TEFSİR USULÜNE GİRİŞ
 

TEFSİR USÛLÜNE GİRİŞ


Muhammed Salih el-Useymîn



Çeviren

M.Beşir Eryarsoy



Önsöz


Hamd Allah'a mahsustur. Ondan yardım ve bağışlanma dileriz. Ona tevbe eder, nefislerimizin şerlerinden, amellerimizin kötülüklerinden Allah'a sığınırız. Allah kime hidayet verirse kimse onu saptıramaz, kimi de saptırırsa kimse onu doğru yola iletemez. Şehadet ederim ki Allah'tan başka hiçbir ilâh yoktur. O, bir ve tektir, ortağı yoktur. Yine şehadet ederim ki Muhammed O'nun kulu ve Rasûlüdür. Allah'ın salât ve selâmları ona, aile halkına, ashabına, kıyamet gününe kadar onların izinden gideceklerin hepsine olsun.

Herbir ilim dalının anlaşılmasına yardımcı olacak temel esasları öğrenmek ve bu esaslara göre gerekli neticelere ulaşabilmek, kişi için oldukça önemlidir. Bu yolla ilmi güçlü temellere, temelleri, sağlam kaideler üzerine bina edilebilir. "Usûlden mahrum olan vusûlden mahrum kalır. (Vusulsüzlüğümüz -hedefe varamayışımız- usûlsüzlüğümüzdendir)" denilmiştir.

İlimlerin en şereflilerinden biri, hatta en üstün ve şereflileri hiç şüphesiz yüce Allah'ın kelâmının anlamlarını açıklamak demek olan tefsir ilmidir. İlim ehli hadis ve fıkıh ilimleri için usûller tespit ettikleri gibi; bu ilim için de birtakım usuller ortaya koymuşlardır. Ben bu ilim dalı ile ilgili İmam Muhammed b. Suud İslam Üniversitesi İlimler Enstitüsü öğrencileri için birtakım notlar yazmıştım. Bazıları da benden bunları daha kolay ve daha toparlayıcı olması bakımından, ayrı bir kitapçıkta toplamamı istedi. Ben de bu isteği kabul ettim.

Yüce Allah'tan onu faydalı kılmasını niyaz ediyorum. Yazdıklarım aşağıdaki şekilde özetlenebilir:



Kur’ân-ı Kerim



1. Kur’ân, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e ne zaman indi ve onu hangi melek indirdi?

2. Kur’ân'dan ilk nâzil olan buyruklar.

3. Kur’ân-ı Kerim'in sebepli ve sebebe bağlı olmaksızın iki tür nüzûlü.

4. Kur’ân'ın Mekkî ve Medenî bölümleri, Kur’ân'ın kısım kısım inişindeki hikmetin açıklanması ve Kur’ân'ın tertibi.

5. Kur’ân'ın Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem döneminde yazılması ve korunması.

6. Kur’ân'ın Ebu Bekir ve Osman Radıyallahu anh döneminde toplanması.



Tefsir



1. Sözlük ve terim itibariyle tefsirin anlamı, hükmü ve amacı.

2. Kur’ân tefsirinde müslümana düşen görev.

3. Tefsir yaparken gözönünde bulundurulması gereken hususlar:

a- Kur’ân'ın, Kur’ân'ı tefsir etmesi itibariyle yüce Allah'ın kelâmı.

b- Yüce Allah'tan Kur’ân'ı tebliğ eden ve Allah'ın kitabındaki yüce Allah'ın muradını insanlar arasında en iyi bilen kişi olması itibariyle Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem'in sünneti.

c- Ashab-ı Kiram'ın sözleri, özellikle aralarında bilgi sahibi olanların ve tefsire itina gösterenlerin sözleri. Çünkü Kur’ân onların diliyle ve onların döneminde inmiştir.

d- Ashab-ı Kiram'dan tefsir öğrenmeye itina göstermiş tabiînin ileri gelenlerinin sözleri.

e- Kur’ân-ı Kerim'in siyâkına uygun olarak kelimelerin gerektirdiği şer'î ve lugavî manalar. Şayet şer'î ve lugavî mana arasında farklılık olursa lugavî anlamı tercih etmeyi gerektiren bir delil olması hali dışında, şer'î anlamın kabul edilmesi.

4. Rivayet yoluyla gelen tefsirdeki ihtilâf türleri.

5. Kur’ân'ın tercümesi, tanımı, çeşitleri ve herbir çeşidin hükmü.



Üçü Ashab-ı Kiram, İkisi Tabiînden Olmak Üzere Tefsirde Meşhur Olmuş Beş Kişinin Kısa Biyografisi

Muhkem ve Müteşabihlik Bakımından Kur’ân’ın Kısımları

İlimde Derinleşmiş Olanlar ile Kalplerinde Eğrilik Olanların Müteşâbihe Karşı Tutumları

Hakiki ve Nisbî Türleriyle Müteşâbih

Kur’ân-ı Kerim'in Muhkem ve Müteşâbih Türlerine Ayrılmasındaki Hikmet

Kur’ân-ı Kerim’de Teâruz İzlenimini Veren Buyruklar, Buna Cevap ve Buna Dair Örnekler

KASEM: Tanımı, Edatları, Faydası

KISSALAR: Tanımı, Kıssadan Maksat, Tekrar Edilmesindeki Hikmet, Uzunluk, Kısalık ve Üslûp İtibariyle Farklılıkları

Tefsire Sokulmuş İsrâiliyât ve İlim Adamlarının İsrâiliyâta Karşı Tutumları

ZAMİR: Tanımı, Zamirin Mercii, Zamir Kullanılması Gereken Yerden İsmin İzhar Edilmesi ve Faydası, İltifat ve Faydası, Fasıl Zamiri ve Faydası.



Kur'an-ı Kerim


Sözlükte Kur’ân "kaf, ra ve elif" kökünden; okumak ya da toplamak anlamında bir mastardır. Bu mastar; şekillerinde kullanılır. Tıpkı (bağışladı anlamındaki fiilin mastarının); diye gelmesi gibi.

Birinci (okumak) anlamı ile ism-i mef'ûl anlamında "yani okunan şey" manasıyla mastar olur. İkinci anlamına göre (topladı) ise, ism-i fail anlamında yani “toplayıcı” anlamıyla mastar olur. Çünkü Kur’ân haber ve hükümleri bünyesinde toplamış bir kitaptır.[1]

Şer'î bir terim olarak Kur’ân ise; yüce Allah'ın Rasûlü ve peygamberlerinin sonuncusu Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem'e indirilmiş bulunan, Fatiha sûresi ile başlayıp, Nâs sûresiyle biten yüce Allah'ın kelâmıdır.

Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

"Hiç şüphesiz ki Kur’ân'ı sana kısım kısım biz indirdik." (el-İnsan, 76/23)

"Muhakkak biz onu anlayıp düşünesiniz diye arapça bir Kur’ân olarak indirdik." (Yusuf, 12/2)

Yüce Allah bu Kur’ân-ı Kerîm'i değişikliklere, bir şeyler eklemeye, ondan bir şey eksiltmeye, onu değiştirmeye karşı korumuştur. Çünkü yüce Allah onu korumayı bizzat üzerine almış bulunmaktadır:

"Şüphe yok ki o zikri (Kur’ân'ı) biz indirdik. Onu koruyacak olan da biziz." (el-Hicr, 15/9)

Bundan dolayı pekçok asırlar geçmiş olmakla birlikte Kur’ân düşmanlarından herhangi bir kimse onda bir değişiklik yapmaya, bir şeyler eklemeye, eksiltmeye ya da değiştirmeye kalkışmamıştır. Kalkışanların da yüce Allah üzerlerindeki perdeyi yırtmış ve gerçek durumunu ortaya çıkartmıştır.

Yüce Allah Kur’ân-ı Kerîm'i büyüklüğüne, mübarekliğine, etkisine, kapsamlılığına, onun kendisinden önceki kitaplar üzerinde hakim oluşuna delâlet eden birçok vasıfla nitelendirmiş bulunmaktadır.

Yüce Allah buyuruyor ki:

"Andolsunki biz sana tekrarlanan yediyi ve şu Kur’ân-ı azîmi verdik." (el-Hicr, 15/87)

"Çok şerefli (Mecid) Kur’ân'a yemin ederim ki..." (Kaf, 50/1)

"Âyetlerini düşünsünler, tam akıl sahipleri öğüt alsınlar diye sana indirdiğimiz hayır ve bereketi bol bir kitaptır bu" (Sâd, 38/29)

"İşte bu, indirdiğimiz mübarek bir kitaptır. Öyleyse ona uyun ve sakının ki, merhamet olunasınız." (el-En'am, 6/155)

"Gerçekten bu Kur’ân en doğru olana iletir." (el-İsra, 17/9)

"Şayet biz bu Kur’ân'ı bir dağa indirseydik muhakkak ki Allah'ın korkusundan onun başını eğerek dağılıp parça parça olduğunu görürdün. İşte biz bu misalleri insanlara düşünsünler diye veriyoruz." (el-Haşr, 59/21)

"Bir sûre indirildiği zaman içlerinden bazıları: 'Bu hanginizin imanını arttırdı' derler. İman etmiş olanlara gelince (her sûre inişi ile) daima onların imanını arttırmıştır ve onlar birbirleriyle müjdeleşirler. Kalplerinde hastalık bulunanlara gelince onların murdarlıklarına murdarlık katıp arttırdı ve onlar kâfir olarak ölüp gittiler." (et-Tevbe, 9/124-125)

"Şu Kur’ân bana onunla sizi ve her kime ulaşırsa onları korkutup uyarmam için vahyolundu." (el-En'âm, 6/19)

"O halde kâfirlere itaat etme ve onlara karşı bu Kur’ân ile büyük bir cihâd yap!" (el-Furkan, 25/52)

"Ve biz sana bu kitabı, herşeyi açıklayan bir hidayet, bir rahmet ve müslümanlara bir müjde olmak üzere kısım kısım indirdik." (en-Nahl, 16/89)

"Biz sana da kitabı hak ile kendinden önce indirilen kitapları doğrulayıcı ve onlara karşı bir şahit (hakem) olmak üzere indirdik. O halde aralarında Allah'ın indirdiği ile hükmet." (el-Mâide, 5/48)

Kur’ân-ı Kerim, yüce Allah'ın Muhammed Sallallahu aleyhi vesellem vasıtası ile insanlara göndermiş olduğu İslam şeriatının kaynağıdır. Bu hususta yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

"Hak ile batılı ayırdedici olanı (Furkanı) âlemlere uyarıcı olsun diye kuluna indiren (Allah) ne yüce, ne mübarektir!" (el-Furkan, 25/1)

"Bu insanları Rablerinin izniyle karanlıklardan nura yegane galip, hamde layık olan (Allah)'ın yoluna çıkarman için sana indirdiğimiz bir kitaptır. O Allah ki göklerde ve yerde ne varsa hepsi O'nundur. (Uğrayacakları) şiddetli azaptan dolayı vay o kafirlerin haline!" (İbrahim, 14/1-2)

Yine Kur’ân'ın tespit ettiği gibi Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem’in sünneti de teşri için bir kaynaktır. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

"Peygambere itaat eden gerçekte Allah'a itaat etmiş olur. Kim de yüz çevirirse zaten biz seni onların üzerine bir koruyucu göndermedik." (en-Nisâ, 4/80)

"Kim Allah'a ve Rasûlüne isyan ederse şüphesiz apaçık bir sapıklıkla sapmış olur." (el-Ahzab, 33/36)

"Hem peygamber size ne verdiyse onu alın. Neyi yasak etti ise de sakının." (el-Haşr, 59/7)

"De ki: 'Eğer Allah'ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah günahları çokça bağışlayandır, rahîm olandır." (Âl-i İmran, 3/31)