[MERVE DEMİR]

Velayeti fakih bir kurum değil bir kavramdır. türkçe çevirisi fakih'in (fıkıh adamının, ulemanın) önderliği şeklinde yapılabilir. humeyni'ye gelene kadar bu kavram genellikle ulemanın kendi malları üzerinde tasarrufu olmayan çocuklar, akıl hastaları gibi, kişilere vasilik yapması şeklinde algılanmıştır. humeyni ise velayeti fakih kavramını tamamen siyasallaştırmıştır. ona göre ancak çok iyi yetişmiş ve kendini geliştirmiş en üst seviyedeki ulemalar, ayetullahlar, gerçeği kavrayabilir ve dünyayı algılayabilirdi. bu bakımdan halkın esaretten kurtulması için gerçeği gören ve onu yönlendirecek ulemanın önderlik yapmasından daha doğal bir şey olamazdı. bu şekliyle velayeti fakih kavramı humeyni'nin 1970'lerin başında yazdığı "velayeti fakih: islam devleti" adlı kitabında ortaya çıkmış, islam devleti kurulduktan sonra humeyni velayeti fakih olmuştur. humeyni 1989'da vefat ettikten sonra yerine ali hamaney velayeti fakih seçildi[hr]İran islam devrimi sonrasında şii teolojisinde tartışmalara neden olmuş bir kavramdır. şii inancına göre ahir zamanda, kayıp olan 12. imam gelecek ve onun önderliğinde bir islam devleti kurulacaktır. humeyni ise devrimle beraber bir islam devleti kurulduğunu ve onun başına veliy-i fakih olarak geçtiğini açıkladı. bu durum tartışmalara neden oldu çünkü humeyni'nin aldığı sıfatla birlikte 12. imam olarak görünmesi söz konusu idi. bu tartışmaların açmazından iran islam cumhuriyetinin asıl büyük islam devletine giden yolda bir hazırlık olduğu şeklindeki yorumla çıkıldı.

velayeti fakihlik aslında humeyni'ye göre biçimlendirilmiş bir kavramdı. örneğin veliy-i fakih'in ayetullah olması zorunlu iken humeyni'nin ölümü sonrasında anayasadaki bu madde değiştirildi.