Dicle Mantık (8-13) ÜNİTE SORULARI

[Mihrinaz]

Dicle Mantık (8-13) ÜNİTE SORULARI

MANTIK 8.ÜNİTE SORU ve CEVAPLARI
S1.Kıyasın sözlükteki ve mantıkdaki anlamları nelerdir?
C1:Sözlükte birseyle başka birseyi ölçmek demektir mantıkda verilmiş
bilgilerden yola çıkıp onlar arasında geçerli ilişki kurarak yeni bir sonuca
ulaşmadır.

S2.Önerme öncül ve sonuç ne demektir?
C2:Mantıkda hüküm bildiren yani doğru veya yanlış olabilen ifadelere
önerme denir. Eger önerme kıyas yapma amacıyla kullanılır ve alt alta
olursa bu durumda onlara öncül adı verilir.Öncüllerden elde edilen
önermeye de sonuç denir.

S3Kıyas cesitleri nelerdir?
C3a) basit kıyas:iki öncül bir sonuçtan meydana gelen kıyaslardır.
b) bileşik kıyas: ikiden fazla öncüllerden meydana gelen kıyaslardır.
c) düzensiz kıyas: öncüllerden biri veya sonuç zikredilmiyorsa yada öncül
deliliyle birlikte veriliyorsa düzensiz kıyas olur.

S4.Basit kıyasın cesitleri nelerdir?
C4: a) kesin kıyas: kıyasın sonucu öncüllerde anlam olarak bulunup
sonuç olarak bulunmazsa kesin kıyas olur.
b) seçmeli kıyas: kıyasın sonucunun aynısı veya karşıt hali öncüllerde
hem anlam hemde sonuç olarak bulunursa seçmeli kıyas olur.

S5.Kesin kıyasın cesitleri nelerdir?
C5: a) yüklemli: kıyasın öncülleri yalnız yüklemli önermeden meydana
gelirse yüklemli kıyas olur.
b) şartlı: şartlı önermelerden meydana gelirse şartlı kesin kıyas olur.

S6.büyük küçük ve orta terim önerme nedir?
C6: Sonucun yüklemine büyük, öznesine (konusuna) küçük her iki
öncülde de tekrar edilene orta terim denir. Büyük terimin içinde
bulunduğu öncüle büyük önerme küçük terimin içinde bulunduğu öncüle
küçük önerme denir.

S7.Kesin kıyasın sartları nelerdir?
a) Her kıyasta büyük küçük ve orta olmak üzere üc terim bulunmalıdır.
b) Orta terim sonuçta bulunmamalıdır.
c) Orta terim iki öncülde de tikel olarak alınamaz
d) Sonuçta bulunan öncüllerin kaplamı öncülde bulunan terimlerin
kaplamını asmamalıdır
e) Sonuç daıma oncüllerin zayıf olanına tabidir
f) İki olumsuz öncülden sonuç çıkmaz
g) İki tikelden sonuç çıkmaz
h) Öncüller olumlu ise sonuç olumsuz olmaz

S8.Orta terimin öncüldeki yerini ifade eden terime ne ad verilir?
C8:Orta terimin öncüldeki yerini ifade eden terime MODadı verilirS9. Her öğretmen bilgilidir
Farabi öğretmendir
O halde Farabi bilgilidir
Yukarıdaki kıyas hangi tür kıyasa örnektir?

C9: Yukaridaki örnek basit kıyasa örnektir.

S10.Ülkede fabrika sayısı artarsa işsizlik azalır
Ülkede fabrika sayısı artıyor
O halde işsizlik azalır
Yukarı örnekteki kıyas hangi tür kıyasa örnektir?
C10: Yukari örnekteki kıyas seçmeli kıyasa örnektir.

S11.Her insan ölümlüdür
Sokrates insandır
Sokrates ölümlüdür
Yukarıdaki örneği büyük önerme küçük önerme ve sonuç olarak
kısımlara nasıl ayırırız?
C11: Büyük önerme:
Her insan ölümlüdür.
Küçük önerme: Sokrates insandır
Sonuç: Sokrates ölümlüdür
NOT:Yukarıdaki örnekte Sokrates küçük terim;insandır orta
terim`ölümlüdür ise büyük terimdir.

MANTIK 9.ÜNİTE SORULARI:

1-Mod nedir?
1.Kıyasta önermelerin nitelik ve nicelik bakımından alt alta
sıralanmasıdır.

2. Kesin kıyasta kaç çeşit önerme şekli vardır?
.A:Tümel olumlu
E:Tümel olumsuzm
I:Tikel olumlu
O:Tikel olumsuz

3.Yaptığımız kıyasın hangi şekil kıyas olduğunu nasıl anlarız?
3.Orta terimin konumundan anlarız

4.Kesin Kıyasın modlarından birinci şekil nasıldır?
4.Her A Bdir
Her C Adır O halde her C Bdir
Birinci şekilde orta terim,büyük öncülde özne küçük öncülde yüklem
olarak bulunur

5.Aristotelese göre birinci şeklin kuralları nelerdir kaça ayrılır?
5.İkiye ayrılır
1.Küçük önerme olumlu olmalıdır.Sonuçta bulunan terimlerin kaplamı
öncüllerde bulunan terimlerin kaplamını aşmamalıdır.
Her memur maaş alır;
Hiçbir işçi memur değildir;
O halde hiçbir işçi maaş alan değildir.
Sonuçta bulunan terimlerin kaplamı,öncüllerde bulunan terimlerin
kaplamını aştığı için bu kıyas geçersiz olmuştur.
2.Büyük önerme tümel olmalıdır.Birinci kural gereği küçük önerme
olumlu olmalıdır,orta terim kıy.asın üçüncü şartına göre,iki önermede de
tikel alınamıyacağından,özne olduğu büyük önermede tümel olması
gerekir.
Bazı hayvanlar etoburdur
Her koyun hayvandır;
O halde bazı koyunlar etoburdur.
Bu kıyasta büyük önerme tümel alınmadığından orta terim iki öncülde de
dağıtılmamış yani tikel alınmış ve geçersiz kıyas yapılmıştır.
6.Birinci şekle göre hangi modlar doğru yanıt verir?
1..A Her insan ölmlüdür,
A Sokrates insandır
A O Halde Sokrates ölümlüdür
2.E Hiçbir faziletli cahil değildir;
A Her alim faziletlidir;
E O Halde hiçbir alim cahil değildir.

3.A Her öğrenci ilim öğrenir;
I Bazı insanlar öğrencidir
I Ohalde bazı insanlar ilim öğrenir.
4.E Hiçbir insa at değildir,
I Bazı canlılar insandır; O O halde bazı canlılar at değildir.

7.Kesin Kıyasın modlarında ikinci şekil nasıldır?
7.Bu şekilde orta terim iki öncülde deyüklem olarak bulunur.
Her B Adır
Her C Adır
O halde hiçbir C B değildir.


8.ikinci şeklin kuralları nelerdir?
8.1.İki öncülden birinin olumsuz olması gerekir.
Her at dört ayaklıdır
Her boğa dört ayaklıdır
Her boğa attır
Öncüllerin ikiside olumlu ve tikel olduğu için sonuç çıkmaz geçersiz
kıyas
2.Büyük önerme tümel olmalıdır.
Bazı çiçekler saksıda yetişir
Bazı laleler saksıda yetişir değildir
O halde bazı laleler çiçek değildir.
Büyük terim tikel olduğundan küçük terim orta terimle ilişkiye giren
büyük terimin içerdiği fertlerden olmayabilir geçersiz kıyas meydana
gelir

9.İkinci şekle göre hangi modlar sonuç verir?
9.A Her bilgisayar iletişim aracıdır
E Hiçbir abaküs iletişim aracı değildir
E Hiçbir abaküs bilgisayar değildir
E Hiçbir savaş istenen değildir
A Her barış istenendir
E Hiçbir barış savaş değildir
E Hiçbir güzel dikensiz değildir
I Bazı bitkiler dikensizdir
O Bazı bitkiler gül değildir
A Her insan düşünendir
O Bazı canlılar düşünün değildir
O Bazı canlılar insan değildir.10.KesinKıyasın modlarında üçüncü şekil nasıldır?

10.Bu şekilde orta terim her iki öncülde de özne olarak bulunur.
Her A Bdir
Her A Cdir
O halde bazı C Bdir


11.Üçüncü şeklin kuralları nelerdir?
1.Küçük önerme olumlu olmalıdır.
Her insan akıllıdır
Bazı insanlar bilgisayar kullanıyor değildir
Bazı bilgisayar kullananlar akıllı değildir.
Akıllı terimi büyük öncülde tikel iken sonuçta tümel olduğundan
öncüllerde insan orta reimiyle ilişkiye giren terimin aynısı değildir bu
yüzde geçersiz kıyas
2.Sonuç daima tikeldir
Her insan akıllıdır
Her insan iki ayaklıdır
Her iki ayaklı akıllıdır
İki ayaklı terimi küçük öncülde 1. mantık aksiyomu gereği tikel iken
sonuçta tümeldir öncüldeki kapsamı aşmış geçersiz kıyas

12.Kesin kıyasın modlarında 4. şekil nasıldır?
12.Orta terim,büyük öncülde yüklem küçük öncülde özne olarak bulunur.
Her B Adır
Her A Cdir
O halde bazı C Bdir.

13.4. şeklin kuralları nelerdir?
13.1. Büyük önerme olumlu olursa küçük önerme tümel olmalıdır
Her balık suda yaşar
Bazı suda yaşayan yengeçtir
Bazı yengeç balıktır
Orta terim dağıtılmamış geçersiz kıyas
2.Küçük önerme olumlu olursa sonuç daima tikeldir
Her çiçek güzeldir
Her güzele ilgi duyulur
Her ilgi duyulan çiçekir
Tikel alınan küçük terimin sonuçtaki kaplamı beşinci kıyas kuralıgereğince öncüldeki kaplamını aşamıyacağına göre tikel alınması
gerekir geçersiz kıyas yapılmış
3.Olumsuz modlarda büyük önerme tümel olmalıdır
Bazı yiyecekler GDOludur
Her GDOlu zararlıdır
Bazı zararlılar yiyecek değildir
Yiyecek terimi büyük önermede tikel sonuçta ise 2. mantık aksiyomu
gereği tümel olduğundan geçersiz kıyas

14.Aristoteles kıyas şekillerini nasıl sınıflandırır?
14.Mükemmel ve gayri mükemmel olarak sınıflandırır.

15. Aristoteles mükemmel kıyası nasıl tanımlar?
15.Üç terim arasında son terim bütünüyle orta terimin içinde
bulunucak,orta terimde bütün olarak il terimin içinde bulunucak veya
bulunmayacak şeklinde bir bütün oluşturduğu zaman uçlar arasında
zorunlu olarak mükemmel kıyas oluşur

16.Aristoteles 1.şeklin kanıtlanabilirliği hakkındaki görüşü nedir?
16.1. şekil kıyas apaçık olup geçerliliği yada geçersizliği ilk bakışta
anlaşılırken diğer şekillerde ayna açıklık yoktur buda onu üstün kılar.

17.Bilimlerde öncelikle kullanılan şekil hangisidir neden?
17.Niçin sorusunu araştıran bilimlerin ispat aracıdır özün bilgisi bu
şekildedir diğer şekillere ihtiyacı yoktur

18.Kesin kıyasın modlarındaki şekillerin geçerli olup olmadığı nasıl
anlaşılır?
18.Birinci şekle indirgenip denetlenir.
KÜBRA

[Mihrinaz]

MANTIK 10. ÜNİTE SEÇMELİ KIYAS SORU VE CEVAPLAR

1) Seçmeli kıyas nedir?
Cevap: Sonuç önermesinin aynı veya karşıtının öncüllerde hem anlam
hem de şekil bakımından bulunduğu kıyasa Seçmeli kıyas denir.

2) Öncüllerinin yapısından dolayı kıyas kaça ayrılır? Nelerdir ?
Cevap: 2’ye ayrılır. Kesin ve seçmeli kıyas

3) Seçmeli kıyasın öncülleri nasıl gelmelidir?
Cevap: 1. Öncül mutlaka şartlı gelmelidir.2.side seçmeli gelmelidir.

4) Bitişik şartlı kıyas nelerden oluşur?
Cevap: Bileşenlerinin “ise” eklemiyle bağlandığı bitişik şartlı
önermelerden seçmeli öncülü de basit önermelerden meydana gelir.

5) Mukaddem-antecedent veya tali-consequent’in önermede yeri
neresidir?
Cevap: Mukaddem yüklemli önermede bitişik şartlı önermenin ön
bileşeni, tali art bileşenin aynısı yada karşıtı olur.

6) Hangisi bitişik şartlı kıyaslardır?
Cevap: 1- Ön bileşeni onaylama
2- Art bileşeni onaylamama
3- Ön bileşeni onaylamama
4- Art bileşeni onaylama

7) Günlük hayatta ve bilimsel çalışmalarda en çok kullanılan form
hangisidir?
Cevap: Ön bileşeni onaylama

8) Hangi formlar geçersiz kıyastır?
Cevap: Sonucunun bazen doğru olmadığı geçersiz olan kıyaslardır ki
ön bileşeni onaylamama, art bileşeni onaylamama.

9) Ayrık şartlı kıyas hangi eklemleri kullanır?
Cevap: Ön bileşen veya art bileşeni birbirinden ayıran ya ya, ya yada,
ya veya gibi eklemler kullanır.

i) Ayrık şartlı kıyas bölümleri hangileridir?
Cevap: Bağdaşmaz ayrık şartlı kıyas, bağdaşır ayrık şartlı kıyas.

j) Bağdaşır ayrık şartlı kıyasın kuralı nedir?
Cevap: Ön bileşen ve alt bileşen ya olumluda ayrılır olumsuzda
bağdaşır, yada olumluda bağdaşır olumsuzda ayrılır.

k) Olumsuz bağdaşma nedir?
Cevap: Büyük öncülü genellikle ya yada eklemiyle kurulmuş olup
olumlu olduğunda geçerli olan kıyastır.

l) Ayrık şartlı önermesinin bileşenleri arasında çelişiklik ilişkisi
bulunduğunda ön bileşen ve alt bileşenin ikisi birden doğru ya da
ikisi birden yanlış olmayıp biri doğru olunca diğeri mutlaka yanlış
olan kıyas hangisidir?Cevap: Bağdaşmaz ayrık şartlı kıyas
Örnek: Vakit ya gündüzdür ya gecedir;
Vakit gecedir
O halde vakit gündüz değildir.
m)Ahmet ya okuldadır ya da evdedir.
Ahmet okuldadır.
Bileşeninin olumsuz bağdaşmada sonucu nedir?
Cevap: O halde Ahmet okulda değildir.

n) Bitişik şartlı kıyasın ön bileşeni onaylama öncülü hangisidir?
Cevap: Her ne zaman güneş doğarsa oda aydınlıktır.
Güneş doğmuştur.
O halde oda aydınlıktır.

o) Art bileşeni onaylamamaya uygun olan önerme hangisidir?
Cevap: Çalışırsan sınavı geçersin.
Sınavı geçemedin
O halde çalışmadın.

p) Ön bileşeni onaylamamaya uygun önerme hangisidir?
Cevap: Yağmur yağarsa sokaklar ıslanır.
Yağmur yağmamıştır.
O halde sokaklar ıslanmamıştır.

q) Art bileşeni onaylamaya uygun önerme hangisidir?
Cevap: Eğer o ilaç alırsa iyileşir.
O iyileşti.
O halde o ilaç almamıştır.

r) Olumlu da bağdaşma nedir? Bir önerme yapınız.
Cevap: Büyük öncülü veya eklemiyle kurulmuş önermelerden yapılan
kıyastır ve önermenin bileşenleri arasında alt karşıtlık ilişkisi
oluşturur.
Örnek: Yarın hava bulutlu ve ya güneşli olacak.
Yarın hava bulutlu olmayacak.
Yarın hava güneşli olacak.
HAZIRLAYAN: Dilek KÜPELİ

MANTIK 11.ÜNİTE SORULARI VE CEVAPLARI

1.İKİDEN FAZLA ÖNCÜLLE KURULAN KIYAS TÜRÜNE NE AD VERİLİR?
A)BASİT KIYAS B)KOŞULLU KIYAS C)DÜZENSİZ KIYAS D)BİLEŞİK KIYA
S

2.AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ ZİNCİRLEME KIYASDIR?
A)MEVSUL’ÜN NETAİC B)DİLEM KIYAS C)DÜZENSİZ KIYAS D)DELİLLİ
KIYAS
3.HER İNSAN GÜZELDİR
HER GÜZEL ÖLÜMLÜDÜR
O HALDE HER İNSAN ÖLÜMLÜDÜR
YUKARIDA Kİ KIYASA NE AD VERİLİR?
A)MATVİ KIYAS B)DELİLLİ KIYAS C)MEVSUL’ÜN NETAİC D)MEFSUL’ÜN
NETAİC

4.HER BİTKİ ÇİÇEKTİR
HER ÇİÇEK GÜZEL KOKAR
HER GÜZEL KOKAN SOLAR
……………………
YUKARIDA Kİ KIYASIN MEFSUL’ÜN NETAİC OLABİLMESİ İÇİN SONUCUN
NE OLMASI GEREKİR?
A)O HALDE HER ÇİÇEK SOLAR
B)O HALDE HER BİTKİ GÜZEL KOKAR
C)O HALDE HER BİTKİ SOLAR
D)O HALDE HER GÜZEL KOKAN ÇİÇEK BİTKİDİR

5)İSPATI İSTENEN ÖNERMENİN KARŞIT HALİNİN İMKANSIZLIĞINI GÖST
EREREK İSPAT EDİLMESİ İSTENEN ÖNERMEYE NE AD VERİLİR?
A)HULFİ KIYAS B)MAVTİ KIYAS C)DELİLLİ KIYAS D)DİLEM KIYAS
6.)HİÇ BİR ÖĞRENCİ ÇALIŞKAN DEĞİLDİR
HİÇ BİR BAŞARILI ÇALIŞKAN DEĞİLDİR
……………………………
YUKARIDA Kİ KIYASIN ULFİ KIYAS OLABİLMESİ İÇİN SONUCUN NASILM
OLMASI GEREKİR?
A)HİÇ BİR ÖĞRENCİ OLMAYAN BAŞARILI OLMAYAN DEĞİLDİR
B)HİÇ BİR ÖĞRENCİ BAŞARILI DEĞİLDİRC)HER ÖĞRENCİ OLAN BAŞARILI OLMAYANDIR
D)HER ÇALIŞKAN ÖĞRENCİDİR

7)HER ANNE ŞEFKATLİ DEĞİLDİR
HİÇ BİR ANNE KÖTÜ DEĞİLDİR
HER ANNE KÖTÜDÜR
O HALDE HER ANNE ŞEFKATLİDİR
YUKARIDA Kİ KIYAS HANGİ KIYAS TÜRÜNE GİRER?
A)DÜZENSİZ KIYAS B)MATVİ KIYAS C)HULFİ KIYAS D)DİLEM KIYAS

8)EĞER BENİ SEVİYORSAN BANA YARDIM EDERSİN
VE EĞER BENİ SEVİYORSAN BENİM BU HALİME ÜZÜLÜRSÜN
………………………………………………………………….
O HALDE BENİ SEVMİYORSUN
YUKARIDA Kİ KIYAS BASİT YIKICI Bİ KIYASTIR.BU KIYASI TAMAMLAMA
K İÇİN NOKTALI YERE HANGİ ÖNERME GELMELİDİR?
A)BANA YARDIM EDİYORSUN FAKAT HALİME ÜZÜLMÜYORSUN
B)NE BANA YARDIM EDİYORSUN NEDE HALİME ÜZÜLÜYORSUN
C)HEM BANA YARDIM EDİYORSUN HEM BENİM HALİME ÜZÜLÜYORSUN
D)BENİ SEVSEYDİN BANA YARDIM EDERDİN

9)EĞER DERS ÇALIŞIRŞAN BAŞARILI OLURSUN
VE EĞER KİTAP OKURSAN BİLGİLİ OLURSUN
HEM DERS ÇALIŞIYORSUN HEM KİTAP OKUYORSUN
O HALDE HEM BAŞARILI HEM BİLGİLİ OLURSUN
YUKARIDA Kİ DİLEM KIYASI HANGİ ÇEŞİT DİLEM KIYASIDIR?
A)BASİT YAPICI DİLEM B)BASİT YIKICI DİLEM C)KARMAŞIK YAPICI DİL
EM D)KARMAŞIK YIKICI DİLEM10)AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ DÜZENSİZ KIYAS TÜRÜDÜR?
A)DİLEM B )ULFİ C)ZİNCİRLEME D)MATVİ

11)EKSİK ÖNCÜLLÜ YA DA İBN-İ SİNANIN DEYİMİYLE ZAMİR KIYAS(ZAM
İRİL KIYAS) DENİLEN,GÜNLÜK HAYATIMIZDAKİ KONUŞMALARIMIZDA VE
BİLİMSEL BİR İFADEYİ İZAH ETMEDE ,DÜŞÜNCELERİMİZİ TAM BİR KIYA
S FORMUNDA ORTAYA KOYMADIĞIMIZ KIYASA NE DENİR?
A)DELİLLİ KIYAS B)ZİNCİRLEME KIYAS C)BULFİ KIYAS D)MATVİ KIYA
S

12)AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ MATVİ KIYASTIR?
A)ENTİMEM B)MEVSUL’ÜN NETAİC C)MEFSUL’ÜN NETAİC D)HULFİ KIY
AS

13)AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ BİLEŞİK KIYAS DEĞİLDİR?
A)SEÇMELİ KIYAS B)ZİNCİRLEME KIYAS C)DİLEM KIYAS D)HULFİ KIYA
S

14)BU IRMAK GÜRÜLTÜ YAPIYOR
GÜRÜLTÜ YAPAN HAREKET EDER
HAREKET EDEN DONMAMIŞTIR
DONMAMIŞ OLMAYAN BENİ TAŞIYAMAZ
YUKARIDA Kİ KIYASIN SONUCU NEDİR?
A)HAREKET EDEN BENİ TAŞIYAMZ
B)DONMMAMIŞ OLAN HAREKET EDER
C)B IRMAK BENİ TAŞIYAMAZ
D)GÜRÜLTÜ YAPAN BENİ TAŞIYAMAZ

15)SINIFINI GEÇMEK İÇİN YA KOPYA ÇEKECEKSİN YA ÇOK ÇALIŞACAKS
IN
………………………………………………………………………………;
ÇOK ÇALIŞIRSAN KONULARI KARIŞTIRIRSIN
HER İK HALDE DE SINIFTA KALACAKSINYUKARIDA BOŞ KALAN ÖNCÜLÜ TAMAMLAYINIZ.
B)KOPYA ÇEKERSEN HOCAYA YAKALANIRSIN
C)ÇALIŞIRSAN İYİ NOT ALIRSIN
D)KOPYA ÇEKERSEN HOCAYA YAKALANMAZSIN

16)BU HAREKET KALP KIRMAKTIR
…………………………………(KALP KIRMAK KÖTÜ BİRŞEYDİR)
BU HAREKET KÖTÜ BİRŞEYDİR,
YUKARIDAKİ KIYASA NE AD VERİLİR?
A)HULFİ KIYAS
B)ENTİMEM
C)DİLEM
D)DELİLLİ KIYAS

17)……………………(HER DÜŞÜNEN VARDIR)
DÜŞÜNÜYORUM
O HALDE VARIM
YUKARIDAKİ KIYASA NE AD VERİLİR?
A)ENTİMEM B)DELİLLİ C)ULFİ D)ZİNCİRLEME

18)ÖNCÜLÜNÜN PEŞİNDEN DELİLİNİNDE GETİRİLDİĞİ KIYASA NE AD VE
RİLİR?
A)DELİLLİ B)BİLEŞİK C)BASİT D)SEÇMELİ

CEVAPLAR:1D,2A,3D,4C,5A,6B,7C,8C,9B,10D,11D,12A,13 A,14C,15B,16B,
17A,18A

MANTIK 13.ÜNİTE SORU VE CEVAPLARI

S.1 .MANTIKTA TÜME VARIM NEDİR
C.1. Tüme varım mantıkta, kıyastan sonra ikinci derecede bir akıl
yürütme türü olarak kabul
edilir. O, gözlem ve deneye dayalı bilimlerin temel bilgi elde etmemetodudur.

S.2 BATIDA TÜMEVARIM ÖNCÜSÜ KABUL EDİLEN FİLOZOF KİMDİR
C.2 Francis Bacon

S.3 BACON UN KIYAS YERİNE TÜME VARIM DÜŞÜNCESİ NEDİR
C.3 Bacon, “Kıyas, bilimlerde kesif yapmak için hiçbir fayda sağlamaz. …
Kıyas, bilimlerin ilkelerine uygulanamaz. … O halde bizim tek ümidimiz
tüme varımdır,”1
diyerek kıyasın yerine tüme varımı koyar.

S.4 Bacon tüme varım prensiplerini olusturmak amacıyla hangi eseri
yazmiştır
C.4 Novum Organum

S.5 Bacon’dan sonra gelen ve A Siystem of Logic
isimli eseriyle kıyasa karsı tüme varımı ileri süren en ünlü tümevarımcı
KİMDİR
C.5 John Stuart MİLL

S.6 TÜME VARIM NEDİR
C.6 zihnin tikelden tümele, parçadan bütüne, özelden
genele, örneklerden kurallara veya tek tek olgulardan kanuna genel
yasalara doğru çıkısı
seklindeki akıl yürütme tarzıdır. Baska bir ifade ile tüme varım, bir
bütünün parçalarına
dayanarak bütün hakkında hüküm vermektir.

S.7 TÜME VARIM KAÇA AYRILIR
C.7 .2 ye ayrılır. Tam ve eksik tüme varım.

s.8 TAM TÜME VARIM NEDİR
C.8 Tam tüme varım, bir bütünü meydana getiren parçaların tamamını
veya bir sınıfı
olusturan bireylerin hepsini incelemek suretiyle, o bütün veya sınıf
hakkında hüküm
vermektir. Buna sekilsel, biçimsel ve formel tüme varım da denilir.

S.9 Tam tüme varıma
genellikle hangi örnek verilir
c.9 Pazartesi, Salı, Çarsamba, Persembe, Cuma, Cumartesi ve Pazar
günlerinin her biri24’er saattir.
Pazartesi, Salı, Çarsamba, Persembe, Cuma, Cumartesi ve Pazar haftanın
bütün
günleridir.
O halde haftanın günleri 24 saattir.
Yukarıda da görüldüğü gibi tam tüme varımda sonuç zorunludur.

S.10 ARİSTOTALES BU SONUÇLA İLGİLİ NE DEMİŞTİR
C.10 Tüme varım veya tüme varımlık kıyas, uçlardan birine dayanarak
öbürünün orta terime yüklendiğini
çıkarmaktan ibarettir. Söz gelimi, B, A ile G arasında orta terim olmak
üzere, A’nın B’ye ait olduğu G
vasıtasıyla ispat olunacaktır: Đste gerçekte, tüme varımlarımızı biz böyle
yaparız. A’nın uzun yasamak,
B’nin safradan mahrum olmak, G’nin de, söz gelimi, insan, at ve katır gibi
uzun ömürlü fertler demek
olduğunu kabul edelim. O zaman A, G’nin bütününe aittir; çünkü safrasız
her hayvan uzun yasar.
Fakat B (safradan mahrum olmak) da her G’ye aittir. Öyleyse G, B ile
aksolunur ve orta terimin
G’den daha çok kaplamı olmazsa, gerekli olarak A, B’ye ait olur

S.11 Tam tüme varımı ilk defa KİM incelemistir.
C.11 Aristotales


S.12 Tam tüme varımda Aristoteles’in kullandığı terimlerle ne sekilde
kurulur:
C.12 Tam tüme varım Aristoteles’in kullandığı terimlerle su sekilde
kurulur:
Đnsan, at, katır uzun ömürlüdür;
Bütün safrasız hayvanlar insan, at ve katırdır;
O halde bütün safrasız hayvanlar uzun ömürlüdür.
Burada sonucun kesin, tüme varımın da mümkün olması için küçük terim
(safrasız
hayvanlar) ile orta terim (insan, at ve katır)’in es değer olması gerekir.
Çünkü birinci
önermenin öznesi olan insan at ve katır yerine, sonuçta özne olarak
bütün safrasız hayvanlar
alınmıstır. Bunun anlamı sudur; bu tür tüme varımda sayım tam olmalıdır.

S.13 Tam saymaya dayanan tüme varıma, hamgi elestirileryöneltilmektedir
C.13 O, verimsiz bir
totoloji9 olmakla itham edilmenin yanında, türlerin sınırı ve sayısı tespit
edilemeyeceğinden
tam sayımın her zaman mümkün olamayacağı, dolayısıyla bu
tümevarımın kullanılamayacağı
ileri sürülerek de itham edilir. Türlerin sınırı ve sayısının tespit
edilemediği durumlarda tam
değil, eksik tüme varımın kullanılması gerektiği belirtilir.

S.14 Bu elestiriler karsısında, Aristoteles’in tüme varım anlayısı farklı bir
sekilde de
yorumlanır.
C.14 Aristoteles, tüme varımı “tikelden tümele geçis” olarak da
tanımlar. O söyle
der; “Biz ferdi varlıkları idrak ediyoruz, fakat idrakin asıl konusu tümel
olandır; mesela,
insan, Kallias diye adlandırılan insan değildir.” Bu durumda,
Aristoteles’e göre tümel,
yalnızca bütün değil aynı zamanda zorunlu anlamına da gelir. Böyle
olunca, tüme varım
bütüne geçis değil zorunluyu, özü yakalamak olur. “Yani biz fertlerden
türü çıkarmıyoruz,
fakat fertte türü görüyoruz.”
O halde Aristoteles için tüme varım,
aslında bir akıl yürütmesekli değil, tikel örneklerin gözden geçirilisiyle
zihnin, tümeli doğrudan sezmesi,
kavraması
yani tikelden tümele sıçraması sürecidir…,

S.15. Eksik Tüme Varım NEDİR
C.15 Bir bütünü meydana getiren parçaların, bir kısmına dayanılarak, o
bütün hakkında
hüküm verme veya bütünün bağlı bulunduğu kanunlara ulasma sürecine
eksik tüme varım
denilir.

S.16 Bu tüme
varımın en büyük özelliği nedir
C.16Bu tüme
varımın en büyük özelliği, bir bütünü olusturan unsurların tamamı değil
de bazısı arastırılarak
sonuca ulasılmasıdır.

S.17 Bu çesit tüme varıma başka ne isim verilir
C.17Bu çesit tüme varıma, bir bilimsel metot olarak önem tasıyan
gerçek, genisletici veya
bilimsel tüme varım isimleri de verilir

S.18 eksik tüme varım için, “meshur olan
budur” diyen filozof kimdir
C.18 ibn Sinadır

S.19 Basit Sayımsal Tüme Varım NEDİR
C.19 Basit sayımsal tüme varım, örneklerin tek tek sayımı ile baslar ve
kendinden önce
hiçbir seyin yapılmadığını farz eder.

S.20 Gazali, eksik tüme varım İÇİN ne demiştir
C.20 Gazali, eksik tüme varımın kesinlik gerektiren hususlardan ziyade
fıkhi meselelerde
kullanılması gerektiğini söyler. Zira onun en son noktası zannı galip yani
en yüksek derecede
olasılıktır.

S.21-Ibn Teymiyye ne demiştir
C.21 İbn Teymiyye ise, eksik tüme varımın zanni bilgi ifade eden cedel
yani
diyalektikte, tam tüme varımın ise kesin bilgide kullanıldığını belirtir.
Görüldüğü gibi eksik
tüme varım kıyas ya da tam tüme varım gibi zorunlu bilgi
verememektedir.

S.22 Gazali ve David Hume, bu tür tüme varımLA İLGİLİ NE DEMİŞTİR
C.22 Gazali ve David Hume, bu tür tüme varımın, zihnin simdiye
kadar doğru olanların bundan sonra da doğru olacağını bekleme
alıskanlığı yani psikolojik bir durum olduğunu belirtirler.

S.23 “tüme varımsal düsünen hindi” örneğiyle
Ünlü olan kişi kimdir
C.23 Bertrand Russeldir

S.24 BU ÖRNEĞİ AÇIKLAYINIZ
C.24 Bu örneğe göre; bir çiftçi, hindiyi yıl boyunca besler ve hindi,
ulastığı tüme varımsal
sonuçla her gün besleneceğine inanır. Fakat çiftçi, hiç beklenmedik bir
anda, yılbası gecesionu keser. Russel, bu örnekle eksik tüme varımın, yanlıs sonuçlara
götürdüğünün
ispatlanabileceğini, dolayısıyla da geçmisteki tecrübenin geleceğe
iliskin beklentilere neden
olduğu düsüncesinin doğru olmayacağını ifade eder. Bu açıklamalar,
eksik tüme varımın
ulastığı doğruluğun oranı ne kadar çok olursa olsun bizi olasılıktan öteye
götürmeyeceğini
açıkça gösterir.

S.25 Bilimsel Tüme Varım NEDİR
C.25 Bilimsel tüme varım “tabiatın tek düze olduğu” varsayımı ve
“evrensel nedensellik kanunu” gibi belli genel kabullere veya kanunlara
dayalı olarak
yapılır. Bu yönüyle bilimsel tüme varımda hem basit sayımsal hem de
kıyas birlikte
kullanılır.

S.26 Eksik ve bilimsel tüme varım ayırımı kaçıncı yüz yıldan sonra batılı
bilim adamları
tarafından gelistirilmistir
C.26 17.YÜZYIL DA Bu sebeple bilimsel tüme varım daha çok günümüz
modern
bilimlerinde kullanılır.

S.27 ANALOJİ NEDİR
C.27 Fıkıhçılar analojiye kıyas, kelamcılar da sahidin gaibe indirgenmesi
derler. Analojide
kıyastaki gibi tümel önerme bulunmaz, onun öncül ve sonucu tikeldir

S.28 Mantıkta analoji NEDİR
C.28 Mantıkta analoji, iki sey arasındaki benzerliğe dayanarak, birisi için
verilen bir hükmü
diğeri için de vermek seklinde tanımlanır. Bu doğrultuda analojinin
görülen ve bilinen
benzerliklerden hareket ederek bilinmeyen benzerlikleri ortaya çıkartma
islemi olduğu
söylenebilir.

S.29 Analoji ile çıkarım adımları nelerdir
C.29 Zihin ilk olarak iki tekilin tasavvurunu
olusturur, ikinci adımda bu iki tekil arasındaki müsterek unsuru belirler,üçüncüsünde
müsterek unsurun hükümle birlikteliğine ulasır, en sonunda da ilk tekil
öncülün sonucunu
onaylar yani hükmü elde eder.

S.30 Bu durum örnek Verirmisiniz
C.30 “Dünyanın atmosferi vardır ve üzerinde canlılar yasar; Merih’te de
atmosfer vardır; O
halde Merih’te de canlıların bulunması gerekir.” Bu akıl yürütmede,
Dünya ile Merih
arındaki bir benzerliğe dayanılarak, Dünyada bulunan bir seyin Merih’te
de bulunması
gerektiği hükmüne varılır

S.31 analojide KAÇ unsur bulunmaktadır
C.31 analojide dört unsur bulunmaktadır

S.32 BUNLAR NELERDİR
C.32 1. Müsebbeh (benzetilen): Bu ikinci dereceden bir unsur olup, “fer”
denilir (örneklerde
Merih, özel içecek).
2. Müsebbehü’n-bih (kendisine benzetilen): Asıl unsur olup “asl” denilir
(Dünya,
sarap).
3. Đllet (neden): Bu, iki unsur arasındaki müsterek faktör veya anlamdır
(atmosfer,
sarhos edicilik).
4. Tesbih (benzetme): Bu da hükümdür. (canlıların bulunması, haram
olması).

S.33. GAZALİ ANALOJİ DÜŞÜNCESİ NEDİR
C.33 Gazali, analojinin daha çok günlük konusmalarda yani retorikte
kullanıldığını SÖYLER

S.34 İbn Teymiyye NE SÖYLER
C.34 İbn Teymiyye ise, kurulan analojinin fıkhi bilimlerin yanı sıra
rasyonel
bilimlerde de kullanıldığını söyler. Ona göre zorunlu bir sekilde hükmü
gerektiren illet
ispatlandığında, bu delil bütün bilimlerde de kanıt olusturur. Çünkü asl ile
fer arasında önemli
bir farkın bulunmadığının ispatlanması, bütün bilimler için delil teskileder

S.35 Mantıkta analojinin olasılıklı sonuç verdiği NASIL bir kabuldür
C.35 GENEL BİR KABULDUR Çünkü analojide, aklın
iki türlü hareket ettiği belirtilir. Birincisi, birbirine benzeyen iki olgunun
aynı yapıda
olduğuna yöneliktir. Mantıkta bu, tüme varımsal bir hareket seklinde
görülür. Yukarıda
verdiğimiz örnekteki Dünya ve Merih’in atmosferinin aynı yapıda olduğu
hükmü, tüme
varımsal bir akıl yürütmeyle elde edilir. Đkincisi ise, varsayılan bu
yapıdan zorunlu bir sonuç
çıkarma islemi olup tümden gelimseldir. Sonuçtaki “Merih’te hayat
vardır” hükmü,
atmosferin varlığına sıkı sıkıya bağlıdır. Buna göre Merih’te hayatın var
olduğu, zihinde
yapılan su kıyasla elde edilir
Atmosferi olan gezegende hayat vardır;
Merih atmosferi olan bir gezegendir;
O halde Merih’te hayat vardır.

S.36. Bu durumda analojinin NE olduğu söylenebilir
C.36 Bu durumda analojinin tüme varıma dayanan bir tümdengelim
olduğu söylenebilir.
Ancak analojinin hareket noktası olan genel fikir, varsayılmıs fakat ispat
edilmemistir.
Dolayısıyla mantıkta, analoji varsayımsal bir tümden gelim kabul edilir ve
onun ancak
olasılıklı bilgi verdiği, zorunluya götüremediği ileri sürülür.
Hazırlayan
T.OKUR

MANTIK 14. KONU TASDİK TÜRLERİ VE BEŞ SANAT İLE İLGİLİ SORULAR

1. Tasdik nedir?
Cevap: iki kavram arasında bağ kurarak hüküm vermektir?

2.Zihnin iki taraftan birini kararlı bir şekilde seçmesi ve seçtiği tarafında
kararlı bir şekilde gerçeğe uygun olması durumuna ne denir?
Cevap: yakin (kesin) bilgi denir.

3. Zihnin iki taraftan birini kararlı bir şekilde seçmesi ve seçtiği tarafında
kararlı bir şekilde gerçeğe uygun olmaması durumuna ne denir?
Cevap: cehli mürekkep denir.

4. Zihnin iki taraftan birini kararlı bir şekilde seçmesi ve bu seçme
işleminin diğerini tamamen ortadan kaldıracak kadar sağlam
olmamasına ne denir?
Cevap: taklid denir.

5. Zihin bir tarafı tercih etmekle beraber diğeri de ihtimal dahilinde
görülmesi durumuna ne denir?
Cevap: zan denir?

6. Kaç tür tasdik vardır ve isimleri nelerdir?
Cevap: Dört tür tasdik vardır. Yakin, cehli mürekkep, taklid, zan

7. Beş sanat hangileridir?
Cevap: burhan, cedel, hitabet, şiir, muğalata.

8. Burhan hangi tür önermelerden kurulur?
Cevap: yakiniyat türü önermelerden kurulur.

9. Kesin kıyasın ancak yakini öncüllerle elde edilebileceğini söyleyen
düşünür kimdir?
Cevap: gazali

10. Burhan’ın amacı nedir?
Cevap: kesin bilgi elde etmektir.

11. Yakiniyat kaça ayrılır ve isimleri nelerdir?
Cevap: nazariye ve bedihiye olmak üzere ikiye ayrılır.

12. ‘’Bütün parçadan büyüktür’’ nasıl bir önermedir?
Cevap: bedihi bir önermedir. Çünkü akıl bu önermenin doğruluğunu hiçbir
kanıta ihtiyaç duymadan kabul eder.

13. Bedihiye türü önermeler kaç çeşittir ve isimleri nelerdir?
Cevap: altı çeşittir ve isimleri şunlardır: evveliyat, fıtriyat, müşahedat,
mücerrabat, hadsiyyat ve mütevatirat. Bu önermelerin ilk ikisi akla,
diğerleri duyulara dayanır.

14. zihnin hiçbir vasıtaya müracaat etmeksizin doğrudan kabul ettiği
apaçık önermeye ne denir?
Cevap: Evveliyat

15. Zihnin kendisinde bulunan bir orta terim vasıtasıyla özne ve yüklem
arasında bir bağ kurduğu önermeye ne denir?Cevap: Fıtriyat

16. Duyular vasıtasıyla tasdik edilen hükümlere ne denir?
Cevap: müşahedat

17. Sezgi ile verilen hükümlere ne denir?
Cevap: hadsiyat

18. Tekrar tekrar yapılan deneyler sonunda ulaşılan hükümlere ne denir?
Cevap: mücerrebat

19. Çoğunluğun tasdik ettiği ve aklın imkansız görmediği önermelere ne
denir?
Cevap: mütevatirat

20. ‘’Ateş sıcaktır’’ önermesi hangi tür önermeye bir örnektir?
Cevap: müşahedat

21. ‘’Dört çiftir’’ önermesi hangi tür önermeye bir örnektir?
Cevap: fıtriyat

22.’’Alkollu içecekler insanı sarhoş eder’’ önermesi hangi tür önermeye
bir örnektir?
Cevap: mücerrebat

23. ‘’Bütün parçasından büyüktür’’ önermesi hangi tür önermeye bir
örnektir?
Cevap: evveliyat

24. ‘’Ay ışığını güneşten alır’’ önermesi hangi tür önermeye bir örnektir?
Cevap: hadsiyat

25. ’’Mekke vardır’’ önermesi hangi tür önermeye bir örnektir?
Cevap: mütevatirat

26. Bir görüşü savunmak veya çürütmek amacıyla delil getirme
tekniklerini konu alan sanat türüne ne denir?
Cevap: cedel

27. Beş sanatın isimleri nelerdir?
Cevap: burhan, cedel, hitabet, muğalata, şiir

28. Cedel hangi tür önermelerden yapılır?
Cevap: meşhurat veya müsellemat türü önermelerden yapılır

29. Doğruluğu ya bütün veya bazı insanlar tarafından kabul edilmiş
önermelere ne denir?
Cevap: meşhurat

30. Muhatabın doğru olarak kabul ettiği önermelere ne denir?
Cevap: müsellemat

31. ‘’Adalet iyi, zulüm kötüdür’’ önermesi hangi tür önermeye bir
örnektir?
Cevap: merhurat. Çünkü bu önerme insanların geneli tarafından doğru
kabul edilen bir hükümdür.

32. ‘’Bir önermeyi bedihi yapan şey, net bir şekilde önermenin
kendisine bağlı değildir. Bu önerme bedihi kabul edilebildiği gibi, bir
kimseye ve bu kimsenin onu bilme metodu ve niteliğine dayalı olarak da
o, göreli bir mesele kabul edilebilir.’’ Görüşü hangi düşünüre aittir?
Cevap: ibn Teymiyye

33. Hitabet sanatının dayandığı Retorik isimli eser hangi düşünüre aittir?
Cevap: Aristoteles

34. Hitabeti ‘’Belli bir durumda, elde var olan inandırma yollarını
kullanma yetisi’’ şeklinde tanımlayan filozof kimdir?
Cevap: Aristoteles

35. Muğalata hangi tür önermelerle yapılır?
Cevap: vehmiyyat

36. Şiir, hangi tür önermelerden yapılan kıyastır?
Cevap: muhayyilat

Hazırlayan: FIRAT ERTEKİN DİYARBAKIR/ÇERMİK