin doğruluk yada yanlışlığı,o eylemi yapan kişinin erdemli ya da erdemsizliğinden ayırt edilir.
*Bir Eylem Faydalı sonuçlar üretiyorsa iyi,zararlı sonuçlar üretiyorsa kötüdür.Şöyle ki İyi niyetle başlanan eylemin sonucu Kötü olursa bu eylem dahi Kötüdür.
19-Kantçı Etiğin özellikleri nelerdir?
Cevap:*Kant ; davranışları’’Eğilimden Kaynaklanan Davranışlar’’ ve ‘’Zorunlulukla yapılan Davranışlar’’ olarak 2’ye ayırır.
*Ahlakiliğin özü eylemin yapılmasını sağlayan motivlerde aranmalıdır.Yani Ahlaklı kişi,ödev duygusunda dolayı eylemde bulunmalıdır.
*Kant’a Göre ; Ahlaki eylem,ödeve saygıdan dolayı yapılan eylemdir.
*Ahlaklı davranmak için tutarlı davranmak ve o davranışı Evrenselleştirmek gerekir.
*’’Kategorik Buyruk’ ve ‘’Hipotetik Buyruk’’kavramlarını geliştirmiştir.
20-Hipotetik buyrukve Kategorik buyruk’a birer örnek veriniz?
Cevap: * Hipotetik Buyruk:Şartlı buyruktur.Örnek: ‘’Sağlıklı kalmak istiyorsan spor yapmalısın’’
*Kategorik Buyruk:Eğer şartına ve sonuca bağlanılmayan buyruktur.Örnek:’’Hiçbir durumda insanları kandırmamalısın’’
21-Modern Kuramlar kaç gruba ayrılır,nelerdir?
Cevap:* 1)Öznelci yada Nesnelci
2)Doğacı,Doğacıolmayan yada Heyecancı
3)Motivist,Deontolojikyada Sonuçcu kuramlar
*Faydacılık Doğacı kuramdır-
*Dini etik,Platonculuk ve Kantçı etik Doğacı olmayan kuramlardır.
22-Heyecancı(Emotivist) Kuram nedir?
Cevap:* Ahlaki yargıların ne doğru ne deyanlış olduğunu kabul eden ve bunları ifade eden kişilerin duygularının birtaşıyıcısı olduğunu savunan kuramdır.
23-Heyecancılar Ahlaki yargılara ilişkin duyguları neye benzetirler?
Cevap: *Yemekten sonraki hoşnutluk duygusuna benzetirler.Onlara göre nasıl ki yemeğin verdiği hoşnutluk doğru ya da yanlış olarak nitelenemezse, ahlaki yargılara yönelik olan duygular da doğru yada yanlış olarak nitelenemez.
24-Motivist Etik Kuram’ı tanımlayınız?
Cevap:* Bireylemin doğruluk yada yanlışlığı eylemin kendisinden kaynaklandığı motive bağlıysa bu kurama Motivist Etik Kuramdenir.
*Motivist Etik Kuram’a örnek Kant Etiği dir
*Sonuçcu Etik Kuram’ a örnek Faydacılık Etiği dir.
25-Yahudi Etiğinin merkezini oluşturan ‘’10 Emir’’ nedir?
Cevap:* 1)Bendenbaşka ilahların olmayacak
2)Kendin için oyma put, yukarıda göklerde olanın yahut aşağıda yerde olanın yahut yerin altında sularda olanın resmini yapmayacaksın
3)Tanrın Yehova’nın adını boş yere ağzına almayacaksın
4)Sebt gününü hatırında tut ve onun kutsallığını unutma
5)Babana ve annene hürmet et
6)Öldürmeyeceksin
7)Zina etmeyeceksin
8)Çalmayacaksın
9)Komşuna karşı yalancı şahitlik yapmayacaksın
10)Komşunun evine tamah etmeyeceksin

26-Yahudi Fesefesi denildiğinde akla gelen en büyük Filozof kimdir?
Cevap:* İbn-i MEYMUN dur
27-Hristiyan Etiğinin Öz olarak Genel Bakış açısı nedir?
Cevap: *İnsaniçin Hayat,Tanrı Sevgisine dayanır ve Hayat; Tanrını koyduğu temelkurallara uygun davranmakla kazanılır .
28-Hristiyan Etiği kaç Döneme Ayrılır,Nelerdir?
Cevap: * 3 Döneme ayrılır:
1)PastoralHristiyan Etiği
2)Kilise Etiği
3)Reform ve Protestanlık dönemleridir.


Ünite 4
İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ
S1-İrade nedir?
C1-İrade yüksek bir zihinfonksiyonudur.
S2-İradenin en belirgin özelliğinedir?
C2-İradenin en belirginözelliği aklilikdir.
S3-İradi hareketi mekanik hareketlerden ayıran özelliknedir?
C3- İradi hareketi mekanikhareketlerden ayıran özellik de aklilikdir.
S4-İradede amacınönemi nasıldır?
C4- İradede amaç çok önemli bir yere sahiptir. Kişi amaçhakkında bir hüküm vermiştir. Böylesi bir hüküm ancak seçeneklerinkarşılaştırılması sonucu verilmiştir. İrade işte tespit edilmiş amaçlara iştahhareketi olarak bu bağlamda anlam bulmuş olmaktadır
S5-Etik alanın entemel şartı nedir?
C5-Etik alanın entemel şartı irade özgürlüğüdür.



S6- İradeyle terciharasındaki fark nedir?
C6- Tercih iradeyle yapılır; ancak irade dahakapsamlıdır. İradî eylemler çocuklarda ve hayvanlarda da görülür; ama tercihgörülmez. Bu durumda tercih edilen şey, elimizde olan şeyleri düşündükten sonraarzu (irade) edilen şey olduğuna göre; tercih de kendi elimizde olan şeylerin enineboyuna düşünülmüş arzusu (irade) olur.
S7-İnsanın irade özgürlüğü denince ne akla gelmelidir?
C7- İnsanın iradeözgürlüğünden söz edildiğinde bunun seçme ve tercih özgürlüğünü de ihtivaettiği düşünülmektedir. Başka bir deyişle insanın irade özgürlüğünden öncelikleonun seçme özgürlüğünü (tercih) sonra da eyleme özgürlüğünü anlamaktayız
S8-Ahlaki davranış nasılolmalıdır?
C8-Her tercih edilen davranışahlaki değildir. Zira tercih edilip, ortaya konulan davranışın iyi/kötüdeğerlendirmesine tâbi olan bir davranış olması gerekir.
S9-Eylemler kaça ayrılır ?
C9- Eylemler, ahlâk alanınıilgilendiren ve ilgilendirmeyen eylemler olarak ikiye ayrılır.
S10- Ahlaki anlamda değerbiçilemeyen davranışlar hangisidir?
C10- Ahlaki anlamda değerbiçilemeyen davranışlar ahlaki değer sahasının dışında kalan davranışlardır.
S11-Ahlak alanıyla alakalıdavranışlar kaça ayrılır? Bu davranışlar nelerdir?
C11- Ahlâk alanıyla ilgilidavranışlar da iyi ya da kötü değerlendirmesine bağlı olarak kendi içinde ikikısma ayrılır. Bunlardan sadece iyi değerlendirmesini hak eden (övülen)davranışlar erdemlerin ve dolayısıyla mutluluğun kazanılmasına yol açar; kötüolarak değerlendirilen (yerilen) davranışlar ise mutsuzluğa sebep olur.
S12- İradeÖzgürlüğünün teolojik (dini) zemini nasıl olmalıdır?
C12- İrade özgürlüğü insanınyapıp-etmelerinin ahlâken anlam ve değerinin postulatı konumundadır. Bununlabirlikte, „her şeyi bilen‟, „her şeyi yaratan‟, „her şeye kâdir olan‟ ve „herşeyi takdir eden‟ bir Yaratıcının varlığı kabul edildiğinde insanın iradeözgürlüğü meselesi aynı zamanda Tanrı-ahlâk ilişkisi meselesine dönüşmektedir.
S13-İslam filozoflarınınirade özgürlüğüne bakış açıları nasıldır?
C13- İslam filozoflarınınneredeyse tamamı irade özgürlüğünü tereddütsüz kabul etmişlerdir.
S14-Cebriye ekolünün iradeözgürlüğüne bakış açısı nasıldır?
C14- Kelam ekollerindenCebriye ekolü, kudret merkezinde şekillenen Tanrı anlayışı doğrultusunda iradeözgürlüğünün var olmadığını savunmuştur
S15-Mu’tezile ekolünün iradeözgürlüğüne bakış açısı nasıldır?
C15- Mu‟tezile ekolü,Tanrı‟nın ahlâkî sıfatlarını (özellikle adalet sıfatını) ön plana çıkaranulûhiyet anlayışı doğrultusunda insanın irade özgürlüğünü kabul etmeklekalmamış; insanın, fiillerinin öznesi (faili) olmasının yanı sıra yaratıcısıolduğunu savunmuştur.
S16-Ehli Sünnetten Eş’ariliğegöre irade özgürlüğü nasıldır?
C16 Eş‟arilik, insanın iradeözgürlüğünün varlığı konusunda ilk bakışta belirsiz bir tutum takınmış; ancakson tahlilde insana irade özgürlüğü tanımanın Tanrı‟nın kudretini sınırlandıracağıdüşüncesiyle Cebriye ekolüne yaklaşmıştır.
S17- Ehli SünnettenMaturidiliğe göre irade özgürlüğü nasıldır?
C17- Matürîdîliğe göre,insan, irade özgürlüğüne sahiptir; fiillerinin öznesidir; fakat yaratıcısıdeğildir.
S18-insanın dinin muhatabı olabilmesiiçin ne gibi şartlar taşıması gerekmektedir?
C18-İnsanın dinin muhatabıolabilmesi için akıl ve tercih sahibi (ihtiyar) olmasıgerekmektedir. Bu insanın özgürce ortaya koyduğu davranışların var olduğunu vetüm bunlardan da sorumlu olduğunu göstermektedir.
S19-Hayatın bir düzeniçerisinde anlam kazanabilmesi neler gereklidir?
C19-Hayatta bir düzen gözeçarpmaktadır. Böyle bir düzenin olması, hayatı anlamlı kılan şeyleri; akıl vezekâyı, çalışıp çabalamayı, özgürlüğü (hürriyet), tercih sahibi olmayı(ihtiyar), ve davranışın değerli olmasını beraberinde getirmektedir.
S20-İslam düşünürlerinininsanın yaratılış amacına ve dinin varlık şartına bakış açıları nasıldır?
C20-İslam düşünürleri heminsanın yaratılış amacının, hem de dinin varlık şartının insanın özgür olarakiyilikler yapması gayesine yönelik olduğunu belirtmektedirler.
S21-İrade özgürlüğüyleilgili temel hususlar nelerdir?
C21-(i) İrade ve akıl ahlâktavazgeçilmezdir; (ii) irade özgürlüğü insana verilmiştir; (iii) insanınözgürlüğü mutlak değil, sınırlıdır; (iv) özgürlüğe sahip insanın Tanrı‟yla(Tanrı‟nın sıfatlarıyla) ahlâkî ilişkisi vardır özgürlük (v) görev ve (vı)sorumluluğu beraberinde getirir.
S22-Bilgi ve iradenin ahlâkaçısından önemi nasıldır?
C22- Akla ve iradeözgürlüğüne sahip olması insanın diğer varlıklardan ayrılan yönünü oluşturur. İnsanınayırt ediciliği ahlâk alanında özellikle bu yönüyle ortaya çıkmaktadır.
Bu durum, bilgi veiradenin ahlâkta önemli olduğunu göstermektedir.
Zira akıl, herşeyden önce bilgiyle, tercih ise iradeyle ilgilidir.
Ancak ahlâkta irade, bilgiden daha önemlidir.
S23-Bilgi ahlakiaçıdan nasıl değerlendirilmelidir?
C23- Bilgi kuşkusuzahlâk için son derece önemli ve gereklidir ancak tek başına yeterli değildir.Bilgi ve davranışın yanı sıra ahlâkta irade de önemli bir unsur olmaktadır.
S24- İrade ve bilgidışında iyi davranışın ortaya çıkabilmesi için ne gereklidir?
C24- İrade ve bilgi dışında bir de iyi davranışın ortayaçıkabilmesi için kudret/güç gerekmektedir.
S25- İslam düşünürlerine göre Tanrı‟nın yeryüzünde insanı(halife) yaratması ona ne gibi yükümlülükler yükler?
C25- İslamdüşünürlerine göre Tanrı‟nın yeryüzünde insanı (halife) yaratması, O‟nuniradesi, gücü ve sıfatlarından bazı yetkileri insana verdiği anlamınagelmektedir.
S26- İnsanın güç (kudret) sahibi olması ne anlama gelir?
C26-İnsanın güç (kudret) sahibi olması onun, tercih hakkına, seçme özgürlüğüne sahip olması anlamına gelir.
S27- Bir davranışın ortaya çıkmasında, gerekli olan irade veniyet insan için ne anlama gelmektedir?
C27- Bir davranışınortaya çıkmasında, gerekli olan irade ve niyet insanın söz konusu davranışınfaili olduğu anlamına gelmektedir.
S28- İradenin var olmasına rağmen davranışın ortayaçıkmaması nedendir?
C28- Bu durum insanın bütünkoşulları kontrol eden bir varlık olmamasından, başka deyişle Yaratıcıolmamasından kaynaklanmaktadır.
S-29-İslam filozoflarının irade özgürlüğü bakış açıları nasıldır?
C29-Yaratılışta ilahi iradeye bağlı olmayan hiçbirşey yoktur. Ancak çalışıp-çabalamayla (kesb) ilgili konularda ilahi iradeinsanın iradesini takip etmektedir. Zira insanın yeryüzünün halifesi olarakkonumlandırılması ona diğer varlıklara nazaran bazı üstünlükleri vermiştir. İştebu üstünlüklerden birisi de irade özgürlüğüdür.
İnsanın iyi ya da kötüdavranışlar ortaya koyması tamamen kendi elindedir ve buna ilahi irade engeloluşturmaz. Ancak insanın her istediğinin gerçekleşmesi diye bir şey de sözkonusu olamaz. İstenilen her şeyin gerçekleşmiyor olması insanın sınırlı birvarlık olmasından kaynaklanmaktadır. İşte her şeyin ilahi iradeyle ilgiliolması bu anlama gelmektedir.
İnsanın iradesinin geçerli olduğu alanların tek biristisnası vardır. O da vehbî denilen, Tanrı vergisi olan alanlardır. Bunlarınen önemlisi peygamberliktir.
Bunun dışındaki bütün alanlar, kesb alanıdır ve insanıniradesinin ortaya konacağı ve etkili olduğu alanlardır.
Hidayetin ve dalaletin kazanılması(kesb edilmesi) dahi bu kapsamdadır.

S30-İslam düşünürlerinden Elmalıya göre insanın özgürlüğü – hidayet/dalalet ilişkisi açısından nasıldır?
C30-Elmalılı‟yagöre, hidayet ve dalalet, insanın özgür iradesiyle yapıp ettiklerininkarşılığı olarak onda oluşan ikinci yapıyı (cebrî tabiatı) ifadeetmektedir.
Eğer insan, hidayetin ilk türü olan kognitif (bilişsel)yönü Kur‟an‟la, ikinci türü olan davranışsal yönü Kur‟an‟ın buyruklarınıdikkate alarak gerçekleştirirse bu durum onda hidayet denilen yapıyı oluşturur.Kişi eğer bunları yapmaz, ya da tersi şeyler yaparsa onda, dalalet denilen yapıoluşur.
Tanrı‟nın hidayet etmesi ya da dalalete düşürmesi, insanınözgür iradesine ve seçme özgürlüğüne bağlı olarak ortaya koyduğu davranışlarınyapılaşması sonucu oluşmaktadır.
S31-İnsanın teist(tanrıcı) görüşe göre Mutlak varlıkkarşısında özgürlüğü nasıldır?
C31-İnsanın Mutlak Varlıkkarşısında özgür olduğunu, Tanrı‟nın ezeli-ebedi, her şeyi bilen, her şey gücüyeten sıfatlarının insanın özgürlüğünü çıkmaza sokmadığını, insana bu gücünyine Tanrı tarafından verildiğini savunmuştur. Bu görüşe göre insan özgürdür,nitekim insan farklı seçenekler karşısında kararsızlığı ya da birisini tercihetmesi onun özgür olduğunun kanıtları olarak sunulmaktadır İnsan Tanrıtarafından kendisine çizilen dairede özgür ve sorumludur.
S32- İnsanın ateist(tanrıyı kabul etmeyenler) görüşe göreMutlak varlık karşısında özgürlüğü nasıldır?
C32- Ateist filozoflarınınbüyük bir kısmı insan özgürlüğünü Tanrı‟nın inkârında aramaktadır. Kısacaonların düşüncesini ifade edecek olursak, şayet Tanrı var olsa, Onun zihnindebir insan tasarımı olacak ve insan bu tasarım tarafından belirlenip özgürolamayacaktır.
S33- İnsanının panteist( tüm tanrıcı) görüşe göre Mutlakvarlık karşısında özgürlüğü nasıldır?
C33- Spinoza ortayakoymuştur. Spinoza tek cevher kabul eder, o cevher Tanrı‟dır. Her şeyTanrıda‟dır, Tanrının dışında bir şey yoktur. Tanrı her şeyin nedenidir. Tekhür sebep Tanrı‟dır. Tabiatta bir şey olmasın ki o, Tanrıya uzanmış olmasın Onagöre insanda özgür irade bulunmamakta, insanın isteği zorunlu olarakbelirlenmiş bulunmaktadır. Spinoza‟da insanın özgür olması, akla uygun, o databiata uygun yaşamla mümkün olmaktadır. Bu çerçevede ahlaki sorumluluk veödevin hiçbir şekilde rasyonel ve teolojik zemini gözükmemektedir. Zirapanteist görüşte insana ahlaki bir sorumluluk yüklemenin şartı olan özgürlüğübütün dışında ve ondan ayrı olarak belirlemek sistemin iç mantığına aykırıgözükmektedir.
S34- Cebriye mezhebine göreMutlak varlık karşısında insan özgürlüğü nasıldır?
C34- Cebriye mezhebi Mutlakvarlık karşısında insana özgürlük tanımamıştır. Zira onlara göre her şeyTanrı‟nın mutlak iradesine bağlı olarak görülmüştür. Cebriye ekolününsavunucuları konuya dair iki delil sunmuşlardır. Bunlardan ilki Allah‟ınbirliği, diğeri ise Allah‟ın âlim sıfatıdır. İlkine göre şayet insan kendifiilini kendisi yaratırsa insanın da yaratıcı olması gerekecek ve bu durumAllah‟ın birliği hususunu çelişkiye düşürecektir. İkincisine göre ise Allah herşeyi bilmektedir, bir insanın faaliyetlerini insan önceden bilmektedir. şayetkişi özgür olup iradesiyle hareketlerini değiştirirse bu hal Tanrı‟nın ezelibilgisinde değişikliğe yol açacaktır, bu durum Allah‟ın âlim olmasını çelişkiyedüşürmektedir.
S35- Kaderiye mezhebine göreMutlak varlık karşısında insan özgürlüğü nasıldır?
C35- Kaderiye mezhebi iseinsanın tüm fiillerini Tanrı‟nın iradesinden ayrı olarak değerlendirmiş veinsana irade kudreti tayin etmişlerdir.
S36-Mu’tezile mezhebine göreMutlak varlık karşısında insan özgürlüğü nasıldır?
C36- İnsan fiillerinde özgürve fiillerinin yaratıcısıdır. Bu hususu Mutezile Allah‟ın adaleti ve insanınAllah karşısında sorumluluğuna dayandırmaktadırlar. Mutezileye göre Tanrıkullarının fiillerini yaratmaz, kullar işledikleri fiilleri Tanrı‟nınkendilerine verdiği kuvvetle yapmaktadırlar.
Bu görüşler Kaderiyle mezbebigörüşleriyle aynı doğrultudadır.
S37-Eş’ariliğe göre Mutlakvarlık karşısında insan özgürlüğü nasıldır?
C37- Eşariliğe göre kişinin irade kudreti var olsa da bu gücün yaptığı işler üzerine herhangi bir tesirikabul edilmemektedir. İnsan için söz konusu olan irade kudreti ancak kesbe muktedirdir. Ancak kesb de Allah tarafından yaratılmakta ve belirlenmektedir..Eşarilere göre kesb, „kulun kudretinin takdir olunana yaklaşması‟ olaraktanımlanmış ve kulun sorumluluğunun gerekçesi olarak kabul edilmiştir. Ancak bunoktada var olan insanın irade kudretinin insanların fiillerinde katkısının neolduğu tartışmalı olarak gözükmekte ve Eşarilik „cebr-i mutavassıt‟ (ortacebir) olarak nitelendirilmiştir. Eş‟arilik de insana özgürlük tanımanınAllah‟ın sıfatlarını değiştirmek anlamına geleceğini ve bu durumun O‟nunkudretine halel getireceğini düşünmüştür.
S38-Maturidiliğe göre Mutlak varlık karşısında insan özgürlüğü nasıldır?
C38- Maturidiye‟ye göre insanfiillerinde özgürdür, ancak insan fiillerinin yaratıcısı değildir. Fiillerinyaratıcısı Allah‟tır. Maturidi, kesb kavramında insanın tercihini öne çıkarmışlarıdır.Buna göre insan kendisine Allah tarafından bahşedilen güçle fiili iĢleyip işlememede,yapıp yapmamakta özgürdür.
S39- İslam mütefekkiri olanElmalılı Hamdi Yazır‟ın düşüncesine göre Mutlak varlık karşısında insanözgürlüğü nasıldır?
C39- Tanrı’nınkudreti mutlaktır ve hiçbirşekilde sınırlandırılamaz.
Öte yandan, Allah insanlara kendi kudretinden bir kısmınıvermiştir. Tanrı‟nın insanlara kudret vermesi O‟nun gücünden bir şeyeksiltmemekte ve O‟nun gücüne bir halel getirmemektedir.
İlahi takdir ya da kader açısındanbakıldığında, olup biten her şey Tanrı‟nın takdiri çerçevesinde olupbitmektedir. Takdir ya da kader, evrende olup biten her şeyin belli bir özelliğe,belli bir ölçüye ve belli bir imkâna göre olup bitmesinin önceden belirlenmişolmasıdır. İlahi kudretin mutlaklığı,insan özgürlüğü açısından bir problem ortaya çıkarmamaktadır. Buna göre kader, Elmalılı düşüncesinde, insanınne yapacağının önceden belirlenmesi değil, ne yapabileceğinin öncedenbelirlenmiş olmasıdır.
S40- İnsanın özgürlüğüile Tanrı‟nın sıfatları arasındaki ilişki nasıldır?
C40- İnsan evrendeolup biten her şeyin, son noktada, Allah‟tan olduğunu düşünmelidir. Bu durum,insan üzerinde psikolojik bir rahatlama sağlayacak gibi durmaktadır.
İnsanın özgür seçimine bağlı olarak ortaya koyduğu davranışlarözellikle iyi davranışların da son noktada Tanrı‟dan olduğu bilinmelidir. Buhususun da eğitim amaçlı olduğu görülmekte, insanın Tanrı‟nın varlığınıunutmaması ve O‟nunla ahlâkî ilişkisini sürdürmesi beklenmektedir.
İnsan geneldekendini iyi başkasını kötü, iyiliği kendisinden kötülüğü ise başkasından bilir.İşte, hayır ve şerrin, her şeyin Allah‟tan olduğunun düşünülmesi gerektiğiinancı buna bir ders olması içindir.Ayrıca, böyle olduğunda insan gurur vekibre kapılmaz, alçak gönüllü olur; kötülüklerin kaynağını kendisi olarak gördüğüiçin de onları düzeltme yoluna gider. İnsan için ifade edilen özgür irade aslındaahlaki tutumu geliştirmekte ve insanın ontolojik eksik ve sınırlılığına dikkat çekmektedir.
S41- Görevve iyilik bakımından irade özgürlüğü nasıl olmalıdır?
C41- Görev,zorunluluk‟u (mecburiyet) ima eder, bu ise özgürlüğün (hürriyet) zıttıdır. Bunagöre insan görevli ise özgür değil, özgür ise görev ile bağlı değildir. Hâlbukiinsan için her iki durum da söz konusudur.
İnsan, zorunluluk ile özgürlüğü kendinde toplayan bir varlıktır.İnsana mutlak zorunlu demek ne kadar hata ise mutlak özgür demek de o kadarhatadır.
Özgürce ortayakonan hareketlerimiz zorunlu olarak yaptığımız hareketlerimizden istifade ettiğigibi, zorunlu hareketlerimiz de özgürce ortaya koyduğumuz hareketlerimizdenistifade eder. Mesela midemiz sindirim görevini yapabilmek için, ellerimizin ağzımızdanona bir şeyler göndermesini bekler. Ellerimiz bu görevi yerine getirebilmek için,mideye gönderdiği gıdadan kendisine isabet etmiş bir kana, bir güce ihtiyaçduyar.
S42- Ahlakisorumluluk bakımından irade özgürlüğü nasıl olmalıdır?
C42- İnsanınirade özgürlüğüne sahip olması demek, davranışların failinin insanın kendisiolduğu anlamına gelir. Zira insanın bir şeyi yapma ya da yapmama, şöyle değilde böyle yapma durumunda olması onun yaptığı şeyleri bilerek ve isteyerekyapması dolayısıyladır. Böyle olunca da yapılan şeyin sorumluluğu da yapana aitolacaktır.
İslam ahlak düşüncesindeinsanın ahlâkî sorumluluğa sahip olması, irade özgürlüğüne sahip olmasıyla aynıdayanağa sahip olarak kabul edilmektedir.
S43-İnsanözgürlüğünün bilgi ve akıl alanıyla olan ilişkisi nasıldır?
C43- İnsan özgürlüğününbilgi meselesiyle ilişkisi vardır. Zira insan özgürlüğünün sınırı aynı zamandabilginin de sınırıdır İnsan seçimini akıl yürütmeleri sayesinde, akıl yürütmeleriise bilgileri sayesinde yapmaktadır. O halde insan için özgürlüğün sınırı onunbilgilerinin sınırında sona ermektedir insanın özgürlüğünün sınırı aynı zamandaaklın sınırıdır. Nitekim seçme iradi bir işlem, irade de akli bir faaliyettir. İnsan söz konusu olduğunda özgürlük alanı, akılalanı ve bilgi edinebilme alanı aynı şeylerdir.
S44- İnsanın özgürlükalanını oluşturan alanlar nelerdir
C44-- İnsanın özgürlükalanını oluşturan alanlar Seçme-Eyleme özgürlüğüdür