Medineweb Forum/Huzur Adresi - 2. Sınıf İlahiyat HADİS Dersi 9. Ünite Özeti Medineweb

HADİSTE İSNAD ve METİN TENKİDİ

Hadis, sened ve metin olmak üzere iki temel unsurdan oluşur.

SENED = Metni birbirinden belli usullerle almak ve rivayet lafızlarıyla nakletmek suretiyle bize kadar ulaştıran raviler silsilesinin adıdır.

METİN = Senedin sonunda ravilerin naklettikleri sözlü kısımdır.

Hadisi hocadan belli metotlarla alıp öğrenmeye '' tahammül '' belli rivayet lafızlarıyla nakletmeye ''eda'' denilir.
Hadis denince öncelikle Hz. Peygamber'e (sav) ait söz , fiil ve takrirlerinin oluşturduğu metin kısmı anlaşılır.
Buna '' merfu hadis'' denir.
Sahabe ve tabiunun söz ,fiil ve görüşleri de kayıtlı olarak hadis '' mevkuf hadis , maktu hadis '' diye isimlendirilir.

TENKİD = Arapça'da '' nakd '' kelimesinin karşılığı olarak kullanılmaktadır. Ayıklamak , dirhemlerin sahtesini gerçeğinden ayırt etmektir.

Hadis ve tenkidinin iki temel unsuru sened ve metindir. Hadisin metin kısmını nakleden raviler, sened üzerindeki inceleme ''sened tenkidi'' metnin diğer kaynak ve rivayetlerle karşılaştırılması ise ''metin tenkidi''dir.
Hadis alimleri bir hadisin senedini incelerken dikkat etmeleri gereken hususlar şöyledir.

a. Senedin muttasıl yani kesintisiz olmasını
b. Sened zincirindeki ravilerin sika, yani güvenilir ve yetkin olmasına
c. Sened zincirindeki ravilerin hadisi muteber bir yolla almalarını göz önünde bulundurmuşlardır.

Senedin muttasıl olmasından maksat, sened zincirindeki raviler arasında bir kopukluk ya da irtibatsızlık bulunmamasıdır.
Senedin muttasıl olması hadisin kabulü için büyük önem taşır ancak tek başına yeterli değildir. Aynı zamanda seneddeki ravilerin sika olması gerekir. Güvenilir olan '' sika '' tabiri hadis ilminde ''adalet ve zapt'' sıfatlarını taşıyan ravi hakkında kullanılır.

ADALET = Ravinin emir ve yasaklarına riayet eden doğru sözlü ve dürüst bir kişiliğe sahip olması demektir.

ZAPT = Ravinin yeterli zihinsel donanıma sahip olması öğrendiği hadisi nakledinceye kadar değiştirmeden muhafaza edebilmesidir.

Raviler beş adalet, beş de zapt ile ilgili toplam on ayrı noktadan ( metain-i aşere) incelenmreye tabi tutulup tenkid edilir. Adalet ve zapt sıfatlarını taşımayan ravinin rivayeti kabul edilmez.
Bir ravinin sika olup olmadığına karar vermek için yapılan inceleme ve çalışmalara hadis ilminde ''cerh ve ta'dil'' denilir.
Senedin muttasıl ve ravilerin sika olmasından itibaren sened zincirindeki ravilerin hadisi birbirinden muteber hadis alma yollarından biriyle almış olması gerekir. Ravinin hadisi '' sema , kıraat , icazet'' gibi kabul görmüş hadis alma yollarından biriyle değil de hocadan izinsiz ( hırsızlık gibi ) almış ise rivayeti kabul edilmez.
Hadis alimleri hadisin sahih olması için ayrıca şaz ve illetli olmamasına da dikkat ederler.

ŞAZ = Hadisin sened veya metin açısından diğer rivayetlere aykırılık taşımasıdır

İLLETLİ = Hadisin sened veya metninde bulunan ancak hadis ilminde uzman olanların görebileceği gizli bir kusurdur.
Bir hadisin sahih olduğuna hükmetme işlemine '' tashih'' , zayıf olduğunu hükmetmeye de ''ta'dif'' denir.
Hadisin senedi ve metinleriyle ilgili problemleri ele alan hadis bilgi dalları şunlardır;
Nasihu'l- hadis ilmi , İlelu'l - hadis ilmi , İhtilafu'l - hadis ilmi

İHTİLAFU'L HADİS İLMİ = Diğer hadislerle veya diğer şer'i / dini delillerle çelişir görünen sahih hadisleri incelemeye alan ve çözüm yolları üreten bir bilgi dalıdır.

Günümüzde sahih olarak belirlenmiş hadislerin makbul hadis olduğuna dair yapılan çalışmalar;

a. Senedinde ittisal olup olmaması açısından incelenmiş ve ravi silsilesinde bir kopukluk bulunmamıştır
b. Seneddeki ravileri tek tek incelenmiş ve adalet - zapt açısından yeterli vasıflara sahip raviler olduğu tesbit edilmiş
c. Seneddeki ravilerin birbirleriyle görüştükleri ve ya usulüne uygun bir şekilde hadisi naklettikleri

SAHİH HADİS = Sika bir ravinin kendisi gibi sika olan raviden almak suretiyle senedin başından sonuna kadar muttasıl bir şekilde şaz ve illetli olmaksızın naklettiği hadistir.

Buhari dedi ki, Bize Muhammed b. Beşşar tahdis etti, o dedi ki bize Yahya b. Said tahdis etti , o dedi ki bize Şu'be tahdis etti, o dedi ki bana Ebü't Teyyah tahdis etti onun Enes'den (ra) onun da Hz. Peygamber'den (sav) rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu'' Kolaylaştırınız , zorlaştırmayınız , müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz ''

Buhari'nin kitabı '' el- Camius- sahih ''e kaydettiği bu örnekte ravilerin isimlerinin sıralandığı kısım hadisin ''senedi'', Hz. Peygamber'in (sav) sözünün nakledildiği kısımda '' metnini'' oluşturmaktadır.
Buhari kitabına aldığı hadislerin ravilerinin birbirleriyle görüşmüş olmalarını sahih olması için şart koşmuştur. Buna (lika) görüşme şartı, görüşmüş olduğunun tespitine de '' subutu'l- lika'' denmektedir.
Müslim ise ravilerin birbirleriyle muasır olmalarını yani görüşmüş olma imkanını yeterli görmüştür.
Buna da '' muaseret'' denmiştir.
عن
den /dan lafzının sema'a yani işiterek hadis almaya delaleti açık olmadığı için tartışılmıştır.
Hadis alimlerinin çoğunluğu bu lafızla nakleden ravi müdellis olmamak ve hocası olarak ismini verdiği kimseyle muasır olmak kaydıyla aksi ortaya çıkıncaya kadar bununda sema'a delalet ettiğini kabul etmişlerdir.
Bütün şartları taşıyan hadis '' sahih '' , bütün şartları taşıdığı halde ravilerinden birinde hafif zapt kusuru bulunan hadis '' hasen '' olarak isimlendirilir ve bu gruptaki hadisler makbul sayılır.
Senedinde inkıta (kopukluk) bulunan hadisler '' zayıf '' kabul edilir.
İnkıta eğer sahabe / tabiun tabakasında ise hadis '' mürsel'' senedden peşpeşe olmaksızın iki veya daha fazla ravi düşerse '' munkatı'', peşpeşe iki ravi düşerse '' mu'dal'' adını alır.

Hadis metinleriyle doğrudan ilgili olan hadis dalları şöyledir;
Eshab-ı vürudu'l - hadis
İhtilafu'l - hadis
Nasihu'l - hadis
Garibu'l - hadis

İslam dünyasında son dönemlerde hadiste metin tenkidi dendiği zaman hadislerin Kur'an'la sünnet , tarihi ve tecrübi bilgilerle , akılla mukayese edilerek tenkide tabi tutulması olmuştur. '' Hadis metninin tenkidi'' sahabe döneminden itibaren başlamıştır.
Aynı anlama gelen '' arz, muaraza ve mukayese'' isimleri de kullanılır.

METİN TENKİDİ = Sened açısından sahih görülen bir hadisin metninin doğruluğunu kontrol etmek için doğruluğundan emin olduğumuz diğer delil ve bilgilerle karşılaştırılmasına denir.

Bir hadis muhteva ve dil - uslüp iki yönden metin tenkidine tabi tutulur.
Muhteva açısından yapılan tenkidde hadisin başvurulan hükümleri ; Kuranı Kerim , sünnet , akl-ı selim , tecrübe , tarihi ve içtimai bilgilerle karşılaştırılmasıdır.

Dil - üslup açısından yapılan tenkid rivayetteki ifadelerin Arapça dil bilgisi kurallarına uygunluğu edebi açısından Peygamber Efendimizin (sav) genel üslup ve ifade tarzıyla ne kadar örtüştüğü kontrol edilir.
Hadislerin Kur'anı arzı ilk dönemlerden itibaren uygulanmış bir metin tenkidi yöntemidir. Hz. Ömer'in Fatıma b. Kays'ın Hz. Peygamber'den (sav) nakletti bir uygulamayı ( boşanmış eşin mesken ve nafaka hakkı ) Kur'an ve sünnet konusunda sahip olduğu kesin bilgilerle karşılaştırarak kabul etmemiştir.
Hadis metninin sünnet doğruluğunda hadis rivayetleriyle karşılaştırılması daha fazla başvurulan bir metin tenkid yöntemidir. Hadisçiler rivayetler arasındaki sened ve metinde görülen ayrılıkları tespit edebilmek için aynı hadisin bütün tariklerini toplama yoluna gitmişlerdir. Hadisçilerin bu çalışmalarına '' turuk çalışması'' denir

Hz. Peygamber'in (sav) selim bir akla aykırı söz söylemesi veya yapması düşünülemez. Ondan nakledilen bir hadiste aykırı bir durum görülüyorsa o hadisin doğru olmadığına hükmedilir. Bir çok alim akla aykırılık konusunda hadisin reddi için '' tevil kabul etmeyecek şekilde akla aykırılık bulunması'' kaydını getirmişlerdir.

Hadislerin muhteva açısından değerlendirildiği diğer bir alan tarihi ve içtimai bilgilerdir.
Arapça'nın temel dil ilimleri olan sarf ve nahiv kaidelerine uymayan teknik tabiriyle rekaket (lafız ve mana bozukluğu'' taşıyan ifadeler Peygamber Efendimiz'e (sav) ait kabul edilmez. Bu hadisin metninde yer alan bir tarih hatası raviden kaynaklanmış olup bu o hadisin uydurma olmasına değil, ravinin zapt kusurundan dolayı zayıf olmasını gerektirir. Hadiste metin tenkidi yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır;
a. Samimiyet , itidal
b. Geniş hadis kültürü ve metnin iyi kavranması
c. Hadislerin bütün tariklerinin toplanması ve ebedi özelliklerinin tespiti
d. Müteşabih - müşkil (anlaşılması zor) hadislerden olup olmadığının tespiti
e. Te'vil imkanlarının araştırılması ve metnin derinlemesine tahlil edilmesi

Hadis tenkidinin amaçları
a. Hadisteki ravi hatalarını ortaya çıkarmak
b. Hadisin sahih olduğunu belirlemek
c. Hadisin zayıf olduğunu belirlemek
d. Hadisin uydurma olduğunu belirlemek

Sened tenkidinde dikkate alınması gereken özellikler;
a. Ravilerin adaleti
b. Ravinin zaptı
c. Ravinin hadis usulüne uygun alması
d. Senedin muttasıl olması

Bu hizmet medineweb . net ailesine mahsustur. Alıntı yapılması durumunda kaynak bildirilmesi zorunludur.