[nurşen35]

7.ÜNİTE ÖZET

Kur’ân Lafızlarına Dair İlimler

Kur’ân’ın temel ve yananlamlı lafızlarını tanımlayabilmek
Kur’ân’daki kelimeler temel ve yananlamlara sahiptir. Temel anlamlara
hakîkat denir. Yan anlamlı kelimeler ise mecâz, isti’âre, teşbih ve kinâyedir.
Hakîkat, kelimenin, ilk konulduğu anlamda; mecâz ise hakîkî anlama engel
bir karine; ve hakîkî anlamla aralarındaki alakadan dolayı hakîkî anlam
dışında bir anlamda kullanılmasıdır. İsti’âre, bir şeyin anlamını mecâz ve
teşbih yoluyla başka şeyde kullanmaktır. Teşbih ise bir şeyi başka bir şeye
benzetmektir. Kinâye, hakîkî anlam kastedilebilmekle beraber bir alakadan
ötürü başka bir anlamda kelimeyi kullanmaktır.
Kur’ân’ın dar ve geniş anlamlı lafızlarını açıklayabilmek
Hâs, ilk vaz’da (icatta) tek bir manaya veya sınırlı sayıdaki fertlere delalet
eden lafızdır. Hükmü, aksine bir delil olmadıkça, kapsadığı sınırlı fertler için
geçerli olmasıdır. Âmm, “bir kullanımda sözlük anlamına uygun olarak bütün
fertleri istisnasız bir şekilde kapsayan lafız”dır. Hükmü, bir delille tahsîs
edilmediği müddetçe kapsadığı tüm fertler için kesin olarak geçerli olmasıdır.
Kur’ân’ın anlamı kapalı olan lafızlarını ayırt edebilmek
Tefsîrde kapalılıkla ilgili üç kavram vardır: Garîb, mübhem ve mücmel.
Garîb, az kullanımı sebebiyle veya öteki lehçe ve dillerden alınması sebebiyle
anlamı kapalı olan lafızdır; mübhem, ismi zikredilmeyip kapalı ifadelerle
karşılanan kapalı lafızdır; mücmel ise sözü söyleyen sözü genel zikredip
teferruatı vermediği için manası kapalı lafızdır. Garîb, Kur’ân’ın indiği
dönemdeki dil malzemesini kapsayan dil kaynaklarıyla; mübhem, Kur’ân,
sünnet ve sahih rivâyetlerle; mücmel ise âyet ve hadislerle kapalılıktan
kurtarılır.
Kur’ân’daki lafızlararası ilişki türlerini karşılaştırabilmek
Kur’ân’daki lafızlararasında beş türlü ilişki vardır: 1. Lafızlarının da
anlamlarının da ayrı olması; buna tebayün denir; bu tür lafızlara da
mütebayin denir. Bu tür kelimeler, hepsi kendi anlamıyla kullanılır. 2.
Lafızlarının farklı, anlamlarının aynı olması; buna teradüf; bu tür kelimelere
de müteradif denir. 3. Lafızlarının farklı, anlamlarının yakın olması; buna
tekârüb, bu tür kelimelere de mütekârib denir. Aralarındaki farklar tespit
edilerek kullanılmalıdır. 4. Lafızlarının aynı manalarının ise farklı olması;
buna iştirak, bu tür kelimelere de müşterek denir. Hangi bağlamda hangi
anlamın kullanıldığı tespit edilmelidir. 5. Lafızlarının aynı, manalarının ise
zıt olması; bunlara tezad; bu tür kelimelere de mütezad veya zıt denir. İki zıt
anlamda bağlamda hangisinin kullanılacağı tespit edilmelidir.
Dil merkezli Kur’ân ilimlerini özetleyebilmek
Dil merkezli Kur’ân ilimlerinin en önemlileri, Emsalü’l-Kur’ân ve Aksamü’lKur’ân’dır.
Mesel, temsili anlatımı karşılar. Kur’ân’ın meselleri sarîh, kinâye
ve mürsel olarak üçe ayrılır. Kasem, söylenen sözü tekit etmek için kullanılan
bir dil unsurudur. Çeşitli harfler ve kasem fiilleri ile yapılır.