Medineweb Forum/Huzur Adresi - 2. Sınıf İlahiyat HADİS Dersi 7. Ünite Özeti Medineweb

TOPLUMSAL AHLAKIN İNŞASINDA SÜNNETİN YERİ....

Hadis = Hz. Peygamber'in (sav) sözü. fiili, takriri yani sahabenin yaptığını görüpte redetmediği tutum ve davranışları yaratılışı veya ahlaki ile ilgili intikal eden her türlü bilgi demektir.

Sünnet = Dinde uygulama ve ahlak haline getirilip izlenen yol ve hadislerde ifadesini bulan nebevi yöntemdir.

Hz. Peygamber'in (sav) çizdiği yol haritasında bireysel ve toplumsal , ictimai ahlak sisteminde iyilik sıla-i rahim, edep, takva , hilm, şefkat , merhamet, sabır, şükür, ahde vefa, cömertlik, sevgi, saygı, fedakarlık gibi ahlaki davranışlar vardır. Ayrıca zulüm , zina , rüşvet, yalan , hased, gıybet, hırsızlık, cimrilik, israf , yasak ve haram olan hükümlerde ele alınır.
Meşhur ahlak felsefecisi Ragıp el- İsfahani'ye göre iyi ahlakın temeli , nefsin / ruhun ilim öğrenerek temizlenmesi iffet, sabır ve adaletin uygulanmasıdır.
Hikmet, cömertlik, hilim ve ihsan ile donanmasıdır. Gerek bireysel gerekse toplumsal ahlaka ilişkin hadisler , hadis kaynaklarının daha çok Birr ve Sıla (iyilik ve akraba ilişkilerini koruyup kollamak ) Edeb / Adab , Fezail , İsti'zan , Rikak, Zühd bölümlerinde yer alır.

Ahlak = İnsanın iyi veya kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan manevi nitelikleri huyları ve bunların etkisiyle ortaya koyduğu iradeli davranışlar bütünüdür.
Kendi iç dünyasından ve Allah ile olan ilişkilerinden doğan davranışlar '' bireysel ahlak'' adını alır. '' Toplumsal ahlak '' ise insanın diğer insanlara ve varlıklara karşı yapmakla yükümlü ve sorumlu olduğu görevler dizisini ifade eder. '' Sosyal ahlak '' adı verilen bu görevler , bireyin toplumla ilişkilerinden doğan ahlaki fiiller, tutum ve davranışlar demektir.
Aile, devlet ve toplum söz konusu görev alanlarını oluşturur. Allah'ın emrine saygı , yarattıklarına sevgi ve şefkat deyimi görev sorumlulukların özetidir.

İslam ahlak sisteminin temelini oluşturan bu göreve sorumluluklar insanın varoluş sebebi, yaratılış hikmeti ve gayesi demek olan denemek / sınamak birey ve toplum hayatındaki tezahürüdür.

Aile = Evlilik, hısımlık ve akrabalık münasebetiyle birbirine bağlanan insanların ana , baba, çocuklar , dede, nine ve torunların oluşturdukları topluluk demektir. Toplumun temel taşı ailedir. Allah Resulünün (sav) sünnetine göre şekillenen aile , toplumun özü ve çekirdeği, güzel ahlak ve iyi alışkanlıklar kazandıran ilk eğitimyuvasıdır. Aile , bireylerin özel görev ve sorumlulukları vardır. Bunlar, eşler arasındaki hak ve görevler, ana - babanın çocuklarına karşı görevleri, çocukların ana - babaya karşı görevleri, hısım ve akrabaya karşı görevleri gelir.
aile kurumunun güçlü ve mutlu bir biçimde devam edebilmesi her bireyin birbirine yardımcı olmasına , birbirinin hak ve görevlerine saygı duymalarına bağlıdır. Çünkü; aile küçük bir devlet, devlet ise büyük bir ailedir. Dengeli ve uymlu insan tipi ancak İslam ahlak ve eğitiminde ortaya çıkar.
Allah Resulü (sav) '' Kadınlar , erkeklerin benzerleri ve diğer yarılarıdır'' buyurarak kadın ile erkeğin bütünleşip olgunlaşarak insan gibi değerli bir varlık olduklarını ifade eder.

İnsanın aile bireylerine olduğu gibi içinde yaşadığı toplumun üyelerine karşı görev ve sorumlulukları da vardır. Şah Veliyullah ed- Dihlevi'nin ifadesiyle, bütün peygamberlerin ortak vazifesi nefsin / ruhun eğitimi ve toplumun yönetimidir.
Bitki, hayvan gibi varlıklara karşı duyarlı saygılı olmak bireysel bir nitelik taşırken, zararlı bir nesneyi ortadan kaldırmak, toplumsal davranış kalıplarına girmektedir. Kişinin kendine olan saygısından dolayı yalan söylememesi bireysel bir düşünce olurken, alım- satım işinde yalan söyleyip alıcıyı aldatmak toplumsal ahlakı ilgilendirmektedir. Ayrıca düzensiz beslenmeden doğan sağlık problemleri topluma ve devlete yük olması açısından toplumsal ahlak kategorisine girmektedir.

Müslümanın Müslüman üzerinde altı hakkı vardır;

1. Karşılaştığında selam ver
2. Seni davet ederse git
3. Senden nasihat isterse nasihat et
4. Aksırınca Allah'a hamd ederse yerhamükellah de
5. Hastalandığında onu ziyaret et
6. Öldüğü zaman cenazesinin ardından git.

Ahlak ilkelerine dayanak oluşturan bir kaç hadis örnekleri vermekte fayda vardır.

* Yapacağı fenalıktan komşusu güven içinde olmayan kimse Cennete giremez
* Kardeşinin başına gelen musibete sevinme. Aksi halde Allah ona merhamet ediverir, seni de belaya musibete uğratıverir.
* Yanağını döven, yakasını yırtıp parçalayan ve cahiliye davası güden bizden değildir.
* Bir topluluğu güldürüp eğlendirmek için konuşup yalan söyleyene üç defa yazıklar olsun
* Elinden ve dilinden zarar görülmeyen faziletli Müslümanlardır.

Hadis ve sünnete göre devletin yönetimi ve siyasetin yürütülmesi beden - ruh , akıl- gönül , madde - mana işbirliği temeline dayanır.
Hz. Peygamber (sav) tarafından kurulan ve tebası Müslümanlar , yahudiler ve putperest Araplardan oluşan Medine şehir- devlet böyle temeller üzerine kurulur. 23 yıllık davet ve tebliği sonunda bu yapı tevhid temelleri üzerinde yepyeni bir İslam toplumuna dönüşür.
Allah Resulü (sav) '' Devlet adamı çobandır ve yönetimi altında bulunanlardan sorumludur'' buyurur.
Çoban, sorumluluğu altında olan herhangi madde veya manevi bir şeyi görüp gözeten ve en güzel şekilde muhafaza eden kimse anlamına gelir.
Bu anlamlı benzetmeye göre toplumun olumsuz her türlü duygu ve düşüncesinden uzak saf ve sade yaşayan çoban , nasıl sürüsünü şefkat ve merhametle görüp gözetmesi gerekiyorsa, devlet adamı da vatandaşlarının hak ve özgürlüklerini koruyup kollamakla görevlidir.

Meşhur alim Ebu Yusuf, yönetim görev ve sorumluluğunu üstlenen kimseye şunları hatırlatır; Allah'ın sana verdiği hükümranlık alanında bir an bile olsa hakkı ayakta tut. Zira kıyamet günü Allah nezdinde en mutlu yönetici , tebasının memnun kaldığı kimsedir. Sen haktan sapma , aksi halde tebaan da sapar. Birisi uhrevi, diğeri dünyevi olmak üzere iki alternatifle yüzyüze geldiğinde sen ahiret işini dünya işine tercih et. Zira ahiret baki, dünya ise fanidir.
Devlet yönetiminde ''te'min-i maslahat ve tevz-i adalet'' temel bir ilkedir.
İfrad, haddi aşmak ve aşırıya kaçmak, tefril ise yetersiz ve geride kalmak demektir.
İfrad ve tefritin özünde Sünnetullaha aykırı hareket etmek vardır.
İtidal ( orta yolcu bir düzenleme ve uygulama ) ise ideal çizgidir. Bu çizgiyi kaybederek ifrad veya tefrit göstermek dünya ile ahiret arasındaki dengenin dünya lehine veya madde ile mana arasındaki dengenin madde lehine, beden ile ruh arasındaki dengenin lehine bozulmasıyla ortaya çıkar.

İslam ümmetinin ortaya çıkan kötülüklere karşı sırasıyla aktif - fiili tedbir , sözlü uyarı ve pasif - psikolojik direniş şeklinde tepki göstererek mücadele etmesi, irşad ve ıslah faaliyetlerini sürdürmesi gerekir.
Kur'an ve sünnet hükümlerine uygun ve erdemli bir hayat tarzını amaçlayan '' sosyal denetim '' ilkesi, fert ve toplum hayatına din, akıl ve maşeri vicdan tarafından benimsenen inançların , değerlerin ve yaşama tarzının hakim kılınması, dinin, aklın ve sağduyunun redettiği her türlü kötülüğün yolunda ferdi ve toplu gayretleri siyasi ve sivil önlemleri ifade etmektedir.
Şer'i hüküm itibariyle farzı kifaye olan emr-i maruf ve nehy-i münker ilkesi, kötülüklere çirkinliklere veda, iyiliklere ve güzelliklere dönme kararı yaşanır.
Kıskanma , kıskançlık ve çekememek manasına gelen hased, hem masdar hem de isim olarak kullanılır.
Hased, başkasının sahip olduğu maddi veya manevi imkanın yok olmasını istemek demektir.
İmrenme ve hayırda rekabet anlamındaki gıbta ise başkasının sahip olduğu maddi veya manevi imkanın bekası yanında ona kendisininde ulaşmasını arzulamak demektir.
Gıbta, meşru bir düşünce olurken , hased haram bir düşüncedir. Hased kaynaklı ilk isyanın gökte ( İblis'in Hz. Adem'e secde etmemesi ) ilk cinayetinde yerde ( Kabil'in Habil'i öldürmesi) dikkat çekicidir.

Yusuf suresinde kendi yolunda ilerleme Müslümanın karşılaşabileceği en önemli engellerden biri hased diğeri de kadın olduğu vurgulanır.
Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurur '' Hasedden kaçınınız. Zira hased ateşin odunu yiyip bitirdiği gibi iyilikleri yer bitirir'' İman ve hasedin kulunn kalbinde birarada bulunmayacağı belirtilmiştir.

Resulü Ekrem (sav) '' Tokalaşınız ki, aranızdaki kin ve nefret gitsin. Hediyeleşin ki, birbirinizi sevesiniz ve içinizdeki husumet gitsin '' hadisiyle insanlar arasında sevgi ve dostluk kazandırdığı düşmanlık, soğukluk ve kıskançlık gibi kötü duygu ve düşünceleri giderdiğini buyurmuştur.
Ahmed b. Hanbel '' Zekat memurlarına verilen hediyeler devlet malına hıyanettir '' hadisiyle asr-ı saadette meydana gelen hediye - rüşvet ilişkisini ve ayırımını gösterir.
Hadis metinlerinde geçen sevgi kelimesinin aslı meveddettir.
Meveddet, salt bir sevgi değil, arzu ve istekle birlikte sevmek demektir. Sevgi, iman amelde ahlakın nurudur.
Meşhur sahabi, Amr b. el- As diyor ki '' Hiç kimse bana Resulullah 'dan (sav) sevgiye daha değer ve gözümde ondan daha büyük olmamıştır. Ben ona olan sevgi ve saygımdan dolayı doya doya onu temaşe edemezdim''. Kuşkusuz onun bu gözlemi Allah Resulünün sevgi, saygı ve rahmet merkezli sosyal model özelliğini ifade eder.

Sosyal hayatta istikamet , doğruluk ve dürüstlük gerçek mümin olmanın göstergesidir. Hayatın içinde bu temel ilkeyi gözeterek muhatap olduğu insanları memnun eden bir mümin güçlü ve dinamik iman taşıyor demektir. Ancak yalan söyleyerek veya hile yaparak müşterisini aldatan insan zayıf iman taşıyor demektir. Resülü Ekrem (sav) aldatma , haksızlık , düşmanlık ve sömürüye yol açan her türlü satım işini yadırgamış ve yasaklamıştır. '' Kim bir çocuğa gel buraya sana bir şey veeceğim'' deyipte vermez ise bu bir yalandır. Müslüman sosyal hayatın akışı içinde farklı kisvelere bürünebilen her türlü yalan ve sahtekarlıktan uzak durmalı, hangi şarlarda olursa olsun dürüst olmalı ve takva ölçüsüne riayet etmelidir.
Takva , hesap günü insanı zor durumda bırakacak ve onu mahcup edecek her türlü eylem ttum ve davranıştan sakınmak demektir.

Sende gördüğümüz ahlak ve fazilete seni yükselten ne olmuştur? sorusuna muhatap olan Hz. Lokman ''Doğru sözlü olmak, emaneti yerine getirmek ve beni ilgilendirmeyen şeyleri farketmek'' diye cevap verir.
İki ahlaki özellikten biri, kendini ilgilendirmeyen söze karışmamak , ikincisi de kalbinde Müslümanlara karşı kötü bir duygu beslememektir.

Hadis ve sünnete dayanan ahlak sisteminin temel iki hedefi, bireysel ve toplumsal anlamda çözülmeyi önleyip , gelişmeyi sağlamaktır. Toplumsal ahlakı oluşturan kavramlar ise özgüven, empati, ahde vefa ve sıla-i rahimdir. Bireysel ve toplumsal ahlaka ilişkin bölümleri ; sıla , fezail , edeb / adab ve isti'zan'dır.

Bu hizmet medineweb . net ailesine aittir. Alıntı yapılmasında kaynak bildirilmesi zorunludur.