Türk islam edebiyatı 5.7.8.9.10. ünite özetleri

[HİRA]

Türk islam edebiyatı 5.7.8.9.10. ünite özetleri

5.Ünite XV.yy kadar Türk İslam Edebiyatı - özetler(5-
-7-8-9-10)
1.Türklerin İslamı kabulünden sonraki muhtemel ilk Türk İslam eserleri nelerdir? Bu eserler hangi döneme rastlamaktadır?
İslami dönemde Türklere ait ilk eserlerin Kur'an tercüme ve tefsirleri olması muhtemeldir. Bunlar Karahanlılar dönemine rastlamaktadır. Aynı dönemde Gaznelilerde hüküm sürmüş ancak yöneticileri Türk de olsa Farsça konuşan toplulukların fazla olması nedeniyle Türkçe eserlere rastlanmamıştır. İranlı büyük şair Firdevsi(ö. 1020)nen Şehname adlı mesnevisi Hazneli Mahmud'a sunuluşur.

2.Bu dönemde kullanılan dil hakkında bilgi veriniz.
Bu dönemde Hakan iye Türkçesi olarak bilinen Karahanlı Türkçesi kullanılmıştır. Uygur yazısı ile Arap yazısı da kullanılmıştır. Selçuklu döneminde Türk edebiyatımız zayıflasa da beylikler ile canlanmış Osmanlı'da zirveye ulaşmıştır.
3. 11. ve 12. yy. hangi eserler yazılmıştır?İlk eserler hakaniye Türkçe'si ile yazılan Kutadgu bilig Divan-ı lugati't Türk Atabetül hakayık ve Divan-ı Hikmettir.

4. Yusuf Has Hacib ve eseri Kutadgu Bilig hakkında bilgi veriniz. Asıl adı Balasagunlu Yusuftur. Balasagunda yazmaya başladığı eseri 1069-1070 de kaşgar'da tamamlamış dönemin hükümdarı Tavgaç Kara Buğra Han'a sunmuştur. Ve has Haciblik(başmabeyincilik)göreviyle mükafatlandırılmıştır. Kutadgu bilig(mutluluk veren bilgi) bilinen ilk Türk İslam edebiyatı eseridir.4 şahsiyet vardır:1.küntogdı(hükümdar)doğruluğu ve adaleti 2.ay toldı(vezir) mutluluğu 3.ögdülmiş(vezirin oğlu) aklı 4.odgurmış (vezirin kardeşi) kanaati temsil eder. Karşılıklı konuşma şeklinde yazılan kitap 6645 beyitlik bir mesnevidir.3 nüshasında herat Uygur kahire ve fergana Arap harfleriyle yazılmıştır.

5. Divan-ı lugati't Türk hakkında bilgi veriniz. Türk dillerinin divanı(lugatı) anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud tarafından Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Saltuk Buğra Han'ın 6. kuşaktan torunu Kaşgarlı Mahmud 5 yıl boyunca Türk boylarının yaşadığı bozkırları şehirleri gezerek Türk lehçe ve manzumelerini yazmış 1077'de Abbasi halifesi Muktedi Biemrillah'a sunmuştur. Dilin tüm gramer özelliklerini kapsayacak şekilde sekiz ana bölümden oluşur. Eserde ayrıca Kaşgarlı Mahmud'un çizdiği dünya haritası da yer almaktadır.

6.Edip Ahmed Yükneki ve eseri Atabetü'l Hakayık hakkında bilgi veriniz. Edip Ahmed'in Yüknek'te 11.yy. sonların ile 12. yy. başlarında yaşadığı düşünülmektedir. Dini ilimlere vakıf Arapça ve Farsçayı iyi bilen Ahmed yükneki'nin Hakikatler Eşiği anlamına gelen Atabetül Hakayık adlı kitabı bir manzum ahlak kitabıdır. Medhiyeler hariç mani tarzında (aaxa)kafiyelenen dörtlükler halinde yazılmıştır. Eser Emir Muhammed Dad Sipehsalar Bey adında bir hükümdara sunulmuştur. Müellif önce Allah(cc)'ı peygamberi 4 sahabiyi ve hükümdarı beyitlerle över sonrasında ahlaki konuları nasihat uslubuyla dörtlük halinde yazar.

7.Hoca Ahmed Yesevi ve eseri Divanı Hikmet hakkında bilgi veriniz. Tasavvufun ile bağlantısını yazınız. Dini eserler ile tasavvufi eserlerdeki konu farkı nedir?
Türkler arasında tarikat kuran ilk mutasavvıftır. Arslan Baba intisap etmiş vefatından sonra Buhara'da Şeyh Yusuf Hemedani'ye intisap etmiştir. Şeyhinin vefatından sonra 3. halife o olmuş ve Yesi'ye gelerek irşada başlamıştır. Mansur Ata Said Ata ve Süleyman Hakim Ata meşhur talebelerindendir. 63 yaşında Efendimiz(sav) hürmeten bir kuyu kazdırıp orda yaşamıştır. Hikmet kelime olarak hakimlik bilgelik sebep manalarına gelir;edebi olarak ise Ahmed Yesevi'nin dini tasavvufi manzumelerine denir. Orta Asya'da tasavvuf edebiyatının Divan-ı Hikmet il başlamıştır. Dini eserler akaid tefsir fıkıh gibi dinin zahiri yönünü anlatırken tasavvufi eserler ilahi aşk varlık bilgisi nefsin mertebeleri seyru süluk yollarını öğreten bilgileri içerir

8.13.yy anadolu sahasında yazılan ilk eserler nelerdir?
Fetihlerde başarı gösterenleri anlatan destanlar ilk eserlerdir. Bunlar Battalname Danişmendname Saltukname gibi eserlerdir. Eski edebiyattaki alp tipi İslami hüviyet kazanarak gazi tipine dönüşmüştür.

9.Mevlana Celalettin Rumi kimdir ve eserleri nelerdir? Afganistan sınırlarındaki Belh şehrinde doğmuştur. Önce İran'a sonra Anadolu'ya gelmişlerdir. Türk asıllı olmasına rağmen eserlerini Farsça yazmıştır. Eğitimini babası Burhaneddin Veled'den sonra onun öğrencisi Seyyid Muhakkik Tirmizi almıştır Şemsi Tebrizi Selahaddin Zerkub ve Mesnevi için teşvik eden Hüsameddin Çelebi ile dostluk kurmuştur. 17 Aralık 1273 yılında Konya'da vefat etmiştir.3'ü mensur beş adet eseri bulunmaktadır. Divan-ı kebiri santçı kişiliğini ortaya koyan lirik şiirlerden oluşur ve Şems mahlası ile yazmıştır.2. Eseri mesnevidir. Mevlana'nın olgunluk eseridir ve ilk 18 byitini bizzat yazmıştır. 25600 beytini Hüsamettin yazmıştır. Mesnevi tercüme ve şerhleri yazılmıştır. Ankaralı İsmail Rusuhi Efendi Bursalı İsmail Hakkı Ahmet Avni Konuk Tahir Olgun Abdülbaki Gölpınarlı Şefik Can tanınmış Mesnevi şarihlerindendir. Diğer eserleri çeşitli konulardaki sohbetlirini ieren Fihi Ma fih ve yedi meclis anlamındaki Mecalis-i Seb'a Mevlana'nın gençlik dönemindeki 7 vaazıdır. Son seri Mektubat 145 mektuptan oluşur.

10.Hacı Bektaş-i Veli kimdir ve eserleri nelerdir?
Ahmed Yesevi'nin mürididir. Bektaşilik tarikatını kurmuştur. Esrleri Makalat Kitabül fevaid Fatiha Süresi Tefsiri ve Şathiye ile nasihatlerini içeren risaleleri vardır. Arapça yazılmış sonradan mensur ve manzum olarak Türkçeye çevirilmiştir. 4 kapıdan oluşur:şeriat tarikat marifet ve hakikat. Her bir kapı on prensibi içerir toplam 40 makamın açıklamasıdır.

11.13.yy. sonunda Farsça yanında Türkçe'nin kullanılmaya başlanmasının sebebi nedir?
Karamanoğlu Mehmed Bey Türkçe'den başka dil kullanılmayacak fermanı Türkçe yazma konusunda alim ve edipleri cesaretlendirmiştir.

12.Yunus Emre ve eserleri hakkında bilgi veriniz.
Tasavvuf edebiyatının en önemli şairidir. Ümmi olduğu nakledilir; ancak tekkede yetişmiş ilahi bilgiyle donanmış alim ve arif bir kişidir. Türkçe tasavvufi terim dilinin kurucusu sayılır. Divan'ı ve risaletün-nushiye isimli mesnevisi vardır. Divanında ilahi nutuk ve nefes tarzı ilahi aşkı anlatan şiirler vardır. Münacaat miraciye naat nasihatname vb. Tarzda şiirlere de rastlamaktadır. Risaletün-nushiye de ise 600 beyitle didaktik tarzda ruh ve akıl kibir ve kanaat buşu(gazap) sabır bulh ve haset gıybet ve bühtan olmak üzere 6 bölüm vardır.

13.Yunus Emre ekolünü benimseyen sonraki mutasavvıf şairler kimlerdir?
Kaygusuz Abdal Eşrefoğlu Rumi İbrahim Ümmi Sinan Aziz Mahmud Hüdayi Vahip Ümmi Elmalı Ümmi Sinan Niyazı Mısri Said Emre Kemal Ümmi ve İbrahim Tennure Yunus Tarzında yazan şairlerdendir.

14.13.yy. diğer yazarları kimlerdir eserleri nelerdir? Mevlana'nın oğlu Sultan Veled (divan ibtidaname intihaname rebebname isimli manzum; maarif adlı mensur eserleri vardır. Mevleviliği sistemli tarikat haline getirdiği için önemlidir.) Şeyyad Hamza(yusuf u züleyha Dasitan-ı sultan Mahmud) Ahmed Fakih( ölüm ve ahireti konu edinen ve bazılarına göre ilk MEVLİD örneği Çarhname kutsal mekanları anlatan Kitabü Evsaf-ı Mesacid) bu dönemin eserleridir.

15.Anadolu'da tasavvuf edebiyatı kaç kola ayrılır bunlar nelerdir?
İki ana kola ayrılır. İlki Mevlana ve Sultan Veled kolu divan edebiyatı nazım şekillerini kullanırlar. İkincisi Yunus Emre çizgisi genellikle halk edebiyatı nazım şekilleri kullanılır.

16.14.yy. Türkçe'nin yazı dili haline gelmesinde niçin önemlidir?Bu dönem eserleri nelerden oluşur?
Bu dönem Eski Anadolu Türkçesi yada Eski Dönem Osmanlı Türkçesi olarak adlandırılır. Selçukluların yıkılmasından sonra kurulan beylikler edebiyat tarihi açısından geçiş dönemi özelliği taşır. Selçuklu sultanları kadar iyi eğitim almamış Beylerin Türkçeden başka bir dil bilmemesi ve eserlerin Türkçe yazılması için teşvik etmiştir. Bu dönemde beylere takdim edilen eserlerde kısa sürelerin(Yasin tebareke Fatiha süreleri gibi) tefsirleri kısas-ı enbiya ve tezkiretül enbiya tercümelri bulunmaktadır.

17.14. yy. sanatçıları kimlerdir eserleri nelerdir?
Gülşehri Kırşehir'e bağlı Gülşehri'de doğduğu için bu mahlası kullanmıştır. Asıl adı Süleyman'dır. Feridüddin Attar'ın Mantıkut tayr(5000 beyit) isimli eserini Türkçe'ye kazandırmıştır.Aşık Paşanın oğlu Elvan Çelebi(menakıbül kudsiyye adlı mesnevisi vardır.) Erzurumlu Kadı Mustafa Darir anadan doğma kör olduğu için darir danmiştir.İbni hişam Vakıdı gibi siyercilerden yararlanarak yazdığı Siretün nebisi meşhurdur.Fütuhuşşam tercümesi Yüz hadis tercümesi ve kıssai Yusuf diğer eserleridir.Azeri olan Seyyid Nesimi en önemli şairlerdendir. Hurifiliğin kurucusu Fazlullah-ı hurifiye intisap etmiş inancı gereği Halep'te derisi yüzülerek öldürülmüştür. Divan şiiri öncülerinden Ahmedi (iskerdername) Kardeşi Hamzavi (Hamzaname) Sulu Fakih (Kıssa-ı yusuf) Dursun Fakih(Hz. Ali Gazavatnameleri Muhammed Hanefi cenknameleri) Said Emre(makalat tercümesi) ve Abdal Musa(nasihatname) bu dönemin en ünlü yazarları ve eserleridir.

18.Aşık Paşa hakkında bilgi veriniz.
Aşık Paşa Kırşehir'de doğmuş asıl adı Ali'dir. Garipname (on bölümden oluşur hepsinde onar hikaye bulunur.12000 beyit olduğu 550 konudan bahsettiği bilinmektedir. Garipname'yi yayınlayan Kemal Yavuz ise 10.613 beyit tespit etmiştir.) Fakrname Vasf-ı hal Kimya risalesi sema risalesi ve tasavvuf risalesi eserleridir.

19.15. yy. ilk göze çarpan müellifi kimdir? Hakkında bilgi veriniz.
Süleyman Çelebidir. Vesiletün necatı Bursa Ulucami'de imamlık yaparken yazmıştır. Failatün failatün failün kalıbıyla yazmıştır. Sade külfetsiz dil samimi bir dil ile kaleme almıştır. Sehli Mümteni (kolay görünmesine rağmen benzerinin söylenmesi zor söz)tarzının güzel örneklerindendir.
20.Süleyman Çelebi Vesiletün-necat'ı yazarken hangi iki kaynaktan yararlanmıştır?
Erzurumlu Mustafa Darir'in Siretün nebi eseri ile Aşık Paşa'nın Garipnamesinden yararlanmıştır.

21.Hacı Bayram-ı Veli kimdir?
Bayramiye tarikatı kurucusudur. 2 si aruzla 3 heceyle 5 şiir yazmıştır. Sayıca az olada şiirleri edebiyata önemli katkıda bulunmuştur.

22.Kaygusuz Abdal'ın eserleri nelerdir?
Asıl adı Alaaddin Gaybi'dir. Yunus tarzının en eski takipçilerindendir. Manzum eserleri: Divan Gülistan Mesneviler Gevhername Minbername; mensur eserleri: Budalaname Kitab-ı miglate Vücutname karışık eserleri ise dilgüşa ve saraynamedir.

23.Muhammediye eseriyle tanınan Yazıcıoğlu Mehmed ve eseri hakkında bilgi veriniz.
Gelibolu'da yaşamıştır. Babası devlet işlerinde yazıcı(katip) olarak çalışmış şemsiyye adlı manzum astroloji kitabıyla tanınmıştır. Muhammediyye eseri daha önce kendisinin Arapça yazdığı megaribüz zaman'ın manzum çevirisidir.9000 beyitten oluşup peygamberimizin hayatı kıyamet alametleri ve ahiret haytı olmak üzere üç bölümden oluşur. Kardeşi Ahmed-i Bican meğaribüzzamanın mensur çevirisi Envarül aşıkını yazmıştır.

24.Yunus tarzı şairlerden İznikli Eşrefoğlu Rumi hakkında bilgi veriniz. Ve önemli eserlerini yazınız. Hacı Bayramı Veli'nin kızıyla evlidir. Şiirlerini divanda toplamıştır. Aruzla birlikte hece veznini de kullanmıştır. Şiirlerini Divan'da toplamıştır. Muzekkin nüfus adlı eserinde tasavvufi ahlakı Tarikatname'de tarikat adabı ve ehli beyt sevgisini anlatmaktadır.

25.Seci sanatlı nesrin en önemli örneklerini veren yazar kimdir eserinin adı nedir?Sinan paşa'dır eseriise Tazarruname'dir. Tazarruname varlık aşk ve halleri Allah'a yakarış ve dua yer alır. Maarifname(nasihatname) adlı eseri ise ahlaki öğüt kitabıdır ve Feridüddin attar'ın Tezkiretül evliyası esas alınarak yazılmıştır.

26.Aydınlı dede Ömer Ruşeni hakkında bilgi veriniz. Halveti Tarikatına mensup olmakla birlikte mevleviliğe hayrandır. Aydınlı olduğu için Ruşeni mahlasını kullanır. Divanı tasavvufi incelikleri anlattığı miskinname mesneviyi öven der mehdi mesnevi neyi ve Mevlana'nın ilk 18 beytinin tercümesini içeren neyname mesnevide geçen Musa ile Çoban kıssasını anlatan çobanname ve maşuk ile aşıkı katip ile kaleme benzeten kalemiyye eseri bulunmaktadır.

27.15.yy. diğer yazar ve şairleri kimlerdir eserleriyle birlikte yazınız. Ahmed Dai (ebulleys semerkandi tefsiri tercümesi miftahul cennet vesiletül müluk li ehlissüluk(ayetel kürsi tefsiri) ve Tezkiretül evliya tercümesi Şeyh Elvanı Şirazi(mahmud şebusterinin Gülşen-i Raz eseri nazım halinde çevirisi Hatipoğlu Muhammed (hacı bektaşi velini makalatının çevirmiş eserine bahrül hakaik adını vermiştir. Ayrıca mülksüresi tefsiri Letayifname ile yüz hadis tercümesi ferahname eserleri vardır. Balıkesirli devletoğlu Yusuf(vikaye tercümesi Muinüddin bin Mustafa'nınMesnevisinin tercümesi ve şerhini II.murat'a ithaf etmiştir.) Akşemseddin(tıp din ve tasavvufi alanda eserler) Kemal Ümmi (Divanve Kırk Armağan) Abdurrahim-i Karahisari( kaside-i bürde tercümesi minyetül ebrar) İbrahim Tennuri (Gülzarı manevi) Akşemseddin'in oğlu Hamdullah Hamdi(yusuf u züleyha mevlid-i nebi Leyla ile Mecnun tuhfetul uşşak Kıyafetname isimli beş mesnevi ilk Anadolu'daki HAMSE sahibi şair olmuştur.)
EDEBİYAT 7 -
1.Manzum eserlerde müellifin adet ve geleneğe uygun olarak
takip ettiği sıra nasıldır?
---Besmele tevhid-münacat nat sebebi telif-i kitap
2.Mensur eserlerde takip edilen sıra nasıldır?
----Besmele hamdele salvele amma badü
3.Eski edebiyatımızın ilk kaynağı nedir?
----Kuran
4.Besmelenin dayanağı nedir?
---Hz. Peygamberin;Her iyi ve güzel işe Rahman ve Rahim olan Allahın adıyla başlanmamışsa o işten hayır gelmez sonu güdük ve verimsizdir.hadisidir.
5.Hamdelenin anlamı nedir?
---Allaha şükretme anlamına gelen el-hamdu lillah cümlesinin kısaltılmış şeklidir.
6.Hamdelenin dayanağı nedir?
----Fatiha süresinin ilk ayeti ve Peygamberimizin hutbelerine Hamdu sena ile başlaması
7.Amma bad nedir?
----Allah hamd Peygambere selatu selamdan sonra anlamında bir deyimdir.faslu hitab da denir
8.Mesnevilerde Amma badü deyimi yerine hangisi getirilir?
---Sebebi telifi kitap ibaresi
9.Manzum eserlerde besmeleden sonra hangi bölüm bulunur?
---Öncelikle tevhid bazen de tevhid ve münacat birlikte bulunur.
10.Allahın varlığına ve birliğine dair yazılan manzumelere ne denir?
---Tevhid
11.Mensur türde yazılan tevhid ve münacatların ortak adı?
---Tazarru name
12.Türk islam edebiyatında Hz. Peygamberin hayatını vasıf ve güzelliklerini mucizelerini anlatan;hadislerin kırk kadarını bir araya getirerek oluşturulan eserlere ne denir?
---Hadisi Erbain
13.Türk islam edebiyatımızın en sevilen eserlerinden bazıları?(eserlerin içinde yer alır yer almaz gibi sorulabilir)
---Yunus Emre ilahileri Yazıcıoğlu Mehmed in Muhammediyesi Süleyman Çelebi nin Mevlidi Ahmet Cevdet Paşanın Kısasul Enbiyası
14.Dini-edebi nazım türleri kaç gruptur?
Allah la ilgili nazım türleri Peygamberle ilgili nazım türleri Dini ahlaki nazım türleri.
15.Allahtan bir şeyi dilemek için ona yalvarmak ve yakarmak için yazılmış nazım türü hangisidir?
----Münacat
16.Esmaül Hüsna ifadesi Kuranda kaç yerde geçmektedir?
---4 yerde.Araf İsra Taha Haşr
17.Esma-ı Hüsna Havası nitelemesi nedir?
---Esma ı hüsnadaki hangi ismin hangi faydaya yönelik olduğudur.
18.Esma-ı hüsnayla ilgili en çok eser verilen dil?
Arapçadır onu Türkçe ve Farsça izler
19.Münacat nazım şekli Türk edebiyatımıza ne zaman girmiştir?
----12. yydan itibaren
20.Arapça olarak yazılan esma-ı hüsnalar?
---Gazali--------------Maksadul Esna fi şerhi Esmaillahi hüsna
---Beyzavi------------Müntehel müna fi şerhi Esmaillahi hüsna
---Fahreddin Razi----Levaimul Beyyinat şerhü Esmaillahi Teala vessıfat
21.Farsça yazılmış Esma-i hüsnalar?
---Abdurrahman Cami--------Risaleyi Muammayı Nefise
---Mir Hüseyin eş Şirazi-----Şerhul Esmail hüsna
22.Lami Çelebi tarafından farsçadan Türkçeye tercüme edilen Şerhul Esmail hüsna eseri kimindir?
--- Mir Hüseyin eş Şirazi
23.Türkçe manzum esma-ı hüsna kaleme alan şairlerden bazıları?
---Şeyhoğlu Mustafa
---İsa Saruhani---şerhu Esmail Hüsna
---Ahmed Şakir Paşa
---İbrahim Cudi
---Bıçakcızade İsmail Hakkı
24.Kuran da ALLAH ismi ilk olarak hangi surede yer alır?
---besmele ayet olarak görülmezse Fatiha da yer alır
25.Manzum tevhidler hangi nazım şekliyle yazılmıştır?
---Çoğunlukla kaside mesnevi gazel şeklinde yazılmıştır
26.Tevhidlerin öncelikli konusu nedir?
---Allahın zati ve subuti sıfatları
27.Türk islam edebiyatının konu bakımından en önde gelen eserleri hangi türlerdir?
---Tevhid
28.tevhidler hakkında genel bilgi veriniz?
*vahdet kelimesinden gelir
*tevhidler Türk islam edebiyatının konu bakımından en önde gelen eserleridir
* Çoğunlukla kaside mesnevi gazel şeklinde yazılmıştır
*tevhidlerde işlenen konular ayet ve hadislerden alıntı yapılarak veya bu iki kaynaktan da yararlanılarak kaleme alınmıştır.
*Allahın zati ve subuti sıfatları öncelikli konusunu oluşturur
*Tasavvufi ve Dini olmak üzere iki çeşit tevhid türü vardır.
29.Dini tevhidlerin konusu?
---Adem peygamberi topraktan yaratmış olan Allah ın ilminde saklı ve gizli varlıkların kudret kalemiyle meydana gelişi zuhur edişi anlatılır.
30.Tasavvufi tevhidlerin mahiyeti nedir?
---Tasavvufi tevhidlerde Kenzi mahfi esasına dayalı bir anlatım vardır.
31.Kenzi Mahfi nin açıklaması?
---Gizli Hazine demektir.
32.İran ve Anadoludaki şairlerin –Allahın kendi güzelliğini temaşa ve yokluk aynasında tecelli etmesi- lafzı neyi ifade eder?
---Kainatın yaradılış nedeni
33.Ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım ayeti tasavvufi tevhidde neyin dayanağını oluşturur?
----Kenzi mahfi esasını
34.Tevhidlerde işlenen esas ve konular nelerdir?
*Allahın zati ve subuti sıfatları
* Adem peygamberi topraktan yaratmış olan Allah ın ilminde saklı ve gizli varlıkların kudret kalemiyle meydana gelişi zuhur edişi
* Kenzi mahfi esasın
*Vahdet-i vücüt (varlıkta birlik)
*Kainat Allahtan bir nişan ve alamettir.
*Allahı dünya gözüyle görmek mümkün değildir.
*Allahın zatı idrak edilemez ve buna insan güç yetiremez
*Allah mülkün sahibi şehadet ve gayb aleminin Halıkıdır
*Allah nasıllık ve nicelikten münezzehtir.
*Sonsuz ve sınırsız zaman ve mekan kayıtlarından uzaktır
*Allahın eşi ve ortağı yoktur.(ihlas sures)
*Merhametlilerin en merhemetlisidir.(erhamur-rahimin)
*Bütün eşya ve varlıkta nuru zahir olmuş tecelli etmiştir.
*Gönül levhasından masivanın (Allahtan gayrı herşeyin)silinmesi şarttır.
gibi esaslar tevhidlerin içinde yer alır.

35.Mutasavvıf şairlerin tevhidlerinde en çok vurguladıkları felsefe nedir?
---vahdeti vücut

36.Peygamberler Hakkı Hakka ulaştırmak isal etmek için gönderilmiştir.Halk ile Hak yek vücut olsalardı neyi isal edecek ulaştıracaklardı .beyti kime aittir?
---Mevlana Celalettin Rumi
37.Bu beytiyle Rumi ne anlatmak istemiştir?
---Vahdeti Vücut inancına kail olanları onu savunanları kökten reddetmiştir.
38.Vahdeti Vücudun temel düsturunu özetleyen iki söz ?
---La mevcude illellah(Allahtan başka varlık yoktur)
---Leyse fil vücudi illellah(Mevcudatta Allahtan başkası yoktur.)
39.Tasavvufi tevhid örneği yazan şairlerimizin bazıları ?
---Nevi Niyazi Mısri Muhyiddin ibnulArabi Celalettin Rumi.Sadreddin Konevi
40.Muhibbi mahlasıyla şiir yazan padişahımız kimdir?
---Kanuni Sultan Süleyman
41.Tevhidlerde işlenen –varlığın birliği-esası nedir?
---vahdeti vücut
42.Münacat Antolojisi kimin eseridir?
---Cemal Kurnaz
43.Münacatın kelime anlamı?
---Fısıldamak kulağa söylemek iki kişi arasında geçen gizli konuşma
44.Mensur eserlerdeki Hamdelenin şiirdeki karşılığı?
---münacat
45.Münacat hangi nazım şekilleriyle yazılmıştır?
---kaside gazel kıta mesnevi rubai
46.Münacatla Tevhid arasındaki fark?
---tevhidlerde Allahın zati ve subuti sıfatlarına yüceliğine ve kudretine yer verilirken münacatlarda kulun hatalı kusurlu ve aciz olduğu vurgulanarak Allah tan yardım isteği ön plana çıkar.
47.Münacatlarda en çok Allahın hangi sıfatlarından bahsedilir?
---Celal Cemal Kıdem ve Beka
48.Münacat yazan şairlerden bazıları?
---Fuzuli Arif Nihat Asya Yunus EMRE Fenayi Cennet Efendi Cahit Zarifoğlu.
49.Hangi nazım şekliyle yazılan tevhidlerde direk konuya geçilerek diğer bölümlere yer verilmez?
---Kaside şeklinde yazılan tevhidlerde
50.Salvele nedir?
---Allahümme salli ala seyyidina Muhammed cümlesinin kısaltılmış şeklidir.
51.Salvelenin Kurandaki delili nedir?
---Ahzap suresinde geçen sallu ve sellimu emirleri salatu selam getirme görevini müslümanlara yüklemiştir.
EDEBİYAT 8 -

1.Kasideyi Bürde yi yazmak suretiyle Peygamberin affına mazhar olan şair kimdir?
---Kab bin Züheyr
2.Sözlükte birşeyi vasıflandırmak medhederek analtmak manalarına gelen Hz.Peygamber için yazılmış medih şiirlerine ne denir?
---Na’t
3.Türk edebiyatında diğer türler içinde en bol ve yaygın olan na’t edebiyatımıza ne zaman girmiştir?
---11. y.y.dan itibaren
4.Na’t lar divan ve mesnevilerde genellikle hangi bölümlerden sonra yer alır?
---Tevhid ve münacatlardan sonra
5.Na’tlar hangi nazım şekilleriyle yazılır?
---Daha çok kaside nazım şekliyle yazılmakla birlikte gazel mesnevi kıta müstezat terci bent ve terkibi bent musammat rubai tuyuğ müfretve mısra şeklinde yazılır.
6.Şairlari na’t yazmaya yönelten sebep nelerdir?
---Peygamber aşkı ve şefaatine nail olma isteği
7.N’at hangi konuları işler?Muhtevası?
---Hz. Peygamberin isim ve sıfatları kainatın efendisi yaratılışın gayesi ve Allah’ın sevdiği oluşu örnek ahlakı üstün vasıfları fiziki özellikleri mucizeleri diğer Peygamberlerden üstünlüğü ayet ve hadislere dayanılarak dile getirilir; son bölümlerde şair günahkarlığını itiraf edip şefaat talebinde bulunur.Ardından kıyamet gününün tasviri o çetin günde şefaat yetkisinin yalnız peygambere ait olduğu
belirtilerek onun alemlere rahmet olarak gönderildiği vurgulanır.
8.Türk edebiyatında ilk nat örneğine hangi eserde görülür?
---Kutadgu Bilig
9.Çağatay edebiyatında nat şairi unvanına layık görülen şair kimdir?
---Ali Şir Nevai
10.Divan edebiyatında en çok tanınan natlar arasında yer alan Su Kasidesinin şairi kimdir?
---Fuzuli
11.Dört halife için yazılan na’t lara ne denir?
---na’t-ı çehar yar-ı güzin
12.Divan edebiyatında öne çıkan nat şairleri ?
---Şeyh Galib Nabi Fehim-i Kadim Nazim Neşati
13.Mecmua-i nuut nedir?
---Bazı şiir mecmualarının tamamıyla na’tlara hasredilmiş olmasıdır.
14.Nat’ın hangi sanat dallarıyla ilgisi vardır?
---bazı eserlerinin bestelenip cami ve tekkelerde söylenmesi dolayısıyla musikiyle ayrıca beyitlerin hat sanatıyla levhalara nakşedilmesiyle de hat sanatıyla ilgisi vardır.
15.Sadece na’tlardan oluşan divanlar açıncı y.y.da yazılmaya başlanmıştır?
---17. y.y.da
16.Siyer nedir?
---.Kelime anlamı bir kimsenin hali tavrı gidişi ahlakı hal tercümesi demek olup edebiyatımızda Peygamberimizin hayatını anlatan eserler için kullanılan terimdir.
17.Siyer türünün kaynakları nelerdir?
---Kuran hadis ilmi sahabeden gelen rivayetler megazi kitapları
18.Bilinen ilk türkçe siyer kitabı hakkında bilgi veriniz?
---Darir’in 790’da Kahire de tamamladığı ve muhtemelen Mısır sultanı Berkuk’a takdim ettiği Tercüme-i Siyeri nebi adlı eserdir.
**Önemli siyer eseleri ve yazarları;
-Lamii Çelebin-------Tercemei Şevahidi Nübüvve
-Üsküplü Çırakcızade Muhammedb. Muhammed( Altıparmak )—Delaili Nübüvve
Ayrıca Veysi Nabi Nazmizade Mustafa Efendi Şeyhülislam Karaçelebizade Abdulaziz Efendi Eyüp Sabri Paşa nın siye eserleri mevcuttur.

19.Hz. Peygamberin doğumunu anlatan manzum eserlere ne denir?
---Mevlid
20.Mevlid bir edebi tür olmasının dışında hangi anlamlarda kullanılır?
---Hz. Peygamberin doğum yıl dönümünde yapılan tören ve bu törenlerde okunmak üzere yazılmış eserin ortak adıdır.
21.İlk türkçe mevlit metni hangisidir?
---Süleyman Çelebi nin 812 de kaleme aldığı Vesiletün-necat
22.Mevlid lerin özellikleri?
*Mesnevi tarzında yazılmıştır.
*Hz. Peygamberin doğumu üzerinde durulmakta ardından miracı ele alınmakta çeşitli mucizeleri anlatıldıktan sonra vefatından bahsedilmektedir.
*Hemen hepsi ehli sünnet inancı doğrultusunda kaleme alınmıştır.
*Ayet ve Hadislerden alıntılar yapılmıştır.
*Bidat denilebilecek fikir ve hikayelere yer verilmemiştir.
*Salavatın bulunduğu tekrar beyitleri vardır.
23.Sözlük anlamı süs zinet cevher güzel sıfatlar güzel yüz anlamına gelen edebi terim hangisidir?
---Hilye
24.Hilye nin terim anlamı?
---Hz. Peygamberin fiziki özelliklerini vasıflarını ve güzelliklerini anlatan edebi eserlerle aynı konuda hüsni hatla yazılan levhalara verilen isimdir.
25.Hilyenin müstakil bir tür olarak gelişmesinin en önemli nedenleri?
---Hz. Peygamberi rüyada görmüş birinin onu gerçekten görmüş sayılacağına dair bir hadisle peygamber sevgisini herşeyin üstünde tutan türklerin bu sevgiyi edebiyata aktarma gayretleridir.
26.Hilye-i şerif hilyei saadet hilye-i Resullullah hilye-i nebi gibi isimlerle anılan eserler hangileridir?
---Hz. Peygamberin fiziki özelliklerini anlatan eserlerle hattat ve müzehhiplerin ortaya koyduğu levhalardır.
27.Bu tür eserlere örnekler veren şahsiyet kimdir?( Hilye-i şerif hilyei saadet)
---Hafız Osman
28.Bu tür eserler ne zaman yaygınlaşmıştır?
---Hakani Mehmed Beyin Hilye adlı eserini kaleme aldıktan sonra hilye türü eserler yaygınlaşmıştır.
29.Hilye türü eserlerde Hz. Peygamberin fiziki özelliklerinin yanısıra ruhi portresiyle ilgili hususlara da yer verilmiştir.bu tarzın en tanınmış örneği nedir?
---Nahifi’nin Hilyatül envar ıdır
30.Miraciye türü eselerin özellikleri nelerdir?
*Hz. Peygamberin miracını konu alır.
*Mirac Hz. Peygamberin Recep ayının 27. gecesinde Mekke’den Kudüs’e götürülüşü oradan da semaya yükseltilmesidir.
*Mirac konusu İsra ve Necm surelerinde geçer.
*edebi bir eser olmasının yanında musiki minyatür hat ve kitap sanatlarını da etkilemiştir.
*Bu sanat daha çok İranlılar ve Türkler tarafından ortaya konulmuştur.
*Muhammediye Garibname Vesiletünnecat Hakani Mehmet Bey’in hilyesinde ;kitapların bir bölümünde de bu konuda şiirlere yer verilmiştir.
*Zamanla kasidelerde miraciyye mesnevilerde miracname adıyla anılan bölümler oluşmuştur.
.31.Anadolu sahasındaki ilk müstakil miraciyye ne zaman kimin tarafından yazılmıştır?
---15.yy ın başında Ahmedi tarafından yazılmıştır.
32. 15.yy ın başında Ahmedi tarafından yazılan miraciyye hangisidir?
---Tahkik-i miracı Resul
33.Bu türün en tanınmış eselerinden Nayi Osman Dede’nin 18.yy’da mirac kandillerinde okunmak üzere bestelediği eserinin adı?
---Mi’racü’n-nebi aleyhisselam
****Nahifi ‘nin Miracü’n-nebi sinde ilgili ayetler ve sahih hadislerle rivayetlerle ulemanın miraca dair görüşleri değerlendirilmiştir.
34.Kırk hadis türü hangi isimlerle anılır?
---hadisi erbain tercüme-i hadisi erbain şerh-i hadisi erbain çihl hadis hadisül erbain erbain
35. Kırk hadis türü eserlerin muhtevası hakkında bilgi veriniz?
*Kutsi hadislerden seçilenler
*Peygamberimizin hutbelerinden seçilenler
*Senetleri sahih hadislerden seçilenler
*Zıt isnatlı 7 ve 10 ile alakalı veya isnatsız hadislerden seçilenler
*40 rakamına dayanarak tertip edilenler
*Ezberlenmesi kolay ve kısa hadislerden seçilenler
*Veciz camialı hadislerden seçilenler
*Fasih ve sahih hadislerden seçilenler
*Noktasız harflerden seçilenler
---Kırk hadisler dini her konuyu ihtiva edebilirler.Eser Kuranın fazileti İslamın şartları Hz. Muhammed al ve ashabı ilim alim siyaset ve hukuk toplumsal ve ahlaki hayat gibi onularla ilgili söylenen kırk hadisi ihtiva eder.
36. Kırk hadis türü yazılma sebepleri?
*Hz. Peygamberin ”Ümmetimin içinde din emirlerine dair kırk hadis ezberleyeni Allahu Teala fakihler ve alimler zümresinde haşreder.”hadisi.
*Peygamberin şefaatine ulaşma umudu
*Kırk hadis yazanların geleneğine dahil olmak
*Okuyanların hayır duasını almak
*Hocasının veya dostlarının arzusu üzerine
*Devlet başkanı v.s. görevlendirilmiş olmak
*İlgi duyulan bir alanda hadis derleme arzusu
*Hastalıklardan kurtulmak ve şifa bulmak ümidiyle
37.Bu konuda yazılan eserler ve yazıldığı tarihler?
---14. yy’da Mahmud b. Ali’nin Nehcül-Feradis i
---15. yy’da Ali şir Nevai
---16. yy’da Hazini Fuzuli Usuli Nev’i Aşık Çelebi
---17. yy’da Hakani Ankaralı İsmail Rüsuhi
---18. yy’da Osmanzade Taib Bursalı İsmail Hakkı Müstekimzade Sadeddin
---19. yy’da Köstendilli Şeyhi Hüseyin Remzi
Önemli isimler arasında sayılabilir.
38.Kırk Hadis türünde yazılan ilk türkçe eser ?
---14. yy’da Mahmud b. Ali’nin Nehcül-Feradis i
39.Kırk hadis türü şekil bakımından kaç kısma ayrılır?
---3 kısma ayrılır.Manzum Mensur hem manzum hem mensur
40.Hangisi üçüncü grupta yer alan hem manzum hem mensur eserdir?
---Mustafa Ali’nin Manzum Kırk Hadis Tercümeleri
41.Kıtalar şeklinde yazılan çihl hadis tercümelerinin en ünlüsü kime aittir?
---Abdurrahman Cami
42.Kırk Hadis türünde edebi anlamda en fazla manzum eser yazılan dil hangisidir?
---Türkçe
43.Regaibiyye nedir?
---Regaib Kandilinde okunmak üzere yazılıp bestelenmiş manzumelerdir.
44.Regaibiyyeler daha çok hangi nazım şekilleriyle yazılır?
---Daha çok mesnevi nazım şekliyle yazılır.kıta ilahi gazel kaside şeklinde de yazılır.
45.Regaibiyye eserlerin konuları?
---Peygamberimizin anne ve babasının birbirine layık temiz gençler oluşu ahlaki özellikleri evlenmeleri ve Hz. Peygamberin ana rahmine düşmesi anlatılır.
46.Regaibiyye örnekleri?
---Selahaddin Uşaki’ye atfedilen Matlaul fecr
---Edirne müftüsü Fevzi Efendi’ye ait Envarul kevakib fi leyleti’r-Regaib
47.Mucizat-ı Nebi nedir?
---Başlı başına Hz Peygamberin mucizelerinin anlatıldığı eserlerdir.
48. Mucizat-ı Nebi ye örnek veriniz?
---Güvercin Hikayesi Kesikbaş Destanı Deve Hikayesi İzettoğlu’nun Tavus Destanı Sadreddin’in Geyik Hikayesi
49.Esma-i Nebi nedir?
---Terim olarak esma-i nebi Hz.Peygamberin isimleri hakkında yazılan eserler demektir.
50.Hasib Efendi nin Delal-i Hayrat ı hangi tür esere örnektir?
---Esma-i Nebi
51.Hz.Peygamberin hicretini konu alan eserlere ne denir?
---Hicret-Name
52.Peygamberimizin hicretini anlatan eser örneği?
---Süleyman Nahifi----Hicreti’n-Nebi
53.Türkçede kaleme alınan mevlitlerin sayısı yaklaşık olarak ne kadardır?
---200
54.Siyerin en önemli kaynağı nedir?
---Hadis ilmi
55.Mevlid türü genellikle hangi bölümle başlar?
---Münacat
56.En önemli örneklerini Darir Yazıcıoğlu Mehmed Altıparmak ve Veysi nin verdiği Peygamberimizle ilgili tür hangisidir?
---Siyer
TÜRK ıSLAM EDEBıYATI 9.ÜNıTE -
DıNı TÜR VE KONULAR

1- Allah ve Hz.Peygamber ile ilgili türler haricindeki diğer dini tür ve konuları tasnif ediniz?
Cevap:Diğer dini tür ve konuları üç başlık halinde tasnif edersek; A) Mersiye, Maktel, Ramazaniye gibi ortak bir ad altında anılan türler B) Kısası enbiya, Tezkiretül evliya ve Menakıbname gibi biyografik bilgi ihtiva eden yaşam öyküleri etrafında gelişen türler ile Kuranı Kerim’in tercüme ve tefsiri, itikat, , ibadet, ahlak vb. konularında yazılan eserler C) Destani anlatım tarzının benimsendiği dini konulu eserlerdir.

2- Mersiye nedir?
Cevap: Dini edebiyatımızda bir kimsenin vefatı üzerine duyulan üzüntüyü ifade etmek üzere, ölenin meziyetlerini anlatmak suretiyle yazılan duygu yoğunluğu yüksek manzumelere denir.

3- Ölenin arkasından söz söyleme geleneği ıslamiyet öncesinde nasıl isimlendirilmiştir?
Cevap: Türk şiirinde “sagu”, Türk halk şiirinde “ağıt” olarak isimlendirilmiştir.

4- Klasik edebiyatımızda mersiye yazmış önde gelen şairler kimlerdir?
Cevap: şeyhi, Ahmet Paşa, Necati, Zati Baki, Fuzuli, Hayali, Taşlıcalı Yahya, Nevi, Naili ve şeyh Galib.

5-Mersiye ve maktel arasınki fark nedir?
Cevap: Mersiye genel olarak vefat hadisesini ele alırken, maktel sadece Hz Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesini konu edinir. Mersiye genel anlamda kullanıldığı için aslında her maktel bir mersiye sayılır.

6- Maktel türünün en güzel örneğini kim vermiştir?
Cevap: Hadikatüs Süeda isimli eseriyle Fuzuli vermiştir. Lami Çelebi’nin Makteli Hüseyin’i de önemli öneklerdendir.

7- Ramazaniyye hakkında bilgi?
Cevap: Ramazan ayı dolayısıyla şairlerin, Padişaha veya devlet büyüklerine yahut dostlarına sunmak amacıyla yazdıkları kaside nazım biçimideki şiirlere ramazaniyye denir. XVI. yy dan itibaren yazılmaya başlanmıştır.

8- Klasik edebiyatımızda bu türün en güzel örneklerini kimler vermiştir?
Cevap: Sabit, Nazım, Nedim, Enderunlu Fazıl ve Enderunlu Vasıf.

9- “Ramazan sofusu” hakkında bilgi?
Cevap: Ramazan münasebetiyle toplumun dindar kesimlerindeki hareketlilik ve buna ilaveten ramazan öncesi ve sonrasında dini hayata mesafeli kişilerin, Ramazanın girmesiyle birlikte Ramazana özgü dindarlıkları şairlerin gözünden kaçmamıştır. Bu tip kimseler “ramazan sofusu” olarak nitelendirilmiş ve dindar kimseleri kıskandıracak derecede alışılmadık davranışları iğneleyici bir üslupla dile getirilmiştir.

10- Gazavatname nedir?
Cevap: Düşmanlara karşı mukaddes değerler uğruna yapılan savaşların anlatıldığı eserlere denir. Tek bir savaş anlatılmışsa gazaname, birden fazla savaş anlatılmışsa gazavatname şeklinde isimlendirilir.ılk örnekleri Arap edebiyatında görülür. Arap edebiyatında saşları ve bu savaşlarda gösterilen kahramanlıkları anlatan eserlere megazi denmiştir.

11- Gazavatnameler hangi konularda yazılmıştır?
Cevap: a) Padişahlardan birinin hayatını esas alarak onun zamanında meydana gelen olayları mensur yada manzum olarak anlatan Selimname, Süleymanname gibi eserler
b) vezirlerin veya ünlü komutanların gazalarını tasvir eden gazavatnameler. Bu tip eserlerde çoğunlukla Barbaros Hayrettin Paşa, Köprülü Fazıl Ahmet, Özdemiroğlu Osman gibi bazı paşaların şahsiyetleri ele alınmıştır.
c) Bir seferi veya bir kalenin fethedilmesini konu edinen gazavatname, fetihname ve zafernameler.

12- Fetihname nedir?
Cevap: ıslam ve Türk ıslam devletlerinde fethedilen beldeleri, kazanılan zaferleri haber veren mektup ve fermanlarla bu fetihleri anlatan tarihi eserlerin genel adıdır. Fetihnameler bazen “zafername”, “beşaretname” bazende “tehditname” diye anılmıştır.

13- Name-i hümayun?
Cevap: Osmanlı Devletinde fetihler, büyük zaferler, özellikle hristiyan dünyasına karşı kazanılan başarılar “name-i hümayun” kategorisinde değerlendirilebilecek fetihnamelerle ıslam devletlerinin hükümdarlarına bildirilmekteydi.

14- Fetihname türü eserlere örnek?
Cevap: Kıvami’nin Fetihname-i Sultan Mehmet’i
Sa’yi’nin Fetihname-i Bağdat’ı
Muradi’nin Fetihname-i Hayrettin Paşa’sı
Nabi’nin Fetihname-i Kamaniçe’si

15- Kısas-ı Enbiya nedir?
Cevap: Hz Adem’den Hz Muhammed’e kadar gelip geçen peygamberlerin hayat hikayelerinin anlatıldığı eserlere verilen isimdir.

16- Arap edebiyatı yazılan ilk kısası enbiyalar nelerdir?
Cevap: Kisai’nin Kitabu Kısasıl Enbiya ile ondan sonra yazılan Salebi’nin Kısasül Enbiya (Araisul-Mecalis) eseridir.

17- Son dönemlerde yazılan Peygamber kıssalarının e meşhuru hangisidir?
Cevap: Ahmet Cevdet Paşa’nın Kısası Enbiya ve Teravihi Hulefa.

18-Tezkiretül Evliya nedir?
Cevap: Tezkire, bazı meslek sahipleri için yazılan biyografik eserlere verilen isimdir. Veliler tezkiresi anlamına gelen Tezkiretül evliya da ıslam velilerinin hayat hikayelerinin yazıldığı eserlerdir.

19- Tezkiretül Evliya türünde yazılan ilk eser?
Cevap: Feridüddin Attar’ın Tezkiretül evliya adını taşıyan eseri bu türdeki ilk örnektir.

20- Tespit edilen ilk Tezkiretül evliya çevirisi kime sunulmuştur?
Cevap: XIV. yyda Aydınoğlu Mehmet Bey’e sunulmuştur.

21- Türk edebiyatında meşhur olmuş diğer evliya tezkiresi?
Cevap: Lami Çelebi’nin Nefehatül Üns çevirisidir. Lami Çelebi, Molla Cami’nin eserini çevirmekle yetinmemiş, kendi zamanına kadar yaşamış olan tasavvuf büyüklerinide ekleyerek ilaveli bir çeviri meydana getirmiştir.

22- Menakıbname nedir?
Cevap: Menakıbnameler, tasavvufun yaygınlaşmasıyla birlikte tarikat pirlerinin hayat hikayelerini ve kerametlerini müridlere anlatma ihtiyacından doğmuştur.

23- Hakkında menakıbname yazılan tarikat önderlerine örnek veriniz?
Cevap: Hacı Bektaşi Veli, Emir Sultan, Hacı Bayramı Veli, Eşrefoğlu Rumi, ıbrahim Gülşeni, şemseddini Sivasi, Niyazi Mısri. Ayrıca Fatih’in hocası Akşemseddin ve veziri Mahmut Paşa gibi bilge kişilikleriyle meşhur olmuş bazı devlet görevlileri hakkında da menakıbnameler bulunur.

DıKKAT: Kısasul Enbiya ve Tezkiretül Evliyalar çeviriye dayanan eserler olmasına karşılık menakıbnameler Türkçe olarak kaleme alınmışlardır. (Kitapta dikkat olur da bende olmaz mı:D:D)

24- ılk Kuranı Kerim çevirisi?
Cevap: Kuranı kerim önce Samanoğulları döneminde Emir Mansur b.Nuh un oluşturduğu bir kurul tarafından Taberi Tefsiri esas alınarak Farsçaya çevrilmiştir. K.Kerim’in Türkçeye ilk tercümesi yine Farsçaya yapılan tercüme ile aynı dönemde muhtemelen aynı heyetin Türk üyesi tarafından yapılmıştır. Bu tercüme satırarası bir tercümedir.

25- Anadolu’da Türkçe tefsir ve tercüme faaliyetleri hakkında bilgi?
Cevap: Anadolu’da Türkçe tefsir ve tercüme faaliyetleri mevcut en eski nüshalara göre Osmanlı Devletinin kuruluşundan bir asır sonra yani 14.yyda başlamıştır. Bu faaliyet satırarası tercüme ve uzun tefsirlerle tercüme şeklinde iki koldan ilerlemiştir. Mevcut tefsirlerin çoğu Ebu Leys Semerkandi’nin tefsiri esas alınarak yapılmış veya onun aynen tercümesidir.

26- Akaid alanında yazılan eserlerin en meşhuru?
Cevap: Mehmet ılmi Efendi’nin Manzum Akaid’idir.

27- Fıkıh alanında bilinen ilk manzum eser?
Cevap: Gülşehri’nin Manzum Kuduri Tercümesi’dir.

28- Fıkhın bazı konularında yazılan müstakil manzumelere örnek?
Cevap: Namaz ibadetinden bahseden şurutis-salat, orucun çeşitlerini ve faziletini anlatan Fezalüs-sıyam, hacca dair bilgilerin yer aldığı Menasikül-hac, miras konularının ayrıntılı bir şekilde anlatıldığı manzumei-feraiz türü eserler.

29- ınsanların sahip olması gereken iyi huyları ve uzaklaşması gereken kötü huyların anlatıldığı müstakil eserlere örnek?
Cevap: Kınalızade Ali Çelebi’nin Ahlak-i Alai’si, şemseddin Ahmed Sivasi’nin Miratül Ahlak’ı ve Muhyi i Gülşeni’nin Ahlakul Kiram’ı bu tür eserlerdir.

30- Ahlak kitaplarının büyük bir bölümünü hangi tarz eserler oluşturur?
Cevap: Nasihat/öğüt tazı kitaplar oluşturur. Feridüddin Attar’ın Pendname isimli eserinin tesiriyle çok sayıda eser yazılmıştır.

31- En eski destanlara örnek?
Cevap: Haricilerin ünlü kahramanı Hamza’nın adı etrafında gelişen Hamzanmeler ile Horasanlı Ebu Müslim’in destani hayatını anlatan Ebu Müslim Kitabı’dır. Bunlardan başka Battalname, Danişmendname,Saltukname…..

32- Cenkname hakkında bilgi?
Cevap: Hz Ali ve oğlu Muhammed Hanefiyye’nin katıldığı çeşitli savaşları anlatan dini destani mesnevilere verilen isimdir. Türk edebiyatında 14.yy dan itibaren görülmeye başlanan cenknamelerin en önemli temsilcileri bu yy da yaşamış olan Yusufı Meddah, Tursun Fakih, Kirdeci Ali ve Begpazarlı Maazoğlu Hasan isimli müelliflerdir.

33- Kütüphanelerde destan mecmualarında kayıtlı bazen de mevlid metinlerinin arkasına ilave edilmiş halde bulunan hikayeler nelerdir?
Cevap: Kesikbaş Destanı, Güvercin Hikayesi, Geyik Hikayesi, Ejderha Destanı, ıbrahim Destanı, ısmail Destanı, Fatıma Destanı, Ukkaşe Hikayesi vb.




TÜRK-ıSLAM EDEBıYATI ÜNıTE 10: TASAVVUF VE EDEBıYAT -


(Konu kafamda oturmadığında anlayabilmek için acelece yapılmış bir çalışma oldu hatalarım olmuş olabilir oldu ise affola... Umarım faydasını görürsünüz..Sınavda başarılar


Tasavvuf kelime anl: sof giymek saf olmak ilk safta bulunmak suffa ashabı gibi yaşamk


Tasavvuf:Tecribi bir ilim ve insanın kendini tanıması yöntemi.
Öğreti :Tarik Öğretinin öğretimi :Sülük metodu:usul-erkan


Gayesi :Sufi yi marifete ulaştırmak.
Sufi=Salik derviş talib mürid can


Marifet :Bilgi tecrübi ve ameli bilgi tanımak aşinalık (tas) Sufilerin ruhani halleri yaşayaral menevi ve ilahi hakikatleri tadarak(iç tecrübe ile ve vasıtasız oarak) elde ettikleri bilgi irfan.


Marifetullah:Hakka dair elde edilen bilgi arif-i billah:bu bilgiye sahip kişi


Kuşeyriye göre marifet : Salik önce Hakkı'ı onun sıfat isim ve fiillerini tanır sonra ibadet ederek ve çile çekerek nefsini arındırır ona yaklaşır.O zaman Hakk kendisini ona tarif eder.ışte marifet budur.Hakk ın kendi hakkında salik e verdiği bilgi.Salik onu tanımasının imkansızlığını anladığında marifete ermiş olur.


ırfan süreci:Seyr ve sülük (seyrü sülük)


Tarikat:ma'rifete ulaşmak için tutulan bir takım kuralları ve rsasları olan(usul-erkan) yol = irfan okulları


Tekke:Tarikatın usul-erkanının öğretildiği dervişlerin ruhen ahlaken eğitilip olgunlaştıkları yer.


Tarikatler:Bektaşilik Kadirilik Yesevilik Nakşilik Mevlevilik Halvetilik şazelilik Bayramilik Rifailik


*Tasavvuf en çok şair ve yazarları etkilemiş


Türk-ıslam Ed. Da :Dini-Tasavvufi Türk Ed. Türk Tasavvuf Ed. Tasavvufi Halk Ed.
Tekke Ed.


Tasavvuf= hal ilmi Hal sahibi=Sufi Hal e ulaştıran yaşantı:zahidane
*Peygamberimiz dön. Zahidane yaşayan sahabiler tasavvuf düşüncesinin habercisi


ılk sufi adıyla anılan:Kufeli Ebu Haşim
Sonra:Süfyanü s Sevri zü'n-Nun el Mısri Horasanlı Beyazıt Bistami Hallac-ı Mensur(düşüncelerinden dolayı idam edilmiş) Güneydi Bağdadi
Tasavvufu sistemleştiren eserlen yazanlar:Ebu'l Kasım Abdül Kerim el-Kuşeyri ve Gazali


Tarikatlerin kurumsallaştığı dönem: 4.yy da başlar 6. yy kada devam eder.
ıslam Tasavvufunun oluşumuna kaybak teşkil edenler:Abbasi dön. Sosyo ekonomik refahla birlikte oluşan zühdi hayat gerekliliği-mezheplerin yaydıkarı itikatler-Hint ıran kültüründen nazariyeler-Yeni Eflatuncu varlık anlayışı


ılk Sufi Yazar:Basralı Haris b.Esed el-Muhasibi


*Başlangıçta Bağdatlı CüneydBeyazi-i Bistami ve Ebu Said Ebu'l Hayr'ın menkıbelerinde görülen vücudiyye mesleği ;ıbni Sina Sühreverdi-i Maktul gibi filozofların katkısıyla gelişmiş.(bunlar işraki felsefeci ve yeni eflatuncu)
*Bu düşünceyi eserlerinde sistematikleştiren:Horasan Melamiliği ve ıbnü'l Arabi
Bu düşünceye göre : Vücud tektir yegane sahibi vücud vücud -u mutlak Allah tır.


Vucud-u mutlak=mutlak hayır=mutlak güzellik(hüsn-i mutlak)


Sufilere göre varoluşun sebebi:Zaman yaratılmazdan önce mutlak güzellik vardı ancak o güzelliği görecek başkaca bir göz yoktu.Güzellik görülmek taktir edilmek ister.Varoluşun sebebi güzelliğin kendini gösterme arzusudur.
Herşey zıddıyla bilinir Vucud u mutlak ın bilinmesi Adem iledir.Adem yokluk hiçlik demektir.Adem müstakil olarak mevcut değildir zaruri olarak Vucud u Mutlak tadır.Adem hayaldir tecelli dolayısıyla varlık evrenindedir.Adem vucutla karşılaşınca vucud bir aynada aksetmiş gibi dir ve bu akis hayalden öte değildir.ınsanda Mutlak güzellik akseder.Bu ned. Insan adem unsurunu yok etmeli (masiva) Hakkın visaline ulaşmak için Hak ile Hak olmalı.Bu durumu fena kavramı karşılar.


Fena : Nefsi adem; kubh ve şirk ten arındırmakla mümkün olur.Bunun yolu aşk.
Husnü Mutlak tabi aşkdan hakiki aşka geçişle görülür.Tabi aşk ademe duyulan aşkdır.
*Aşk yolu olan tasavvuf (yolculuk:seyr) akil bilgiye dayalı söz(kal) ile değil yaşananın dili hal ile öğrenilir.


Tasavvuf Ed. da çığır açan : Ömer b.Fariz ''Kaside-i Taiyye''(tercüme tahsis şerh edilmiş) ıran daıbni Sina düşünceleriyle şeyh Ebu Said Ebu'l Hayr şiirleriyle katkıda bulunmuş.


Doğu ve Batı nın batıni yönlişlerini mukayese yapan F.Schoun :
Batın. Temayünün geliştirdiği sembolik dil zahiri düzleme entellektüel bir nitelik ve derinlik kazandırmakda bu yollada onun yitip gitmesini engellemektedir.Bu itibarla la-dini şiirlede estetik ve aşkın boyutta varlığını gösteren tasavvuf etkisinin felsefi ve metafizik bir temele sahip olduğu açıktır.


*Türk boylarının ıslam ı kabul etmesinde Derviş ler önemli.


12.yy özellikleri:


*Türk illerinde tasavvuf ve tarikatler yoğunlaşmış Baba ve Ata diye anılan dervişler benimsenmiş.
*şair-şamanların yerin baba ve atalar almış(ilk temsilcileri:Korku Ata ve Çoban Ata)
*Türk Suficiliğinin En Önemli Temsilcisi: Hoca Ahmet Yesevi
*Diğer sufiler Muhammed Ma'şuk Tusi ve Emir Ali Ebu Halis
*Yesevi nin halifeleri Mansur Ata Sa'id Ata Süleyman Hakim Ata Lokman Prende Türk illerini aydınlatmış.
*Yesevi dervişleri (alperen)Moğol ıstilasıyla birlite Harezm Horosan ve Azerbaycan yoluyla Anadolu ya gelmiş.
*Ahmet Yesevinin tasavvufi anl. doğr. Yesevilik Anadolu nun Türklerşmesine ve ıslamlaşmasına katkı sağlamış,hikmetler Tasavvuf ed. şekillendirmiş.
*Dönemin diğer gelişen tarikatleri Kübrevilik ve Nakşilik


13.yy özellikleri :


*Tasavvuf Ed. kuruluş ihtişam çağı.
*Yesevilik Haydarilik Kalenderilik Mevlevilik Bektaşilik tesir alanını geliştirmiş.
*Hikmet geleneği Yunus Emre ile yeni bir sese kavuşmuş bu tarzı Yunus muakkibleri sürdürmüş.
*Mevlana ıslami ıran ed. tesirinde Farsça manzumeler yaparak farklı gelenek oluşturmuş.
*Sultan Veled Mevlevilik yolunu kurumsallaştırmış.
*Hacı Bektaşi Veli nin Malakat'ı manzum ve mensur olarak Türkçe ye çevrilmiş.
*Ahmet Fakih ve Seyyid Hamza Türkçe şiirler yazmış.
*13.yy Anadolu daki Türk-Kültür hayatının 'tedvin asrı'
*Yunus Emre nin eseri:Divan ve Risaletü'ün-Nushiye


14.yy özellikleri :


*Yunus Takipçilerinin asrı
*Mevlevilik kendi elit zümresini oluşturmaya başlamış
*Aşık Paşa;Tasavvufi ilkeleri öğretmek için Garipname yi , doğrudan doğruya tasavvufu konu edinen Fakrname ve Vasf-ı Hal ı telif etmiş.
*Eflaki Menakıbname nin ilk örneği Menakibu'l Arif'i yazmış.
*Gülşehri Sait Emre ve Attar'ın Mantuku't-Tayr mesnevisini Türkçeye kazandırmış
*Nesimi (şeriata aykırı bulunup idam edilmiş aşk şehidi kabul edilen Hallac-ı Mansur a benzetilir ) ve batıni tevil ve tefsirleriyle ekol olan Hurufilik Ed. dahil olmuş.






15.yy özellikleri:


*Başta Ankara Savaşı yla birlikte başlayan karışıklık dönemi Çelebi Mehmet le birlikte daha da güçlü olarak toparlanmış
*ıstanbul fethedilmiş Türk-ıslam kültürünün merk. Olmuş.
*Bu dönem Fatih Rönasansı ol. Değerlendirilmiş her açıdan tasavvufun gelişip merkezden muhite yayıldığı dönemdir
*Süleyman Çelebi Vesiletü'n-Necat la Mevlüt türünü oluşturmuş
*Dönemin sufi şairleri : Hamid-i Veli(somuncu baba ol. Bilinir) Emir Sultan Andülvasi Çelebi(Halilname) Hacı Bayrami Veli (Bayramiye Tarikatını kurmuş) Akşemsettin(Fatih in hocası) Yazıcıoğlu Mehmet(Muhammediyye) Ahmet Bican(Envarü'l Aşk) Alaiyeli AlaaddinGaybi(Kaygusuz Abdal) Eşrefoğlu Rumi Dede Ömer Ruşeni Kemal Ümmi Cemal-i Halveti ıbrahim Tennuri


16.yy özellikleri:


*Yükseliş dönemi(Anadolu Merkez Osm. Nın sınırları en geniş ol .dön.)
*ıstanbul bütün Dünya için Kültürel siyasi merkez.
*2.devre Melamiliği(Bayramiyye tarikatı içinden çıkmış) vahdet-i vücutçu yorumun Ahmed-i Sarban ve ıdris Muhtefi edebi sahada yer almış
*Lamii Çelebi Molla Cami nin Nefehatü'l-Üns ünü; Nev'i Yahya ıbnü'l Arabi nin Fususu'l-Hikem ini tercüme etmiş
*Dükkaninzade Taşlıcalı Yahya ahlaki ikleleri telkin edici mesvevileri Gencine-i Raz ve şah u Geda yı yazan
*Fuzuli Hadşkatü's Süeda (Destani Kerbela facisı(maktel) ) Leyla vü Mecnun (mecazi aşktan hakiki aşk a geçiş) Hadis-i ErbainTrcümesi ni yazan
*Sultanü'ş-şu'ara kabul edilen Baki yetişmiştir.(bunlardan başka şairrlerde var yazmadım sy.. 241 bakabilirsiniz.)


17.yy özellikleri :


*Siyasi alanda duraklama, tekke-medrese(Sivasiler-Kadızadeliler) tartışmaları ayyuka çıkmış ancak bu durum edebi hayatı canlandırmış.
*Tekkelerde şiir musiki ön plana çıkmış hece-aruz vezni ayrımı olmadan bolca tasavvufi şiirler yazılmış.
*Dönemin Sufi şairleri:Muhyi, ıdris-i Muhtelefi, Zakiri, Hüseyin Lamekani, Derviş Osman, Aziz Mahmud Hüdayi ,Abdulehad Nuri ,Akkirmanlı Nakşi ,Zakirzade Abdullah Biçare, Cahidi ,Sarı Abdullah Abdi, Sinan-ı Ümmi, Sunullah-i Gaybi ,Divitçizade Mehmed,Talib ,Derviş Himmet, Niyazi Mısri ,Mehmet Nazmi
*Katip Çelebi Müzanü'l-Hak(dönemin tartşmalarını ele almış)






18.yy özellikleri:


*17.yy dan kalan siyasi iktisadi sosyal sıkıntılar devam etmiş, Lale devri ,Patrona Halil ısyanı ,Kabakçı Mustafa ısyanı
*Tasavvuf Ed. da da duraklama gerileme,sufi şairler coskularını kaybetmiş
*Dönemin şairleri :Süleyman Nahifi (Mesnevi Tercümesi) şeyh Galibve mürüdi Esrar Dede ,Bursalı ısmail Hakkı (Miraciye,Ruh-ı Mesnevi) Sezai-i Gülşeni,Neccarzade Rıza Erzurumlu ıbrahim Hakkı(Marifetname(ansiklobedik eser)) (Diğer şairer bk. sy.242)


19.yy özellikleri:
*Islahat haraketleri ,Nizam-ı Cedid Ocağı,Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı
-Tasavvufi ed. zayıflamış.
*Nazif Dede(Tarifü's-Sülük) Kuddusi,Sivaslı Süzi ,Mehmet Ali Hilmi Dede......




*Tasavvufun temel konularından biri varlık konusudur.
*Sufi şairi diğerlerinden ayıran özellik Tasavvufi tecrübedir.Tasavvufçu için seyrü sülüğün gerçekleştiği tekkeler birer edebi muhittir.
*Edebi muhit :Edebiyatçının içinde yetiştiği izini süreceği ustaların şiirlerini sohbetlerini dinlediği kendi şiirlerini okuduğu icabında eleştiriler alarak yetiştiği ortam.
Zümre :Cemaat topluluk bölük grup sınıf takım bölüm cins nevi gibi anl. gelir.Edebiyatta edebi eserleri dil uslup konu gibi özellikleriyle tasnif için kullanılırSufi şairler içinden geldikleri muhite ve eselerine göre zümrelere ayrılırlar.
Geldijkleri tekkeler göz önünen alınarak Mevlevi zümresi,Bektaşi Zümresi.... gibi tasnif her tarikatı edebi okul olarak ele almak olur .Muhitten yola çıkmakla birlikte edebi eserlerin mahiyetlerini dikkate alarak tasnif yerinde olur :
Buna göretasavvuf iki koldan gelişmiş:
1-Tasavvufi Halk Edebiyatı
2-Klasik Tasavvuf Edebiyatı


Tasavvufi Halk Edebiyatı : Yesevi nin hikmet geleneğiyle gelişen edebiyat.Hece vezniyle mani koşma gibi nazımlarla ve hikmetten başka ilahi nefes nutuk devriye sathiye destur mededname ve düvaz imam diğer türlerdir.(Kaygusuz Abdal,Pir Sultan Abdal)


Klasik Tasavvuf Edebiyatı :Mevlana çizgisinde gelişen Edebiyat.Aruz vezniyle gazel kaside kıt'a musammat terkib bent terci bent rubaii tuyuğ mesnevi nazım şekilleriyle oluşur ve tevhid münacat na't mevlid hilye edebi türlerdir.




Bunlardan başka 3 temel zümre vardır:
1-Zühdi Edebi Zümre :Dini-Tasavvufi düşünceyş telkin eserleri içerir.Ne Melavi-Hamzevi edebiyatındaki irfan,vahdet inancı,aşk ve cezbe ne de Alavi-Bektaşi karakteri vardır.Daha çok Hz.Muhammed in hayatı ibadetler hac yollarından geçici dünyadan ölümden cennet cehennemden bahseder.Sahabi ve velilerin menkıbelerinden söz eden eserler var.


2-Vahdetçi Aşkın Zümre Ed. : Vahdet-i Vudut u benimseyen aşk ve cezbeyi esas alan tasavvuf çevrenin eserlerini içerir.Bayrami-Melami muhitten gelmişler.Melamiler kendilerini zahitlikte irfanda iyilikte göstermeyi kendini beğenme (kibir) kabul ederler.Daha çok şatahata varan sözler söyleyip toplumun kınamasını sağlamışlardır.Eserleri tecelli,varidat ve sunuhat gibi tsasavvufi kavramlarla niteendirilir.şairleri:Yunus Emre nin yolunda :Hacı Bayram-ı Veli Sarban Ahmet Kaygusuz Vizeli Alaaddin Emir Osman-i Haşimi Muhyi ıdris-i Muhtevi Oğlanlar şeyhi ıbrahim Sunullah Gaybi Sarı Abdullah efendi Dukakinzade Ahmet Bey Hüseyin Lemakani Osman Kemali Ahmet Rindi


3-Bektaşi Zümre Ed.: Vahdetçi Aşkın Zümre ed. andırmakla birlikte kendi karekteri olan bir edebiyattır.Bektaşiliği öne çıkarmanın yanıyla esasıyla ata ve baba adlarıyla anılan Yesevi dervişlerinin esasına dayanır .Babai Kalnderi Hurüfi Kalenderi Kızılbaş ve Tahtacı gibi muhitleride içine alarak gelişmiş.şairler :Hacı Bektaşı Veli Abdal Musa Kaygusuz Abdal Virani Teslim Abdal Yemini Muhyiddin Abdal şah ısmail Hatai Pir Sultan Abdal Kul Himmet Seyrani Kalender Abdal


Tasavvufi Eserler 2 grupta tasnif edilir:


1-Tasavvufi düşnceyi öğretmeyi amaçlayan eserler
2-Hal dilinin dışa yansıdığı eserler


Tasavvufi düşünceyi öğretmeyi amaçlayanlar:Uyarıcı telkin edici usul-erkan öğretici eserlerdir.
1- Tekke geleneğini tarihini aktaranlar : tezkiretü'l-evliya menakıbname evliyaname velayetname mansurname
2-Yolun esaslarını telkin edenler :Nasihatname sohbetname ibretname faziletname tenbihname minbername vasiyetname
3-Edep-erkan gösterenler : Telkinname erkanname tacname tarikatname
4-Tasavvuf düşüncesinin temel konularını açıklayanlar : vahdetname vücudname şathiye devriye
5-Ululardan yardım dilemeyi salık veren eserler : şefaatname desturname istimdadname
6-Kur'an ın anlamyla buluşturanlar : besmelename ihlasname ayetname
7-Dini görevleri ve temel hukuki meseleleri öğretenler:salatname oruçname ramazanname hacneme kıyametname mehşername fetvaneme
8-Geleceğe ilişkin çıkarım yapan: istihracname
9-Gafletle geçen zamanın muhasebesini yapan : tahassürneme


Hal dilinin dışa yansıdığı eserler:(faydacılık esas sanat değil)


Tevhid münacat na't miraçname ilahi nefes hikmet nutuk devriye şathiye


HıKMET:Etimolojik olara hüküm vermek yargılamak demektir.Önceleri felsefe kelimesinin yerinede kullanılmış filozofa ise hakim denmiş.


Türk-ıslam edebiyatında : Ahlak ve değerleri telkin eden manzumelerdir
*Daha çok pendname hikemiyyat ve rubai tarzı şiirlerde görülür.
*Didaktiktir(öğretici).Rindane ve dervişanedir.
-Öncelikle Ahmet Yesevi nin manzumelerine verilen isimdir.(Divan-ı Hikmet)
*Divan-ı Hikmet hece vezniye yazılmış(7+7)


Dikkat:Prof. Dr. Kemal Eraslan ın görüşlerini yer verilmiş sınavda ona göre diye bir soru gelmez diye düşündüm yazmadım ama benim düşüncemdir sorumluluk almayayım sy.246 sizler bakabilrsiniz.


ıLAHı:(ilaha ait tanrısal)


Türk-ıslam Edebiyatında : Allah aşkıyla dile gelmiş her türlü şiir.Aruz yada hece vezniyle yazılabilir bestelenerek okunur.


ılahi türleri :


1-Ayin:Mevlevi tekkelerinde zikir ve sema sırasında okunmak üz. bestelenen şiirlerdir.Okuyana ayinhan denir.


2-Tapuğ:Gülşeni tekkelerinde zikir esasında musiği eşiğinde okunan ilahilerdir

3-Nefes:.Alevi-Bektaşi ve Melami şairlerin vahdet telkin ettiği ilahiler.Vahdet-i Vucud u nefeslerle telkin ederler.Beştaşi ler na't ve Hz.Ali medhiyesine nefes der.Nefesler gazel koşma tarzında hece veya aruzla yazılır.Bektaşi tekklerşnde ayin-i cemlerde sazla birl. Okunur.


4-Duraklar:Halveti tekkelerinde zikrin iki faslı arasındazakir tarafından okunur.


5-Cumhur:Tekkelerde cemaat halinde okunan ilahiler.


Dikkat:Edebiyatımızda ilahi dendiğinde Yunus Emre akla gelir.




DEVRıYYE:Tasavvufta iki manada kullanılır:
1-Bazı tarikatlarda dervişlerin dönerek icraettikleri zikir ve sema
2-Varlıkların Hak tan gelişini ve ona tekrar dönüşünü açıklayan tasavvufi nazariye


*Tasavvufta melerlerin arşda, hacıların Kabe etrafında , Gezegenlerin güneş etrafında dönmeleri de devran olarak nitelendirilir.


Dikkat:sy.248 dikkat kısmına bakabilirsiniz.Çok karışık geldi nasıl anlatacağımı bilemedim.Umarım sınavda çıkmaz ! :(


Devriyeler işlendikleri konuya göre ; 1-Ferşiyye 2-Arşiyye
Ferşiyye :Dünyaya gelişi (kavs-i nüzul) anlatır.(Üsküdarlı Haşim Baba: Devriye-i Ferişiyye )
Arşiyye :ınsanın ahlaken olgunlaşarak hakikate ermesini(kavs-i uruc) anlatır.(Niyazi-i Mısri:Devriye-i Arşiyye)


*Ferşiyye de alem-i süfliyye geliş,arşiyye ise dünyadan tekrar yüce aleme seyahati anlatır..


GÜLBANK:(Gül sesi)


Yapılacak işin hayırlı uğurlu olması ve ya sağlık esenlik dileğiyle kalıplaşmış Allah a yalvarıpyakarmayı dile getiren ayinlerde ,dini ve resmi törenlerde belli makamlarda okunan dualardır.(doğum ad koyma nikah cenaze ...... gibi törenlerde okunur)


Mevleviyye Bektaşiyye Halvetiyye nin bazı kollarında ve Yeniçeri Ocağı nda gülbant okumak yaygındı.


Dikkat:Abdulbaki Gökpınarlı Mevlevi Adap ve Erkanı isimli kitabında Mevlevi Gülbankına yer vermiş.


MENAKIBNAME:
Menakıb terim olarak: Din büyüklerinin manevi hallerini ve durumlarını anlatan riveyetler.


Menakıbname ise:Velinin hayatının çevresinde oluşmuş menkabe veya kerametleri anlatan eserler.2 çeşittir:
1-Din uğruna şavaşanların hayatlarını maceralarını ve manevi kuvvetlerini anlatan destanlar:Cenkname Hamzaname Battalname ...
2-Zühd ve takvasıyla ünlenen velilerden söz edenler ; 1-Biyografik 2-Derleme
Biyografik menakıbnameler :Konu edilen velinin devrinde veya çok kısa zaman sonra onun yaşadğı çevrede yaşamış kişilerde kaleme alınmıştır.
Derleme Menakıbnemeler:Velimin ölümünden uzun zaman sonra yazılmış eseler.
*Mevlananın Menakıbnamesi:Menakibu'l-Arifin(Ahmed Eflaki yazmış )

[HİRA]

5.Ünite XV.yy kadar Türk İslam Edebiyatı -
1.Türklerin İslamı kabulünden sonraki muhtemel ilk Türk İslam eserleri nelerdir? Bu eserler hangi döneme rastlamaktadır?
İslami dönemde Türklere ait ilk eserlerin Kur'an tercüme ve tefsirleri olması muhtemeldir. Bunlar Karahanlılar dönemine rastlamaktadır. Aynı dönemde Gaznelilerde hüküm sürmüş ancak yöneticileri Türk de olsa Farsça konuşan toplulukların fazla olması nedeniyle Türkçe eserlere rastlanmamıştır. İranlı büyük şair Firdevsi(ö. 1020)nen Şehname adlı mesnevisi Hazneli Mahmud'a sunuluşur.

2.Bu dönemde kullanılan dil hakkında bilgi veriniz.
Bu dönemde Hakan iye Türkçesi olarak bilinen Karahanlı Türkçesi kullanılmıştır. Uygur yazısı ile Arap yazısı da kullanılmıştır. Selçuklu döneminde Türk edebiyatımız zayıflasa da beylikler ile canlanmış Osmanlı'da zirveye ulaşmıştır.
3. 11. ve 12. yy. hangi eserler yazılmıştır?İlk eserler hakaniye Türkçe'si ile yazılan Kutadgu bilig Divan-ı lugati't Türk Atabetül hakayık ve Divan-ı Hikmettir.

4. Yusuf Has Hacib ve eseri Kutadgu Bilig hakkında bilgi veriniz. Asıl adı Balasagunlu Yusuftur. Balasagunda yazmaya başladığı eseri 1069-1070 de kaşgar'da tamamlamış dönemin hükümdarı Tavgaç Kara Buğra Han'a sunmuştur. Ve has Haciblik(başmabeyincilik)göreviyle mükafatlandırılmıştır. Kutadgu bilig(mutluluk veren bilgi) bilinen ilk Türk İslam edebiyatı eseridir.4 şahsiyet vardır:1.küntogdı(hükümdar)doğruluğu ve adaleti 2.ay toldı(vezir) mutluluğu 3.ögdülmiş(vezirin oğlu) aklı 4.odgurmış (vezirin kardeşi) kanaati temsil eder. Karşılıklı konuşma şeklinde yazılan kitap 6645 beyitlik bir mesnevidir.3 nüshasında herat Uygur kahire ve fergana Arap harfleriyle yazılmıştır.

5. Divan-ı lugati't Türk hakkında bilgi veriniz. Türk dillerinin divanı(lugatı) anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud tarafından Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Saltuk Buğra Han'ın 6. kuşaktan torunu Kaşgarlı Mahmud 5 yıl boyunca Türk boylarının yaşadığı bozkırları şehirleri gezerek Türk lehçe ve manzumelerini yazmış 1077'de Abbasi halifesi Muktedi Biemrillah'a sunmuştur. Dilin tüm gramer özelliklerini kapsayacak şekilde sekiz ana bölümden oluşur. Eserde ayrıca Kaşgarlı Mahmud'un çizdiği dünya haritası da yer almaktadır.

6.Edip Ahmed Yükneki ve eseri Atabetü'l Hakayık hakkında bilgi veriniz. Edip Ahmed'in Yüknek'te 11.yy. sonların ile 12. yy. başlarında yaşadığı düşünülmektedir. Dini ilimlere vakıf Arapça ve Farsçayı iyi bilen Ahmed yükneki'nin Hakikatler Eşiği anlamına gelen Atabetül Hakayık adlı kitabı bir manzum ahlak kitabıdır. Medhiyeler hariç mani tarzında (aaxa)kafiyelenen dörtlükler halinde yazılmıştır. Eser Emir Muhammed Dad Sipehsalar Bey adında bir hükümdara sunulmuştur. Müellif önce Allah(cc)'ı peygamberi 4 sahabiyi ve hükümdarı beyitlerle över sonrasında ahlaki konuları nasihat uslubuyla dörtlük halinde yazar.

7.Hoca Ahmed Yesevi ve eseri Divanı Hikmet hakkında bilgi veriniz. Tasavvufun ile bağlantısını yazınız. Dini eserler ile tasavvufi eserlerdeki konu farkı nedir?
Türkler arasında tarikat kuran ilk mutasavvıftır. Arslan Baba intisap etmiş vefatından sonra Buhara'da Şeyh Yusuf Hemedani'ye intisap etmiştir. Şeyhinin vefatından sonra 3. halife o olmuş ve Yesi'ye gelerek irşada başlamıştır. Mansur Ata Said Ata ve Süleyman Hakim Ata meşhur talebelerindendir. 63 yaşında Efendimiz(sav) hürmeten bir kuyu kazdırıp orda yaşamıştır. Hikmet kelime olarak hakimlik bilgelik sebep manalarına gelir;edebi olarak ise Ahmed Yesevi'nin dini tasavvufi manzumelerine denir. Orta Asya'da tasavvuf edebiyatının Divan-ı Hikmet il başlamıştır. Dini eserler akaid tefsir fıkıh gibi dinin zahiri yönünü anlatırken tasavvufi eserler ilahi aşk varlık bilgisi nefsin mertebeleri seyru süluk yollarını öğreten bilgileri içerir

8.13.yy anadolu sahasında yazılan ilk eserler nelerdir?
Fetihlerde başarı gösterenleri anlatan destanlar ilk eserlerdir. Bunlar Battalname Danişmendname Saltukname gibi eserlerdir. Eski edebiyattaki alp tipi İslami hüviyet kazanarak gazi tipine dönüşmüştür.

9.Mevlana Celalettin Rumi kimdir ve eserleri nelerdir? Afganistan sınırlarındaki Belh şehrinde doğmuştur. Önce İran'a sonra Anadolu'ya gelmişlerdir. Türk asıllı olmasına rağmen eserlerini Farsça yazmıştır. Eğitimini babası Burhaneddin Veled'den sonra onun öğrencisi Seyyid Muhakkik Tirmizi almıştır Şemsi Tebrizi Selahaddin Zerkub ve Mesnevi için teşvik eden Hüsameddin Çelebi ile dostluk kurmuştur. 17 Aralık 1273 yılında Konya'da vefat etmiştir.3'ü mensur beş adet eseri bulunmaktadır. Divan-ı kebiri santçı kişiliğini ortaya koyan lirik şiirlerden oluşur ve Şems mahlası ile yazmıştır.2. Eseri mesnevidir. Mevlana'nın olgunluk eseridir ve ilk 18 byitini bizzat yazmıştır. 25600 beytini Hüsamettin yazmıştır. Mesnevi tercüme ve şerhleri yazılmıştır. Ankaralı İsmail Rusuhi Efendi Bursalı İsmail Hakkı Ahmet Avni Konuk Tahir Olgun Abdülbaki Gölpınarlı Şefik Can tanınmış Mesnevi şarihlerindendir. Diğer eserleri çeşitli konulardaki sohbetlirini ieren Fihi Ma fih ve yedi meclis anlamındaki Mecalis-i Seb'a Mevlana'nın gençlik dönemindeki 7 vaazıdır. Son seri Mektubat 145 mektuptan oluşur.

10.Hacı Bektaş-i Veli kimdir ve eserleri nelerdir?
Ahmed Yesevi'nin mürididir. Bektaşilik tarikatını kurmuştur. Esrleri Makalat Kitabül fevaid Fatiha Süresi Tefsiri ve Şathiye ile nasihatlerini içeren risaleleri vardır. Arapça yazılmış sonradan mensur ve manzum olarak Türkçeye çevirilmiştir. 4 kapıdan oluşur:şeriat tarikat marifet ve hakikat. Her bir kapı on prensibi içerir toplam 40 makamın açıklamasıdır.

11.13.yy. sonunda Farsça yanında Türkçe'nin kullanılmaya başlanmasının sebebi nedir?
Karamanoğlu Mehmed Bey Türkçe'den başka dil kullanılmayacak fermanı Türkçe yazma konusunda alim ve edipleri cesaretlendirmiştir.

12.Yunus Emre ve eserleri hakkında bilgi veriniz.
Tasavvuf edebiyatının en önemli şairidir. Ümmi olduğu nakledilir; ancak tekkede yetişmiş ilahi bilgiyle donanmış alim ve arif bir kişidir. Türkçe tasavvufi terim dilinin kurucusu sayılır. Divan'ı ve risaletün-nushiye isimli mesnevisi vardır. Divanında ilahi nutuk ve nefes tarzı ilahi aşkı anlatan şiirler vardır. Münacaat miraciye naat nasihatname vb. Tarzda şiirlere de rastlamaktadır. Risaletün-nushiye de ise 600 beyitle didaktik tarzda ruh ve akıl kibir ve kanaat buşu(gazap) sabır bulh ve haset gıybet ve bühtan olmak üzere 6 bölüm vardır.

13.Yunus Emre ekolünü benimseyen sonraki mutasavvıf şairler kimlerdir?
Kaygusuz Abdal Eşrefoğlu Rumi İbrahim Ümmi Sinan Aziz Mahmud Hüdayi Vahip Ümmi Elmalı Ümmi Sinan Niyazı Mısri Said Emre Kemal Ümmi ve İbrahim Tennure Yunus Tarzında yazan şairlerdendir.

14.13.yy. diğer yazarları kimlerdir eserleri nelerdir? Mevlana'nın oğlu Sultan Veled (divan ibtidaname intihaname rebebname isimli manzum; maarif adlı mensur eserleri vardır. Mevleviliği sistemli tarikat haline getirdiği için önemlidir.) Şeyyad Hamza(yusuf u züleyha Dasitan-ı sultan Mahmud) Ahmed Fakih( ölüm ve ahireti konu edinen ve bazılarına göre ilk MEVLİD örneği Çarhname kutsal mekanları anlatan Kitabü Evsaf-ı Mesacid) bu dönemin eserleridir.

15.Anadolu'da tasavvuf edebiyatı kaç kola ayrılır bunlar nelerdir?
İki ana kola ayrılır. İlki Mevlana ve Sultan Veled kolu divan edebiyatı nazım şekillerini kullanırlar. İkincisi Yunus Emre çizgisi genellikle halk edebiyatı nazım şekilleri kullanılır.

16.14.yy. Türkçe'nin yazı dili haline gelmesinde niçin önemlidir?Bu dönem eserleri nelerden oluşur?
Bu dönem Eski Anadolu Türkçesi yada Eski Dönem Osmanlı Türkçesi olarak adlandırılır. Selçukluların yıkılmasından sonra kurulan beylikler edebiyat tarihi açısından geçiş dönemi özelliği taşır. Selçuklu sultanları kadar iyi eğitim almamış Beylerin Türkçeden başka bir dil bilmemesi ve eserlerin Türkçe yazılması için teşvik etmiştir. Bu dönemde beylere takdim edilen eserlerde kısa sürelerin(Yasin tebareke Fatiha süreleri gibi) tefsirleri kısas-ı enbiya ve tezkiretül enbiya tercümelri bulunmaktadır.

17.14. yy. sanatçıları kimlerdir eserleri nelerdir?
Gülşehri Kırşehir'e bağlı Gülşehri'de doğduğu için bu mahlası kullanmıştır. Asıl adı Süleyman'dır. Feridüddin Attar'ın Mantıkut tayr(5000 beyit) isimli eserini Türkçe'ye kazandırmıştır.Aşık Paşanın oğlu Elvan Çelebi(menakıbül kudsiyye adlı mesnevisi vardır.) Erzurumlu Kadı Mustafa Darir anadan doğma kör olduğu için darir danmiştir.İbni hişam Vakıdı gibi siyercilerden yararlanarak yazdığı Siretün nebisi meşhurdur.Fütuhuşşam tercümesi Yüz hadis tercümesi ve kıssai Yusuf diğer eserleridir.Azeri olan Seyyid Nesimi en önemli şairlerdendir. Hurifiliğin kurucusu Fazlullah-ı hurifiye intisap etmiş inancı gereği Halep'te derisi yüzülerek öldürülmüştür. Divan şiiri öncülerinden Ahmedi (iskerdername) Kardeşi Hamzavi (Hamzaname) Sulu Fakih (Kıssa-ı yusuf) Dursun Fakih(Hz. Ali Gazavatnameleri Muhammed Hanefi cenknameleri) Said Emre(makalat tercümesi) ve Abdal Musa(nasihatname) bu dönemin en ünlü yazarları ve eserleridir.

18.Aşık Paşa hakkında bilgi veriniz.
Aşık Paşa Kırşehir'de doğmuş asıl adı Ali'dir. Garipname (on bölümden oluşur hepsinde onar hikaye bulunur.12000 beyit olduğu 550 konudan bahsettiği bilinmektedir. Garipname'yi yayınlayan Kemal Yavuz ise 10.613 beyit tespit etmiştir.) Fakrname Vasf-ı hal Kimya risalesi sema risalesi ve tasavvuf risalesi eserleridir.

19.15. yy. ilk göze çarpan müellifi kimdir? Hakkında bilgi veriniz.
Süleyman Çelebidir. Vesiletün necatı Bursa Ulucami'de imamlık yaparken yazmıştır. Failatün failatün failün kalıbıyla yazmıştır. Sade külfetsiz dil samimi bir dil ile kaleme almıştır. Sehli Mümteni (kolay görünmesine rağmen benzerinin söylenmesi zor söz)tarzının güzel örneklerindendir.
20.Süleyman Çelebi Vesiletün-necat'ı yazarken hangi iki kaynaktan yararlanmıştır?
Erzurumlu Mustafa Darir'in Siretün nebi eseri ile Aşık Paşa'nın Garipnamesinden yararlanmıştır.

21.Hacı Bayram-ı Veli kimdir?
Bayramiye tarikatı kurucusudur. 2 si aruzla 3 heceyle 5 şiir yazmıştır. Sayıca az olada şiirleri edebiyata önemli katkıda bulunmuştur.

22.Kaygusuz Abdal'ın eserleri nelerdir?
Asıl adı Alaaddin Gaybi'dir. Yunus tarzının en eski takipçilerindendir. Manzum eserleri: Divan Gülistan Mesneviler Gevhername Minbername; mensur eserleri: Budalaname Kitab-ı miglate Vücutname karışık eserleri ise dilgüşa ve saraynamedir.

23.Muhammediye eseriyle tanınan Yazıcıoğlu Mehmed ve eseri hakkında bilgi veriniz.
Gelibolu'da yaşamıştır. Babası devlet işlerinde yazıcı(katip) olarak çalışmış şemsiyye adlı manzum astroloji kitabıyla tanınmıştır. Muhammediyye eseri daha önce kendisinin Arapça yazdığı megaribüz zaman'ın manzum çevirisidir.9000 beyitten oluşup peygamberimizin hayatı kıyamet alametleri ve ahiret haytı olmak üzere üç bölümden oluşur. Kardeşi Ahmed-i Bican meğaribüzzamanın mensur çevirisi Envarül aşıkını yazmıştır.

24.Yunus tarzı şairlerden İznikli Eşrefoğlu Rumi hakkında bilgi veriniz. Ve önemli eserlerini yazınız. Hacı Bayramı Veli'nin kızıyla evlidir. Şiirlerini divanda toplamıştır. Aruzla birlikte hece veznini de kullanmıştır. Şiirlerini Divan'da toplamıştır. Muzekkin nüfus adlı eserinde tasavvufi ahlakı Tarikatname'de tarikat adabı ve ehli beyt sevgisini anlatmaktadır.

25.Seci sanatlı nesrin en önemli örneklerini veren yazar kimdir eserinin adı nedir?Sinan paşa'dır eseriise Tazarruname'dir. Tazarruname varlık aşk ve halleri Allah'a yakarış ve dua yer alır. Maarifname(nasihatname) adlı eseri ise ahlaki öğüt kitabıdır ve Feridüddin attar'ın Tezkiretül evliyası esas alınarak yazılmıştır.

26.Aydınlı dede Ömer Ruşeni hakkında bilgi veriniz. Halveti Tarikatına mensup olmakla birlikte mevleviliğe hayrandır. Aydınlı olduğu için Ruşeni mahlasını kullanır. Divanı tasavvufi incelikleri anlattığı miskinname mesneviyi öven der mehdi mesnevi neyi ve Mevlana'nın ilk 18 beytinin tercümesini içeren neyname mesnevide geçen Musa ile Çoban kıssasını anlatan çobanname ve maşuk ile aşıkı katip ile kaleme benzeten kalemiyye eseri bulunmaktadır.

27.15.yy. diğer yazar ve şairleri kimlerdir eserleriyle birlikte yazınız. Ahmed Dai (ebulleys semerkandi tefsiri tercümesi miftahul cennet vesiletül müluk li ehlissüluk(ayetel kürsi tefsiri) ve Tezkiretül evliya tercümesi Şeyh Elvanı Şirazi(mahmud şebusterinin Gülşen-i Raz eseri nazım halinde çevirisi Hatipoğlu Muhammed (hacı bektaşi velini makalatının çevirmiş eserine bahrül hakaik adını vermiştir. Ayrıca mülksüresi tefsiri Letayifname ile yüz hadis tercümesi ferahname eserleri vardır. Balıkesirli devletoğlu Yusuf(vikaye tercümesi Muinüddin bin Mustafa'nınMesnevisinin tercümesi ve şerhini II.murat'a ithaf etmiştir.) Akşemseddin(tıp din ve tasavvufi alanda eserler) Kemal Ümmi (Divanve Kırk Armağan) Abdurrahim-i Karahisari( kaside-i bürde tercümesi minyetül ebrar) İbrahim Tennuri (Gülzarı manevi) Akşemseddin'in oğlu Hamdullah Hamdi(yusuf u züleyha mevlid-i nebi Leyla ile Mecnun tuhfetul uşşak Kıyafetname isimli beş mesnevi ilk Anadolu'daki HAMSE sahibi şair olmuştur.)

[HİRA]

EDEBİYAT 8 -

1.Kasideyi Bürde yi yazmak suretiyle Peygamberin affına mazhar olan şair kimdir?
---Kab bin Züheyr
2.Sözlükte birşeyi vasıflandırmak medhederek analtmak manalarına gelen Hz.Peygamber için yazılmış medih şiirlerine ne denir?
---Na’t
3.Türk edebiyatında diğer türler içinde en bol ve yaygın olan na’t edebiyatımıza ne zaman girmiştir?
---11. y.y.dan itibaren
4.Na’t lar divan ve mesnevilerde genellikle hangi bölümlerden sonra yer alır?
---Tevhid ve münacatlardan sonra
5.Na’tlar hangi nazım şekilleriyle yazılır?
---Daha çok kaside nazım şekliyle yazılmakla birlikte gazel mesnevi kıta müstezat terci bent ve terkibi bent musammat rubai tuyuğ müfretve mısra şeklinde yazılır.
6.Şairlari na’t yazmaya yönelten sebep nelerdir?
---Peygamber aşkı ve şefaatine nail olma isteği
7.N’at hangi konuları işler?Muhtevası?
---Hz. Peygamberin isim ve sıfatları kainatın efendisi yaratılışın gayesi ve Allah’ın sevdiği oluşu örnek ahlakı üstün vasıfları fiziki özellikleri mucizeleri diğer Peygamberlerden üstünlüğü ayet ve hadislere dayanılarak dile getirilir; son bölümlerde şair günahkarlığını itiraf edip şefaat talebinde bulunur.Ardından kıyamet gününün tasviri o çetin günde şefaat yetkisinin yalnız peygambere ait olduğu
belirtilerek onun alemlere rahmet olarak gönderildiği vurgulanır.
8.Türk edebiyatında ilk nat örneğine hangi eserde görülür?
---Kutadgu Bilig
9.Çağatay edebiyatında nat şairi unvanına layık görülen şair kimdir?
---Ali Şir Nevai
10.Divan edebiyatında en çok tanınan natlar arasında yer alan Su Kasidesinin şairi kimdir?
---Fuzuli
11.Dört halife için yazılan na’t lara ne denir?
---na’t-ı çehar yar-ı güzin
12.Divan edebiyatında öne çıkan nat şairleri ?
---Şeyh Galib Nabi Fehim-i Kadim Nazim Neşati
13.Mecmua-i nuut nedir?
---Bazı şiir mecmualarının tamamıyla na’tlara hasredilmiş olmasıdır.
14.Nat’ın hangi sanat dallarıyla ilgisi vardır?
---bazı eserlerinin bestelenip cami ve tekkelerde söylenmesi dolayısıyla musikiyle ayrıca beyitlerin hat sanatıyla levhalara nakşedilmesiyle de hat sanatıyla ilgisi vardır.
15.Sadece na’tlardan oluşan divanlar açıncı y.y.da yazılmaya başlanmıştır?
---17. y.y.da
16.Siyer nedir?
---.Kelime anlamı bir kimsenin hali tavrı gidişi ahlakı hal tercümesi demek olup edebiyatımızda Peygamberimizin hayatını anlatan eserler için kullanılan terimdir.
17.Siyer türünün kaynakları nelerdir?
---Kuran hadis ilmi sahabeden gelen rivayetler megazi kitapları
18.Bilinen ilk türkçe siyer kitabı hakkında bilgi veriniz?
---Darir’in 790’da Kahire de tamamladığı ve muhtemelen Mısır sultanı Berkuk’a takdim ettiği Tercüme-i Siyeri nebi adlı eserdir.
**Önemli siyer eseleri ve yazarları;
-Lamii Çelebin-------Tercemei Şevahidi Nübüvve
-Üsküplü Çırakcızade Muhammedb. Muhammed( Altıparmak )—Delaili Nübüvve
Ayrıca Veysi Nabi Nazmizade Mustafa Efendi Şeyhülislam Karaçelebizade Abdulaziz Efendi Eyüp Sabri Paşa nın siye eserleri mevcuttur.

19.Hz. Peygamberin doğumunu anlatan manzum eserlere ne denir?
---Mevlid
20.Mevlid bir edebi tür olmasının dışında hangi anlamlarda kullanılır?
---Hz. Peygamberin doğum yıl dönümünde yapılan tören ve bu törenlerde okunmak üzere yazılmış eserin ortak adıdır.
21.İlk türkçe mevlit metni hangisidir?
---Süleyman Çelebi nin 812 de kaleme aldığı Vesiletün-necat
22.Mevlid lerin özellikleri?
*Mesnevi tarzında yazılmıştır.
*Hz. Peygamberin doğumu üzerinde durulmakta ardından miracı ele alınmakta çeşitli mucizeleri anlatıldıktan sonra vefatından bahsedilmektedir.
*Hemen hepsi ehli sünnet inancı doğrultusunda kaleme alınmıştır.
*Ayet ve Hadislerden alıntılar yapılmıştır.
*Bidat denilebilecek fikir ve hikayelere yer verilmemiştir.
*Salavatın bulunduğu tekrar beyitleri vardır.
23.Sözlük anlamı süs zinet cevher güzel sıfatlar güzel yüz anlamına gelen edebi terim hangisidir?
---Hilye
24.Hilye nin terim anlamı?
---Hz. Peygamberin fiziki özelliklerini vasıflarını ve güzelliklerini anlatan edebi eserlerle aynı konuda hüsni hatla yazılan levhalara verilen isimdir.
25.Hilyenin müstakil bir tür olarak gelişmesinin en önemli nedenleri?
---Hz. Peygamberi rüyada görmüş birinin onu gerçekten görmüş sayılacağına dair bir hadisle peygamber sevgisini herşeyin üstünde tutan türklerin bu sevgiyi edebiyata aktarma gayretleridir.
26.Hilye-i şerif hilyei saadet hilye-i Resullullah hilye-i nebi gibi isimlerle anılan eserler hangileridir?
---Hz. Peygamberin fiziki özelliklerini anlatan eserlerle hattat ve müzehhiplerin ortaya koyduğu levhalardır.
27.Bu tür eserlere örnekler veren şahsiyet kimdir?( Hilye-i şerif hilyei saadet)
---Hafız Osman
28.Bu tür eserler ne zaman yaygınlaşmıştır?
---Hakani Mehmed Beyin Hilye adlı eserini kaleme aldıktan sonra hilye türü eserler yaygınlaşmıştır.
29.Hilye türü eserlerde Hz. Peygamberin fiziki özelliklerinin yanısıra ruhi portresiyle ilgili hususlara da yer verilmiştir.bu tarzın en tanınmış örneği nedir?
---Nahifi’nin Hilyatül envar ıdır
30.Miraciye türü eselerin özellikleri nelerdir?
*Hz. Peygamberin miracını konu alır.
*Mirac Hz. Peygamberin Recep ayının 27. gecesinde Mekke’den Kudüs’e götürülüşü oradan da semaya yükseltilmesidir.
*Mirac konusu İsra ve Necm surelerinde geçer.
*edebi bir eser olmasının yanında musiki minyatür hat ve kitap sanatlarını da etkilemiştir.
*Bu sanat daha çok İranlılar ve Türkler tarafından ortaya konulmuştur.
*Muhammediye Garibname Vesiletünnecat Hakani Mehmet Bey’in hilyesinde ;kitapların bir bölümünde de bu konuda şiirlere yer verilmiştir.
*Zamanla kasidelerde miraciyye mesnevilerde miracname adıyla anılan bölümler oluşmuştur.
.31.Anadolu sahasındaki ilk müstakil miraciyye ne zaman kimin tarafından yazılmıştır?
---15.yy ın başında Ahmedi tarafından yazılmıştır.
32. 15.yy ın başında Ahmedi tarafından yazılan miraciyye hangisidir?
---Tahkik-i miracı Resul
33.Bu türün en tanınmış eselerinden Nayi Osman Dede’nin 18.yy’da mirac kandillerinde okunmak üzere bestelediği eserinin adı?
---Mi’racü’n-nebi aleyhisselam
****Nahifi ‘nin Miracü’n-nebi sinde ilgili ayetler ve sahih hadislerle rivayetlerle ulemanın miraca dair görüşleri değerlendirilmiştir.
34.Kırk hadis türü hangi isimlerle anılır?
---hadisi erbain tercüme-i hadisi erbain şerh-i hadisi erbain çihl hadis hadisül erbain erbain
35. Kırk hadis türü eserlerin muhtevası hakkında bilgi veriniz?
*Kutsi hadislerden seçilenler
*Peygamberimizin hutbelerinden seçilenler
*Senetleri sahih hadislerden seçilenler
*Zıt isnatlı 7 ve 10 ile alakalı veya isnatsız hadislerden seçilenler
*40 rakamına dayanarak tertip edilenler
*Ezberlenmesi kolay ve kısa hadislerden seçilenler
*Veciz camialı hadislerden seçilenler
*Fasih ve sahih hadislerden seçilenler
*Noktasız harflerden seçilenler
---Kırk hadisler dini her konuyu ihtiva edebilirler.Eser Kuranın fazileti İslamın şartları Hz. Muhammed al ve ashabı ilim alim siyaset ve hukuk toplumsal ve ahlaki hayat gibi onularla ilgili söylenen kırk hadisi ihtiva eder.
36. Kırk hadis türü yazılma sebepleri?
*Hz. Peygamberin ”Ümmetimin içinde din emirlerine dair kırk hadis ezberleyeni Allahu Teala fakihler ve alimler zümresinde haşreder.”hadisi.
*Peygamberin şefaatine ulaşma umudu
*Kırk hadis yazanların geleneğine dahil olmak
*Okuyanların hayır duasını almak
*Hocasının veya dostlarının arzusu üzerine
*Devlet başkanı v.s. görevlendirilmiş olmak
*İlgi duyulan bir alanda hadis derleme arzusu
*Hastalıklardan kurtulmak ve şifa bulmak ümidiyle
37.Bu konuda yazılan eserler ve yazıldığı tarihler?
---14. yy’da Mahmud b. Ali’nin Nehcül-Feradis i
---15. yy’da Ali şir Nevai
---16. yy’da Hazini Fuzuli Usuli Nev’i Aşık Çelebi
---17. yy’da Hakani Ankaralı İsmail Rüsuhi
---18. yy’da Osmanzade Taib Bursalı İsmail Hakkı Müstekimzade Sadeddin
---19. yy’da Köstendilli Şeyhi Hüseyin Remzi
Önemli isimler arasında sayılabilir.
38.Kırk Hadis türünde yazılan ilk türkçe eser ?
---14. yy’da Mahmud b. Ali’nin Nehcül-Feradis i
39.Kırk hadis türü şekil bakımından kaç kısma ayrılır?
---3 kısma ayrılır.Manzum Mensur hem manzum hem mensur
40.Hangisi üçüncü grupta yer alan hem manzum hem mensur eserdir?
---Mustafa Ali’nin Manzum Kırk Hadis Tercümeleri
41.Kıtalar şeklinde yazılan çihl hadis tercümelerinin en ünlüsü kime aittir?
---Abdurrahman Cami
42.Kırk Hadis türünde edebi anlamda en fazla manzum eser yazılan dil hangisidir?
---Türkçe
43.Regaibiyye nedir?
---Regaib Kandilinde okunmak üzere yazılıp bestelenmiş manzumelerdir.
44.Regaibiyyeler daha çok hangi nazım şekilleriyle yazılır?
---Daha çok mesnevi nazım şekliyle yazılır.kıta ilahi gazel kaside şeklinde de yazılır.
45.Regaibiyye eserlerin konuları?
---Peygamberimizin anne ve babasının birbirine layık temiz gençler oluşu ahlaki özellikleri evlenmeleri ve Hz. Peygamberin ana rahmine düşmesi anlatılır.
46.Regaibiyye örnekleri?
---Selahaddin Uşaki’ye atfedilen Matlaul fecr
---Edirne müftüsü Fevzi Efendi’ye ait Envarul kevakib fi leyleti’r-Regaib
47.Mucizat-ı Nebi nedir?
---Başlı başına Hz Peygamberin mucizelerinin anlatıldığı eserlerdir.
48. Mucizat-ı Nebi ye örnek veriniz?
---Güvercin Hikayesi Kesikbaş Destanı Deve Hikayesi İzettoğlu’nun Tavus Destanı Sadreddin’in Geyik Hikayesi
49.Esma-i Nebi nedir?
---Terim olarak esma-i nebi Hz.Peygamberin isimleri hakkında yazılan eserler demektir.
50.Hasib Efendi nin Delal-i Hayrat ı hangi tür esere örnektir?
---Esma-i Nebi
51.Hz.Peygamberin hicretini konu alan eserlere ne denir?
---Hicret-Name
52.Peygamberimizin hicretini anlatan eser örneği?
---Süleyman Nahifi----Hicreti’n-Nebi
53.Türkçede kaleme alınan mevlitlerin sayısı yaklaşık olarak ne kadardır?
---200
54.Siyerin en önemli kaynağı nedir?
---Hadis ilmi
55.Mevlid türü genellikle hangi bölümle başlar?
---Münacat
56.En önemli örneklerini Darir Yazıcıoğlu Mehmed Altıparmak ve Veysi nin verdiği Peygamberimizle ilgili tür hangisidir?
---Siyer

[HİRA]

TÜRK ıSLAM EDEBıYATI 9.ÜNıTE -
DıNı TÜR VE KONULAR

1- Allah ve Hz.Peygamber ile ilgili türler haricindeki diğer dini tür ve konuları tasnif ediniz?
Cevap:Diğer dini tür ve konuları üç başlık halinde tasnif edersek; A) Mersiye, Maktel, Ramazaniye gibi ortak bir ad altında anılan türler B) Kısası enbiya, Tezkiretül evliya ve Menakıbname gibi biyografik bilgi ihtiva eden yaşam öyküleri etrafında gelişen türler ile Kuranı Kerim’in tercüme ve tefsiri, itikat, , ibadet, ahlak vb. konularında yazılan eserler C) Destani anlatım tarzının benimsendiği dini konulu eserlerdir.

2- Mersiye nedir?
Cevap: Dini edebiyatımızda bir kimsenin vefatı üzerine duyulan üzüntüyü ifade etmek üzere, ölenin meziyetlerini anlatmak suretiyle yazılan duygu yoğunluğu yüksek manzumelere denir.

3- Ölenin arkasından söz söyleme geleneği ıslamiyet öncesinde nasıl isimlendirilmiştir?
Cevap: Türk şiirinde “sagu”, Türk halk şiirinde “ağıt” olarak isimlendirilmiştir.

4- Klasik edebiyatımızda mersiye yazmış önde gelen şairler kimlerdir?
Cevap: şeyhi, Ahmet Paşa, Necati, Zati Baki, Fuzuli, Hayali, Taşlıcalı Yahya, Nevi, Naili ve şeyh Galib.

5-Mersiye ve maktel arasınki fark nedir?
Cevap: Mersiye genel olarak vefat hadisesini ele alırken, maktel sadece Hz Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesini konu edinir. Mersiye genel anlamda kullanıldığı için aslında her maktel bir mersiye sayılır.

6- Maktel türünün en güzel örneğini kim vermiştir?
Cevap: Hadikatüs Süeda isimli eseriyle Fuzuli vermiştir. Lami Çelebi’nin Makteli Hüseyin’i de önemli öneklerdendir.

7- Ramazaniyye hakkında bilgi?
Cevap: Ramazan ayı dolayısıyla şairlerin, Padişaha veya devlet büyüklerine yahut dostlarına sunmak amacıyla yazdıkları kaside nazım biçimideki şiirlere ramazaniyye denir. XVI. yy dan itibaren yazılmaya başlanmıştır.

8- Klasik edebiyatımızda bu türün en güzel örneklerini kimler vermiştir?
Cevap: Sabit, Nazım, Nedim, Enderunlu Fazıl ve Enderunlu Vasıf.

9- “Ramazan sofusu” hakkında bilgi?
Cevap: Ramazan münasebetiyle toplumun dindar kesimlerindeki hareketlilik ve buna ilaveten ramazan öncesi ve sonrasında dini hayata mesafeli kişilerin, Ramazanın girmesiyle birlikte Ramazana özgü dindarlıkları şairlerin gözünden kaçmamıştır. Bu tip kimseler “ramazan sofusu” olarak nitelendirilmiş ve dindar kimseleri kıskandıracak derecede alışılmadık davranışları iğneleyici bir üslupla dile getirilmiştir.

10- Gazavatname nedir?
Cevap: Düşmanlara karşı mukaddes değerler uğruna yapılan savaşların anlatıldığı eserlere denir. Tek bir savaş anlatılmışsa gazaname, birden fazla savaş anlatılmışsa gazavatname şeklinde isimlendirilir.ılk örnekleri Arap edebiyatında görülür. Arap edebiyatında saşları ve bu savaşlarda gösterilen kahramanlıkları anlatan eserlere megazi denmiştir.

11- Gazavatnameler hangi konularda yazılmıştır?
Cevap: a) Padişahlardan birinin hayatını esas alarak onun zamanında meydana gelen olayları mensur yada manzum olarak anlatan Selimname, Süleymanname gibi eserler
b) vezirlerin veya ünlü komutanların gazalarını tasvir eden gazavatnameler. Bu tip eserlerde çoğunlukla Barbaros Hayrettin Paşa, Köprülü Fazıl Ahmet, Özdemiroğlu Osman gibi bazı paşaların şahsiyetleri ele alınmıştır.
c) Bir seferi veya bir kalenin fethedilmesini konu edinen gazavatname, fetihname ve zafernameler.

12- Fetihname nedir?
Cevap: ıslam ve Türk ıslam devletlerinde fethedilen beldeleri, kazanılan zaferleri haber veren mektup ve fermanlarla bu fetihleri anlatan tarihi eserlerin genel adıdır. Fetihnameler bazen “zafername”, “beşaretname” bazende “tehditname” diye anılmıştır.

13- Name-i hümayun?
Cevap: Osmanlı Devletinde fetihler, büyük zaferler, özellikle hristiyan dünyasına karşı kazanılan başarılar “name-i hümayun” kategorisinde değerlendirilebilecek fetihnamelerle ıslam devletlerinin hükümdarlarına bildirilmekteydi.

14- Fetihname türü eserlere örnek?
Cevap: Kıvami’nin Fetihname-i Sultan Mehmet’i
Sa’yi’nin Fetihname-i Bağdat’ı
Muradi’nin Fetihname-i Hayrettin Paşa’sı
Nabi’nin Fetihname-i Kamaniçe’si

15- Kısas-ı Enbiya nedir?
Cevap: Hz Adem’den Hz Muhammed’e kadar gelip geçen peygamberlerin hayat hikayelerinin anlatıldığı eserlere verilen isimdir.

16- Arap edebiyatı yazılan ilk kısası enbiyalar nelerdir?
Cevap: Kisai’nin Kitabu Kısasıl Enbiya ile ondan sonra yazılan Salebi’nin Kısasül Enbiya (Araisul-Mecalis) eseridir.

17- Son dönemlerde yazılan Peygamber kıssalarının e meşhuru hangisidir?
Cevap: Ahmet Cevdet Paşa’nın Kısası Enbiya ve Teravihi Hulefa.

18-Tezkiretül Evliya nedir?
Cevap: Tezkire, bazı meslek sahipleri için yazılan biyografik eserlere verilen isimdir. Veliler tezkiresi anlamına gelen Tezkiretül evliya da ıslam velilerinin hayat hikayelerinin yazıldığı eserlerdir.

19- Tezkiretül Evliya türünde yazılan ilk eser?
Cevap: Feridüddin Attar’ın Tezkiretül evliya adını taşıyan eseri bu türdeki ilk örnektir.

20- Tespit edilen ilk Tezkiretül evliya çevirisi kime sunulmuştur?
Cevap: XIV. yyda Aydınoğlu Mehmet Bey’e sunulmuştur.

21- Türk edebiyatında meşhur olmuş diğer evliya tezkiresi?
Cevap: Lami Çelebi’nin Nefehatül Üns çevirisidir. Lami Çelebi, Molla Cami’nin eserini çevirmekle yetinmemiş, kendi zamanına kadar yaşamış olan tasavvuf büyüklerinide ekleyerek ilaveli bir çeviri meydana getirmiştir.

22- Menakıbname nedir?
Cevap: Menakıbnameler, tasavvufun yaygınlaşmasıyla birlikte tarikat pirlerinin hayat hikayelerini ve kerametlerini müridlere anlatma ihtiyacından doğmuştur.

23- Hakkında menakıbname yazılan tarikat önderlerine örnek veriniz?
Cevap: Hacı Bektaşi Veli, Emir Sultan, Hacı Bayramı Veli, Eşrefoğlu Rumi, ıbrahim Gülşeni, şemseddini Sivasi, Niyazi Mısri. Ayrıca Fatih’in hocası Akşemseddin ve veziri Mahmut Paşa gibi bilge kişilikleriyle meşhur olmuş bazı devlet görevlileri hakkında da menakıbnameler bulunur.

DıKKAT: Kısasul Enbiya ve Tezkiretül Evliyalar çeviriye dayanan eserler olmasına karşılık menakıbnameler Türkçe olarak kaleme alınmışlardır. (Kitapta dikkat olur da bende olmaz mı:D:D)

24- ılk Kuranı Kerim çevirisi?
Cevap: Kuranı kerim önce Samanoğulları döneminde Emir Mansur b.Nuh un oluşturduğu bir kurul tarafından Taberi Tefsiri esas alınarak Farsçaya çevrilmiştir. K.Kerim’in Türkçeye ilk tercümesi yine Farsçaya yapılan tercüme ile aynı dönemde muhtemelen aynı heyetin Türk üyesi tarafından yapılmıştır. Bu tercüme satırarası bir tercümedir.

25- Anadolu’da Türkçe tefsir ve tercüme faaliyetleri hakkında bilgi?
Cevap: Anadolu’da Türkçe tefsir ve tercüme faaliyetleri mevcut en eski nüshalara göre Osmanlı Devletinin kuruluşundan bir asır sonra yani 14.yyda başlamıştır. Bu faaliyet satırarası tercüme ve uzun tefsirlerle tercüme şeklinde iki koldan ilerlemiştir. Mevcut tefsirlerin çoğu Ebu Leys Semerkandi’nin tefsiri esas alınarak yapılmış veya onun aynen tercümesidir.

26- Akaid alanında yazılan eserlerin en meşhuru?
Cevap: Mehmet ılmi Efendi’nin Manzum Akaid’idir.

27- Fıkıh alanında bilinen ilk manzum eser?
Cevap: Gülşehri’nin Manzum Kuduri Tercümesi’dir.

28- Fıkhın bazı konularında yazılan müstakil manzumelere örnek?
Cevap: Namaz ibadetinden bahseden şurutis-salat, orucun çeşitlerini ve faziletini anlatan Fezalüs-sıyam, hacca dair bilgilerin yer aldığı Menasikül-hac, miras konularının ayrıntılı bir şekilde anlatıldığı manzumei-feraiz türü eserler.

29- ınsanların sahip olması gereken iyi huyları ve uzaklaşması gereken kötü huyların anlatıldığı müstakil eserlere örnek?
Cevap: Kınalızade Ali Çelebi’nin Ahlak-i Alai’si, şemseddin Ahmed Sivasi’nin Miratül Ahlak’ı ve Muhyi i Gülşeni’nin Ahlakul Kiram’ı bu tür eserlerdir.

30- Ahlak kitaplarının büyük bir bölümünü hangi tarz eserler oluşturur?
Cevap: Nasihat/öğüt tazı kitaplar oluşturur. Feridüddin Attar’ın Pendname isimli eserinin tesiriyle çok sayıda eser yazılmıştır.

31- En eski destanlara örnek?
Cevap: Haricilerin ünlü kahramanı Hamza’nın adı etrafında gelişen Hamzanmeler ile Horasanlı Ebu Müslim’in destani hayatını anlatan Ebu Müslim Kitabı’dır. Bunlardan başka Battalname, Danişmendname,Saltukname…..

32- Cenkname hakkında bilgi?
Cevap: Hz Ali ve oğlu Muhammed Hanefiyye’nin katıldığı çeşitli savaşları anlatan dini destani mesnevilere verilen isimdir. Türk edebiyatında 14.yy dan itibaren görülmeye başlanan cenknamelerin en önemli temsilcileri bu yy da yaşamış olan Yusufı Meddah, Tursun Fakih, Kirdeci Ali ve Begpazarlı Maazoğlu Hasan isimli müelliflerdir.

33- Kütüphanelerde destan mecmualarında kayıtlı bazen de mevlid metinlerinin arkasına ilave edilmiş halde bulunan hikayeler nelerdir?
Cevap: Kesikbaş Destanı, Güvercin Hikayesi, Geyik Hikayesi, Ejderha Destanı, ıbrahim Destanı, ısmail Destanı, Fatıma Destanı, Ukkaşe Hikayesi vb.

[HİRA]

TÜRK-ıSLAM EDEBıYATI ÜNıTE 10: TASAVVUF VE EDEBıYAT -


(Konu kafamda oturmadığında anlayabilmek için acelece yapılmış bir çalışma oldu hatalarım olmuş olabilir oldu ise affola... Umarım faydasını görürsünüz..Sınavda başarılar


Tasavvuf kelime anl: sof giymek saf olmak ilk safta bulunmak suffa ashabı gibi yaşamk


Tasavvuf:Tecribi bir ilim ve insanın kendini tanıması yöntemi.
Öğreti :Tarik Öğretinin öğretimi :Sülük metodu:usul-erkan


Gayesi :Sufi yi marifete ulaştırmak.
Sufi=Salik derviş talib mürid can


Marifet :Bilgi tecrübi ve ameli bilgi tanımak aşinalık (tas) Sufilerin ruhani halleri yaşayaral menevi ve ilahi hakikatleri tadarak(iç tecrübe ile ve vasıtasız oarak) elde ettikleri bilgi irfan.


Marifetullah:Hakka dair elde edilen bilgi arif-i billah:bu bilgiye sahip kişi


Kuşeyriye göre marifet : Salik önce Hakkı'ı onun sıfat isim ve fiillerini tanır sonra ibadet ederek ve çile çekerek nefsini arındırır ona yaklaşır.O zaman Hakk kendisini ona tarif eder.ışte marifet budur.Hakk ın kendi hakkında salik e verdiği bilgi.Salik onu tanımasının imkansızlığını anladığında marifete ermiş olur.


ırfan süreci:Seyr ve sülük (seyrü sülük)


Tarikat:ma'rifete ulaşmak için tutulan bir takım kuralları ve rsasları olan(usul-erkan) yol = irfan okulları


Tekke:Tarikatın usul-erkanının öğretildiği dervişlerin ruhen ahlaken eğitilip olgunlaştıkları yer.


Tarikatler:Bektaşilik Kadirilik Yesevilik Nakşilik Mevlevilik Halvetilik şazelilik Bayramilik Rifailik


*Tasavvuf en çok şair ve yazarları etkilemiş


Türk-ıslam Ed. Da :Dini-Tasavvufi Türk Ed. Türk Tasavvuf Ed. Tasavvufi Halk Ed.
Tekke Ed.


Tasavvuf= hal ilmi Hal sahibi=Sufi Hal e ulaştıran yaşantı:zahidane
*Peygamberimiz dön. Zahidane yaşayan sahabiler tasavvuf düşüncesinin habercisi


ılk sufi adıyla anılan:Kufeli Ebu Haşim
Sonra:Süfyanü s Sevri zü'n-Nun el Mısri Horasanlı Beyazıt Bistami Hallac-ı Mensur(düşüncelerinden dolayı idam edilmiş) Güneydi Bağdadi
Tasavvufu sistemleştiren eserlen yazanlar:Ebu'l Kasım Abdül Kerim el-Kuşeyri ve Gazali


Tarikatlerin kurumsallaştığı dönem: 4.yy da başlar 6. yy kada devam eder.
ıslam Tasavvufunun oluşumuna kaybak teşkil edenler:Abbasi dön. Sosyo ekonomik refahla birlikte oluşan zühdi hayat gerekliliği-mezheplerin yaydıkarı itikatler-Hint ıran kültüründen nazariyeler-Yeni Eflatuncu varlık anlayışı


ılk Sufi Yazar:Basralı Haris b.Esed el-Muhasibi


*Başlangıçta Bağdatlı CüneydBeyazi-i Bistami ve Ebu Said Ebu'l Hayr'ın menkıbelerinde görülen vücudiyye mesleği ;ıbni Sina Sühreverdi-i Maktul gibi filozofların katkısıyla gelişmiş.(bunlar işraki felsefeci ve yeni eflatuncu)
*Bu düşünceyi eserlerinde sistematikleştiren:Horasan Melamiliği ve ıbnü'l Arabi
Bu düşünceye göre : Vücud tektir yegane sahibi vücud vücud -u mutlak Allah tır.


Vucud-u mutlak=mutlak hayır=mutlak güzellik(hüsn-i mutlak)


Sufilere göre varoluşun sebebi:Zaman yaratılmazdan önce mutlak güzellik vardı ancak o güzelliği görecek başkaca bir göz yoktu.Güzellik görülmek taktir edilmek ister.Varoluşun sebebi güzelliğin kendini gösterme arzusudur.
Herşey zıddıyla bilinir Vucud u mutlak ın bilinmesi Adem iledir.Adem yokluk hiçlik demektir.Adem müstakil olarak mevcut değildir zaruri olarak Vucud u Mutlak tadır.Adem hayaldir tecelli dolayısıyla varlık evrenindedir.Adem vucutla karşılaşınca vucud bir aynada aksetmiş gibi dir ve bu akis hayalden öte değildir.ınsanda Mutlak güzellik akseder.Bu ned. Insan adem unsurunu yok etmeli (masiva) Hakkın visaline ulaşmak için Hak ile Hak olmalı.Bu durumu fena kavramı karşılar.


Fena : Nefsi adem; kubh ve şirk ten arındırmakla mümkün olur.Bunun yolu aşk.
Husnü Mutlak tabi aşkdan hakiki aşka geçişle görülür.Tabi aşk ademe duyulan aşkdır.
*Aşk yolu olan tasavvuf (yolculuk:seyr) akil bilgiye dayalı söz(kal) ile değil yaşananın dili hal ile öğrenilir.


Tasavvuf Ed. da çığır açan : Ömer b.Fariz ''Kaside-i Taiyye''(tercüme tahsis şerh edilmiş) ıran daıbni Sina düşünceleriyle şeyh Ebu Said Ebu'l Hayr şiirleriyle katkıda bulunmuş.


Doğu ve Batı nın batıni yönlişlerini mukayese yapan F.Schoun :
Batın. Temayünün geliştirdiği sembolik dil zahiri düzleme entellektüel bir nitelik ve derinlik kazandırmakda bu yollada onun yitip gitmesini engellemektedir.Bu itibarla la-dini şiirlede estetik ve aşkın boyutta varlığını gösteren tasavvuf etkisinin felsefi ve metafizik bir temele sahip olduğu açıktır.


*Türk boylarının ıslam ı kabul etmesinde Derviş ler önemli.


12.yy özellikleri:


*Türk illerinde tasavvuf ve tarikatler yoğunlaşmış Baba ve Ata diye anılan dervişler benimsenmiş.
*şair-şamanların yerin baba ve atalar almış(ilk temsilcileri:Korku Ata ve Çoban Ata)
*Türk Suficiliğinin En Önemli Temsilcisi: Hoca Ahmet Yesevi
*Diğer sufiler Muhammed Ma'şuk Tusi ve Emir Ali Ebu Halis
*Yesevi nin halifeleri Mansur Ata Sa'id Ata Süleyman Hakim Ata Lokman Prende Türk illerini aydınlatmış.
*Yesevi dervişleri (alperen)Moğol ıstilasıyla birlite Harezm Horosan ve Azerbaycan yoluyla Anadolu ya gelmiş.
*Ahmet Yesevinin tasavvufi anl. doğr. Yesevilik Anadolu nun Türklerşmesine ve ıslamlaşmasına katkı sağlamış,hikmetler Tasavvuf ed. şekillendirmiş.
*Dönemin diğer gelişen tarikatleri Kübrevilik ve Nakşilik


13.yy özellikleri :


*Tasavvuf Ed. kuruluş ihtişam çağı.
*Yesevilik Haydarilik Kalenderilik Mevlevilik Bektaşilik tesir alanını geliştirmiş.
*Hikmet geleneği Yunus Emre ile yeni bir sese kavuşmuş bu tarzı Yunus muakkibleri sürdürmüş.
*Mevlana ıslami ıran ed. tesirinde Farsça manzumeler yaparak farklı gelenek oluşturmuş.
*Sultan Veled Mevlevilik yolunu kurumsallaştırmış.
*Hacı Bektaşi Veli nin Malakat'ı manzum ve mensur olarak Türkçe ye çevrilmiş.
*Ahmet Fakih ve Seyyid Hamza Türkçe şiirler yazmış.
*13.yy Anadolu daki Türk-Kültür hayatının 'tedvin asrı'
*Yunus Emre nin eseri:Divan ve Risaletü'ün-Nushiye


14.yy özellikleri :


*Yunus Takipçilerinin asrı
*Mevlevilik kendi elit zümresini oluşturmaya başlamış
*Aşık Paşa;Tasavvufi ilkeleri öğretmek için Garipname yi , doğrudan doğruya tasavvufu konu edinen Fakrname ve Vasf-ı Hal ı telif etmiş.
*Eflaki Menakıbname nin ilk örneği Menakibu'l Arif'i yazmış.
*Gülşehri Sait Emre ve Attar'ın Mantuku't-Tayr mesnevisini Türkçeye kazandırmış
*Nesimi (şeriata aykırı bulunup idam edilmiş aşk şehidi kabul edilen Hallac-ı Mansur a benzetilir ) ve batıni tevil ve tefsirleriyle ekol olan Hurufilik Ed. dahil olmuş.






15.yy özellikleri:


*Başta Ankara Savaşı yla birlikte başlayan karışıklık dönemi Çelebi Mehmet le birlikte daha da güçlü olarak toparlanmış
*ıstanbul fethedilmiş Türk-ıslam kültürünün merk. Olmuş.
*Bu dönem Fatih Rönasansı ol. Değerlendirilmiş her açıdan tasavvufun gelişip merkezden muhite yayıldığı dönemdir
*Süleyman Çelebi Vesiletü'n-Necat la Mevlüt türünü oluşturmuş
*Dönemin sufi şairleri : Hamid-i Veli(somuncu baba ol. Bilinir) Emir Sultan Andülvasi Çelebi(Halilname) Hacı Bayrami Veli (Bayramiye Tarikatını kurmuş) Akşemsettin(Fatih in hocası) Yazıcıoğlu Mehmet(Muhammediyye) Ahmet Bican(Envarü'l Aşk) Alaiyeli AlaaddinGaybi(Kaygusuz Abdal) Eşrefoğlu Rumi Dede Ömer Ruşeni Kemal Ümmi Cemal-i Halveti ıbrahim Tennuri


16.yy özellikleri:


*Yükseliş dönemi(Anadolu Merkez Osm. Nın sınırları en geniş ol .dön.)
*ıstanbul bütün Dünya için Kültürel siyasi merkez.
*2.devre Melamiliği(Bayramiyye tarikatı içinden çıkmış) vahdet-i vücutçu yorumun Ahmed-i Sarban ve ıdris Muhtefi edebi sahada yer almış
*Lamii Çelebi Molla Cami nin Nefehatü'l-Üns ünü; Nev'i Yahya ıbnü'l Arabi nin Fususu'l-Hikem ini tercüme etmiş
*Dükkaninzade Taşlıcalı Yahya ahlaki ikleleri telkin edici mesvevileri Gencine-i Raz ve şah u Geda yı yazan
*Fuzuli Hadşkatü's Süeda (Destani Kerbela facisı(maktel) ) Leyla vü Mecnun (mecazi aşktan hakiki aşk a geçiş) Hadis-i ErbainTrcümesi ni yazan
*Sultanü'ş-şu'ara kabul edilen Baki yetişmiştir.(bunlardan başka şairrlerde var yazmadım sy.. 241 bakabilirsiniz.)


17.yy özellikleri :


*Siyasi alanda duraklama, tekke-medrese(Sivasiler-Kadızadeliler) tartışmaları ayyuka çıkmış ancak bu durum edebi hayatı canlandırmış.
*Tekkelerde şiir musiki ön plana çıkmış hece-aruz vezni ayrımı olmadan bolca tasavvufi şiirler yazılmış.
*Dönemin Sufi şairleri:Muhyi, ıdris-i Muhtelefi, Zakiri, Hüseyin Lamekani, Derviş Osman, Aziz Mahmud Hüdayi ,Abdulehad Nuri ,Akkirmanlı Nakşi ,Zakirzade Abdullah Biçare, Cahidi ,Sarı Abdullah Abdi, Sinan-ı Ümmi, Sunullah-i Gaybi ,Divitçizade Mehmed,Talib ,Derviş Himmet, Niyazi Mısri ,Mehmet Nazmi
*Katip Çelebi Müzanü'l-Hak(dönemin tartşmalarını ele almış)






18.yy özellikleri:


*17.yy dan kalan siyasi iktisadi sosyal sıkıntılar devam etmiş, Lale devri ,Patrona Halil ısyanı ,Kabakçı Mustafa ısyanı
*Tasavvuf Ed. da da duraklama gerileme,sufi şairler coskularını kaybetmiş
*Dönemin şairleri :Süleyman Nahifi (Mesnevi Tercümesi) şeyh Galibve mürüdi Esrar Dede ,Bursalı ısmail Hakkı (Miraciye,Ruh-ı Mesnevi) Sezai-i Gülşeni,Neccarzade Rıza Erzurumlu ıbrahim Hakkı(Marifetname(ansiklobedik eser)) (Diğer şairer bk. sy.242)


19.yy özellikleri:
*Islahat haraketleri ,Nizam-ı Cedid Ocağı,Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı
-Tasavvufi ed. zayıflamış.
*Nazif Dede(Tarifü's-Sülük) Kuddusi,Sivaslı Süzi ,Mehmet Ali Hilmi Dede......




*Tasavvufun temel konularından biri varlık konusudur.
*Sufi şairi diğerlerinden ayıran özellik Tasavvufi tecrübedir.Tasavvufçu için seyrü sülüğün gerçekleştiği tekkeler birer edebi muhittir.
*Edebi muhit :Edebiyatçının içinde yetiştiği izini süreceği ustaların şiirlerini sohbetlerini dinlediği kendi şiirlerini okuduğu icabında eleştiriler alarak yetiştiği ortam.
Zümre :Cemaat topluluk bölük grup sınıf takım bölüm cins nevi gibi anl. gelir.Edebiyatta edebi eserleri dil uslup konu gibi özellikleriyle tasnif için kullanılırSufi şairler içinden geldikleri muhite ve eselerine göre zümrelere ayrılırlar.
Geldijkleri tekkeler göz önünen alınarak Mevlevi zümresi,Bektaşi Zümresi.... gibi tasnif her tarikatı edebi okul olarak ele almak olur .Muhitten yola çıkmakla birlikte edebi eserlerin mahiyetlerini dikkate alarak tasnif yerinde olur :
Buna göretasavvuf iki koldan gelişmiş:
1-Tasavvufi Halk Edebiyatı
2-Klasik Tasavvuf Edebiyatı


Tasavvufi Halk Edebiyatı : Yesevi nin hikmet geleneğiyle gelişen edebiyat.Hece vezniyle mani koşma gibi nazımlarla ve hikmetten başka ilahi nefes nutuk devriye sathiye destur mededname ve düvaz imam diğer türlerdir.(Kaygusuz Abdal,Pir Sultan Abdal)


Klasik Tasavvuf Edebiyatı :Mevlana çizgisinde gelişen Edebiyat.Aruz vezniyle gazel kaside kıt'a musammat terkib bent terci bent rubaii tuyuğ mesnevi nazım şekilleriyle oluşur ve tevhid münacat na't mevlid hilye edebi türlerdir.




Bunlardan başka 3 temel zümre vardır:
1-Zühdi Edebi Zümre :Dini-Tasavvufi düşünceyş telkin eserleri içerir.Ne Melavi-Hamzevi edebiyatındaki irfan,vahdet inancı,aşk ve cezbe ne de Alavi-Bektaşi karakteri vardır.Daha çok Hz.Muhammed in hayatı ibadetler hac yollarından geçici dünyadan ölümden cennet cehennemden bahseder.Sahabi ve velilerin menkıbelerinden söz eden eserler var.


2-Vahdetçi Aşkın Zümre Ed. : Vahdet-i Vudut u benimseyen aşk ve cezbeyi esas alan tasavvuf çevrenin eserlerini içerir.Bayrami-Melami muhitten gelmişler.Melamiler kendilerini zahitlikte irfanda iyilikte göstermeyi kendini beğenme (kibir) kabul ederler.Daha çok şatahata varan sözler söyleyip toplumun kınamasını sağlamışlardır.Eserleri tecelli,varidat ve sunuhat gibi tsasavvufi kavramlarla niteendirilir.şairleri:Yunus Emre nin yolunda :Hacı Bayram-ı Veli Sarban Ahmet Kaygusuz Vizeli Alaaddin Emir Osman-i Haşimi Muhyi ıdris-i Muhtevi Oğlanlar şeyhi ıbrahim Sunullah Gaybi Sarı Abdullah efendi Dukakinzade Ahmet Bey Hüseyin Lemakani Osman Kemali Ahmet Rindi


3-Bektaşi Zümre Ed.: Vahdetçi Aşkın Zümre ed. andırmakla birlikte kendi karekteri olan bir edebiyattır.Bektaşiliği öne çıkarmanın yanıyla esasıyla ata ve baba adlarıyla anılan Yesevi dervişlerinin esasına dayanır .Babai Kalnderi Hurüfi Kalenderi Kızılbaş ve Tahtacı gibi muhitleride içine alarak gelişmiş.şairler :Hacı Bektaşı Veli Abdal Musa Kaygusuz Abdal Virani Teslim Abdal Yemini Muhyiddin Abdal şah ısmail Hatai Pir Sultan Abdal Kul Himmet Seyrani Kalender Abdal


Tasavvufi Eserler 2 grupta tasnif edilir:


1-Tasavvufi düşnceyi öğretmeyi amaçlayan eserler
2-Hal dilinin dışa yansıdığı eserler


Tasavvufi düşünceyi öğretmeyi amaçlayanlar:Uyarıcı telkin edici usul-erkan öğretici eserlerdir.
1- Tekke geleneğini tarihini aktaranlar : tezkiretü'l-evliya menakıbname evliyaname velayetname mansurname
2-Yolun esaslarını telkin edenler :Nasihatname sohbetname ibretname faziletname tenbihname minbername vasiyetname
3-Edep-erkan gösterenler : Telkinname erkanname tacname tarikatname
4-Tasavvuf düşüncesinin temel konularını açıklayanlar : vahdetname vücudname şathiye devriye
5-Ululardan yardım dilemeyi salık veren eserler : şefaatname desturname istimdadname
6-Kur'an ın anlamyla buluşturanlar : besmelename ihlasname ayetname
7-Dini görevleri ve temel hukuki meseleleri öğretenler:salatname oruçname ramazanname hacneme kıyametname mehşername fetvaneme
8-Geleceğe ilişkin çıkarım yapan: istihracname
9-Gafletle geçen zamanın muhasebesini yapan : tahassürneme


Hal dilinin dışa yansıdığı eserler:(faydacılık esas sanat değil)


Tevhid münacat na't miraçname ilahi nefes hikmet nutuk devriye şathiye


HıKMET:Etimolojik olara hüküm vermek yargılamak demektir.Önceleri felsefe kelimesinin yerinede kullanılmış filozofa ise hakim denmiş.


Türk-ıslam edebiyatında : Ahlak ve değerleri telkin eden manzumelerdir
*Daha çok pendname hikemiyyat ve rubai tarzı şiirlerde görülür.
*Didaktiktir(öğretici).Rindane ve dervişanedir.
-Öncelikle Ahmet Yesevi nin manzumelerine verilen isimdir.(Divan-ı Hikmet)
*Divan-ı Hikmet hece vezniye yazılmış(7+7)


Dikkat:Prof. Dr. Kemal Eraslan ın görüşlerini yer verilmiş sınavda ona göre diye bir soru gelmez diye düşündüm yazmadım ama benim düşüncemdir sorumluluk almayayım sy.246 sizler bakabilrsiniz.


ıLAHı:(ilaha ait tanrısal)


Türk-ıslam Edebiyatında : Allah aşkıyla dile gelmiş her türlü şiir.Aruz yada hece vezniyle yazılabilir bestelenerek okunur.


ılahi türleri :


1-Ayin:Mevlevi tekkelerinde zikir ve sema sırasında okunmak üz. bestelenen şiirlerdir.Okuyana ayinhan denir.


2-Tapuğ:Gülşeni tekkelerinde zikir esasında musiği eşiğinde okunan ilahilerdir

3-Nefes:.Alevi-Bektaşi ve Melami şairlerin vahdet telkin ettiği ilahiler.Vahdet-i Vucud u nefeslerle telkin ederler.Beştaşi ler na't ve Hz.Ali medhiyesine nefes der.Nefesler gazel koşma tarzında hece veya aruzla yazılır.Bektaşi tekklerşnde ayin-i cemlerde sazla birl. Okunur.


4-Duraklar:Halveti tekkelerinde zikrin iki faslı arasındazakir tarafından okunur.


5-Cumhur:Tekkelerde cemaat halinde okunan ilahiler.


Dikkat:Edebiyatımızda ilahi dendiğinde Yunus Emre akla gelir.




DEVRıYYE:Tasavvufta iki manada kullanılır:
1-Bazı tarikatlarda dervişlerin dönerek icraettikleri zikir ve sema
2-Varlıkların Hak tan gelişini ve ona tekrar dönüşünü açıklayan tasavvufi nazariye


*Tasavvufta melerlerin arşda, hacıların Kabe etrafında , Gezegenlerin güneş etrafında dönmeleri de devran olarak nitelendirilir.


Dikkat:sy.248 dikkat kısmına bakabilirsiniz.Çok karışık geldi nasıl anlatacağımı bilemedim.Umarım sınavda çıkmaz ! :(


Devriyeler işlendikleri konuya göre ; 1-Ferşiyye 2-Arşiyye
Ferşiyye :Dünyaya gelişi (kavs-i nüzul) anlatır.(Üsküdarlı Haşim Baba: Devriye-i Ferişiyye )
Arşiyye :ınsanın ahlaken olgunlaşarak hakikate ermesini(kavs-i uruc) anlatır.(Niyazi-i Mısri:Devriye-i Arşiyye)


*Ferşiyye de alem-i süfliyye geliş,arşiyye ise dünyadan tekrar yüce aleme seyahati anlatır..


GÜLBANK:(Gül sesi)


Yapılacak işin hayırlı uğurlu olması ve ya sağlık esenlik dileğiyle kalıplaşmış Allah a yalvarıpyakarmayı dile getiren ayinlerde ,dini ve resmi törenlerde belli makamlarda okunan dualardır.(doğum ad koyma nikah cenaze ...... gibi törenlerde okunur)


Mevleviyye Bektaşiyye Halvetiyye nin bazı kollarında ve Yeniçeri Ocağı nda gülbant okumak yaygındı.


Dikkat:Abdulbaki Gökpınarlı Mevlevi Adap ve Erkanı isimli kitabında Mevlevi Gülbankına yer vermiş.


MENAKIBNAME:
Menakıb terim olarak: Din büyüklerinin manevi hallerini ve durumlarını anlatan riveyetler.


Menakıbname ise:Velinin hayatının çevresinde oluşmuş menkabe veya kerametleri anlatan eserler.2 çeşittir:
1-Din uğruna şavaşanların hayatlarını maceralarını ve manevi kuvvetlerini anlatan destanlar:Cenkname Hamzaname Battalname ...
2-Zühd ve takvasıyla ünlenen velilerden söz edenler ; 1-Biyografik 2-Derleme
Biyografik menakıbnameler :Konu edilen velinin devrinde veya çok kısa zaman sonra onun yaşadğı çevrede yaşamış kişilerde kaleme alınmıştır.
Derleme Menakıbnemeler:Velimin ölümünden uzun zaman sonra yazılmış eseler.
*Mevlananın Menakıbnamesi:Menakibu'l-Arifin(Ahmed Eflaki yazmış )

[nurşen35]

[Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]

[sevimlikul]

Allah razı olsun.