ANKARA İLİTAM FELSEFE II.Dönem Özetleri
 

Ünite 7

HUKUK VE SİYASET FELSEFESİ

Hukuk felsefesi: Hukuk ilminin temel ilkelerinin, kavramlarının ve hukuk anlayışlarının mantık, bilgi ve değer nazariyeleri aracılığıyla felsefi olarak temellendirilmesidir.

Stammler hukuk felsefesinin şu üç meseleyle uğraşması gerektiğini söyler: Hukukun ne olduğu, hukuk ilkelerinin bağlayıcılıklarını neden aldığı ve kanun koyucuya hangi ilkelerin yol göstermesi gerektiği.

Radbruch’a göre hukuk felsefesi: Hukuki değerlerin belirlenmesi ile hukuk sistemlerinin kurulmasını konu alır.

Hukuk felsefesi tabiri ve disiplini Hegel tarafından ortaya çıkmış ise de, ismi yeni olsa da, felsefe kadar eskidir.

Hukuk felsefesi türleri:

a-Genel hukuk felsefesi: İnsanlığın hukuk ülküsü ve olgusunu dikkate alarak yapılan bir felsefedir.

b-Özel hukuk felsefesi: Belirli bir zamanda ve coğrafyadaki, yaşayan veya ölü, bir dinin ve kültürün hukuk felsefesidir.

c-Kişisel hukuk felsefesi: Bir filozofun veya bir hukukçunun hukuk anlayışı konu alınarak yapılan hukuk felsfesidir.

Hukukun doğuşuna neden olan, din, toplum ve doğadır.

Din: Manevi hukuk

Toplum: Türklerdeki ‘’Töre ve Yasa’’, Babil’de özgün ‘’Hammurabi Kanunları’’, Hindliler’in Upanişad ve veda kutsal metinlerinden ‘’vedik hukuku’’ oluşmuştur.İsrail Yahudi kavimlerinde ‘’Tora’’ yani Tevrat yasası oluşmuştur.Hristiyanlarda din adamlarının oluşturduğu ‘’Kanonik’’ hukuk ortaya çıkmıştır. İslam’da ‘’Fıkıh’’, Toplumlaşma insanlarda ‘’Irki’’ aidiyet fikrini doğurmuştur. Bu da bugünkü ‘’Medeni’’ hukuku oluşturmuştur.

Kanun: Hukukun, belirli normlar haline sokulması ve ihlallerinde cezalar öngörülmesi şeklidir.

Hak:

a-Tabii hak: Allah’ın insanlara ve diğer varlıklara yaratılışla verdiği haktır ki, genel anlamıyla varolma ve hayat hakkıdır.Bu hak verilmediği gibi devredilemez de. Ülküsel hukuk ve kanun bunu temel alır ve korunmasını sağlar.

b-Kanuni hak: Hukuk ve kanunların, adalet ilkelerine göre insanlara verdiği haktır. Bu hak yasalarla ve anayasalarla belirlenir.

İrade yetisinde dört temel hal vardır: a-Düşünme, b-duyma, c-isteme, d-yapma.

Hukuk felsefesi akımları veya mektepleri: Hukukun kökenleri olan din, toplum ve doğa anlayışlarından sadece birisini veya bir-ikisini veya üçünü birden temel alarak oluşturulan hukuki düşünme sonucu ortaya çıkan hukuk anlayışıdır.

a-Tabii hukuk: 17. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Hukuk felsefesi akımlarının en eskisidir ve bugüne dek varlığını koruyabilen en sürekli olanıdır.

1- Tabiat felsefesi tabii hukuku: Kuralları zaman ve mekâna göre değişmezdir.

Roma hukukçusu Çiçeron’un tabii hukuk kurallarından örnekler: Tanrı’ya karşı tapınma görevi; aile ve vatana karşı borcu; hizmet edenlere karşı saygı borcu; büyüklere karşı saygı ve onları ululama; haksızlığa karşı savunma hakkı; sözünde durma borcu.

2- Din felsefesi tabii hukuku: İlahi dinlerin oluşturdukları hukuk felsefesidir.Cezaları dünyevi olduğu kadar uhrevidir.

3- Hümanist tabii hukuku: İnsanın otonomluğuna ve insan aklının yanılmaz ve tek ölçü olduğuna inanmakla oluşturulan hukuk düşüncesidir.Doğrudan insan aklının eseridir.

Nitelikleri: Evrensel yasalar olarak takdim edilir, insanın olduğu her yerde geçerlidir; çünkü insanın doğasının değişmediği inancı vardır.Bunlara da uymak zorunludur; bu zorunluluk bizzat hukuk adına bir zorunluluktur.

İki temeli esas alır: Tabii hal( Aristonun insan toplumsal bir hayvandır dediği şey budur). ve toplum sözleşmesi

b-Tarihçi hukuk: Özellikle Almanya’da ortaya çıkan bu tarihçi hukukun ilk öncüsü, Friedrich Carl von Savigny’dur; onu Puchta ve Eichhorn devam ettirmişlerdir. Hukukun yerel ve yerli olmasını savunan hukuk anlayışıdır.

c- Sosyal hukuk: Sosyalizmin 19. yüzyılda ayrı bir disiplin olarak ortaya çıkması, hukuk anlayışalarının etkisiyle böyle bir hukuk anlayışı ortaya çıkmıştır.

d- Pozitivist hukuk: Özellikle Auguste Comte’un pozitivizminin etkisiyle oluşan bir hukuk anlayışıdır. Hukukun, doğrudan doğruya sosyal olayların kendisine dayanmadığını onlar arasındaki ilişkilere dayandığını savunur. Bir bakıma mevzuatçı hukuk olmasıdır.

İslam hukuk felsefesi: Kaynağı Allah (vahiy), Sünnet ve akıl;



Yapısal özellikleri:

1- Kaynağı ve temel esasları itibariyle evrensel ve mutlaktır; aynı zamanda şartlı ve durumsal (vazi) dır.

2-Hukuki normlarının seçenekliliği: Kurallar evrensel ve mutlaktır, fakat hukuki normlar kendinden seçeneklidir.

3-Hukuksal faili sadece insandır.

4-Dinamik ve devingen oluşu.

5-Muhakeme usulü

6- Bugünkü sorunlar

Siyaset felsefesi: İsim olarak Farabi’ye kadar ulaşır; bu tabiri ilk kullanan odur. Eski Yunan’da Eflatun ve Aristo, İslam dünyasında Farabi, Gazali, Maverdi, İbn Teymiye, İbn Haldun bu felsefeyle ilgilenmişlerdir.

1- Ülküsel siyaset anlayışı: Siyasal nazariyelerin en eskisi ülküsel(idealist) siyaset nazariyeleridir.

a- Tanrı krallığı siyaseti: Ortaçağda, ünlü hristiyan teoloğu St. Augustine’in ‘’Tanrı’nın Şehri’’ kitabı bu siyaset anlayışını dile getirir.

b- Hilafet: Sümerlerin, eski Türklerin ve Japonların ve özellikle Müslüman kelamcılar ve ulemanın anlayışları, hilafet siyasetidir. Hilafet, Allah veya Tanrı adına insanın yönetimidir.

c-Ülküsel manevi siyaset: Bu Eflatun ve Farabi başta olmak üzere ülküsel filozofların siyaset felsefesidir.

d-ülküsel materyalist siyaset: Bu siyaset Karl Marks ve Marksistler temsil eder.

2-Gerçekçi (Realist) siyaset anlayışı: Aristo ve İbn Haldun gibi düşünürlerin temsil ettiği anlayıştır. Siyasi düşüncelerin dini esas alıp almamasına bağlı olarak sınıflayan Maverdi ve İbn Teymiye’dir.

İbn Teymiye ‘’es-Siyasetu’ş-Şer’iyye’’ adlı eserinde siyaseti şer’i ve akli olmak üzere iki ayrı sınıfa ayırmıştır.

Devletin menşei:

İhtiyaç ve çıkar nazariyesi: İnsanların şehirleşmesi ve devletleşmesi, insanın bizzat kendi tabiatının toplumsal oluşu ve bunun doğurduğu ihtiyaçlar ve çıkarlar. Bunu Eflatun, Aristo ve Farabi gibi birçok filozof savunmuştur. ‘’İnsan toplumsal canlı’’ denmesi bunu anlatmak içindir.

Asabiye nazariyesi: İnsanların toplumsallaşması ve devlet haline gelmesini İbn Haldun, asabiye ile açıklamıştır.

Eflatun’a göre, devlet, birbirini tamamlayan hiyerarşik şu üç sınıflardan oluşur:

İdareciler: Bir reis ve onun yardımcıları. Ülküsel olarak reis filozof olmalı, Farabi’ye göre ise, reis peygamberdir.

Koruyucular: Askerler ve polislerdir. Bunlar da iyi eğitim görmüş erdemli kişiler olmalıdır.

Üreticiler: Bu ilk iki sınıfa dahil olmayan halk kitleleridir. Bunlar üretici olmalıdır.

--Özellikle İbn Haldun ‘’devlet insan gibidir, der. Devlet doğar, büyür ve nihayetinde ölür.

Eflatun’a göre devlet şekilleri:

1-Timokrasi: Devletin idareciler ve korucularla birlikte yönetilmesi, 2- Oligarşi: Devletin zenginlerin iktidarının yönetmesi 3- Demokrasi: Yönetimin bütün vatandaşlara ait olması, 4- Tiranlık: Tek bir kişinin devleti yönetmesi.

Eflatun’a göre ülküsel olan ve filozofun başkan olduğu yönetim şekli demokrasidir.

Aristo’ya göre en kötü yönetim şekli demokrasidir.

Farabi üstünlük sırasına göre devlet şekillerini:

1-Peygamberi irade, 2- Cumhuriyet, 3-Fasık yönetim (Oligarşi ve Tiranlık karşısı) 4-Cahil yönetim (Politi karşılığı),

Farabi’ye göre en iyi ve en ideal yönetici Hz. Muhammed’tir. Peygamber olmayacağına göre gerçekte ve idealde en iyi yönetim şekli Cumhuriyet’tir.

Farabi: Müslüman filozoflar arasında siyaset felsefesi yapan ve siyaseti felsefe olarak ele alan ilk ve son filozoftur.O’nun siyaset felsefesinin temelini varlık nazariyesi, harcını ahlak ve hukuk felsefesi, özünü ve meyvesini cumhuriyet ve mutluluk teşkil eder.Farabi’ye göre insanın devletten, devlet de insandan ayrı düşünülemezdi. Cahil, fasık, fazıl; insan, toplum ve devlet tanımları vardır. Farabi’ye göre evrensel devletin adı ‘’Mille’’dir. Farabi’ye göre siyaset en yüce bir sanattır.

Hegel’in siyaset felsefesi: Hegel’in bütün felsefesi, adeta onun tarih felsefesidir. En çok üzerine durduğu üç mesele vardır. Devlet, bireysel özgürlük ve sivil toplum örgütleri.’’Ruhun fenomenolojisi’’ adlı eserinde İsa’nın yeniden ve Hıristiyan olarak döneceğini söyler.Devlet, yani Gerçek Devlet Hegel’e göre Mutlak Ruh’un nesnel tezahürüdür.Hegel’in ‘’Panlojizm’’ dediği tanrısal akıl veya Logos olan Hıristiyanlığın tecelli öğretisini kavramakla olabilir.Hegel’e göre tarihi yapanlar tarihi anlarlar, tarihi anlayanlar da tarih yaparlar. Hegel’e göre özgürlük yasaya itaattir; yasaya ve devlete itaat eden irade özgürdür.Bireysel özgürlük, toplumsal ödevle örtüşmelidir. Hegel’e göre aile digergamlıktır,devlet, evrensel digergamlıktır, devletin bağı ise, akli vatanseverliktir. Hegel daha çok Hobbes’a yakındır.

Marks’a göre insan maddi şeylere kavuştukça bilinçlenecektir.

Fukuyama gibilerine göre tarihin sonuna ulaşılmıştır.

Liberal demokrasi: Fukuyama’ya göre ‘’Soğuk Savaş’’ sona ermiştir dolayısıyla varsayılan Demokrasi Komünizm tezi ve antitezi sona ererek Liberal Demokrasi olan senteze ulaşmıştır.

A.Smith, ’’Pazar Ekonomisi’’ denen iktisadi liberalizm veya liberal kapitalizm düşüncesini oluşturmuştur.

Nietzsche’ye göre ‘’Tanrı’nın Sonu’’ gelmişti; o ‘’Tanrı’nın öldüğünü’’ söylüyordu ya da daha doğru bir ifadeyle Batı kültür ve siyaseti ‘’Tanrı’yı öldürdü’’ denmek istiyordu. Artık ‘’Üstün İnsan’’ tanrı olmalıydı vs saçmalıklarını söylemiştir.

Varlık, bilgi ve değer alanlarında rasyonel, objektif, tutarlı ve şumullü düşünmektir.

--ALINTIDIR--