[Emekdar Üye]

KESİN CEVABINI bulamadığım bir sorudur: Ahlâk mı dine götürür, din mi insanı ahlâklı kılar?
Diğer bir deyişle, ahlâk mı önce gelir, din mi? Yolculuk nereden başlar ve nereye ulaşır?
Geçenlerde ‘ahlâk tarihi’ne dair hacimli bir kitaba göz gezdirdim; kesin cevabı orada da bulamadım.
Yazar, kesin cevabın bulunamamasını, bu ikisi arasında çift-taraflı bir etkileşim olmasına bağlıyor. Yani bir taraftan baktığınızda ahlâkı güzel olanın dindarâne bir hayata yöneldiğini görüyorsunuz; diğer taraftan baktığınızda, dindarâne bir hayatın ahlâkı güzel eylediğini. Güzel ahlâk dine, din güzel ahlâka götürüyor.
Bir bakıma, ahlâk ve din, bir dairenin birbirini tamamlayan bir iki yarısı gibi.
Yahut, hakikat-ı halde bir helezon niteliğinde iken, yukarıdan baktığımızda bir daire gibi gözüken bir keyfiyeti var ahlâk-din ilişkisinin…
Biri diğerini takip ediyor, diğeri ötekini besliyor, öteki beslendikçe diğerinde de terakki gerçekleşiyor derken, hayat boyu bir terakki gerçekleşiyor.
Dolayısıyla, biri zayıflayınca diğeri zayıflıyor, diğeri zayıflayınca beriki daha da zayıflıyor…
Bununla birlikte, bu ikisi arasında hangisinin önce geldiğine dair bir yakîni ifade etmese de, bir ‘zann-ı galib’im var.
O zann-ı galib de, önce ahlâkın geldiği, ahlâkın dine götürdüğü şeklinde…
Elbette, ‘ahlâk’ı bugün ‘ahlâklı adam’ dediğimizde akla gelen birkaç hususla sınırlamamak; ‘ahlâk’ın merkezine de ‘vicdan’ı ve ‘hakkâniyet’i yerleştirmek şartıyla…
Bu zann-ı galibim de, bazı hadislerin, özellikle de ‘emanet’e dair bir hadisin dünyamdaki yansımasından kaynaklanıyor.
Resûl-i Ekrem aleyhissalâtu vesselamdan aldığı ilk ders bir ‘ahlâk’ dersi olan; Bedir’in arefesinde ilk kez Resûlullah ile karşılaştığında ‘ahde vefa,’ yani ‘sözünde durma’ dersi alan Huzeyfe b. Yeman’ın zikrettiği bir hadis bu…
“Emanet, insanların kalplerinin derinliklerine konmuştur. Sonra Kur’ân-ı Kerîm indi.”
Huzeyfe radıyallâhu anh’ın rivayet ettiği o uzun emanet hadisi, onun Hz. Peygamber’den duyduğu bu cümleyle başlıyor işte…
Buradan da, Kur’ân’a hakkını verebilmenin, Kur’ân’ın hakka davetine kulağını ve kalbini açabilmenin, Kur’ân’ın mesajını kalbine koyup bu uğurda yola koyulabilmenin ancak Hâlık-ı Zülcelâl'in doğuştan kalblerimize koyduğu ‘emanet’ duygusunun muhafazası sayesinde mümkün olabildiğini öğreniyoruz.
Ancak ‘emanete hıyanet etmeme’ duygusuna ve hassasiyetine sahip olanların kalblerinde Kur’ân’ın kök salabildiğini…
Emanete riayet hassasiyetinden mahrum olanların ise Kur’ân’a ya tamamen sırt dönebildiklerini, tamamen sırt dönemedikleri durumlarda riyâ ve nifak ülkesinin sınırlarında dolaştıklarını; bu durumda olmayanlarının dahi zor zamanlarda yaşanan sınanmalarda ‘iman edenlerin kalbleri daha bir sağlamlaşırken,’ kalblerindeki o ‘emanete riayetsizlik’ zaafı ve hastalığı dolayısıyla türlü çeşit şüphelere düşebildiklerini…
Henüz bir müşrik iken Hz. Peygamber’in hicretinde ücretli kılavuz olarak seçilen Abdullah b. Uraykıt’ın sonradan sahabiler safında yer alabilmesini, bir kılavuz olarak verdiği sözün hakkını verebilmesinde, aldığı ‘sır bilgi’ emanetine riayet edebilmesinde tezahür eden ahlâkî kaliteye bağlıyorum bu minvalde…
Vaad edilen büyük ödüle ulaşma azmiyle hicret esnasında Resûlullah ile Ebu Bekir’in peşlerine düşen Sürâka’nın, atı kuma saplandıktan sonda verdiği söze riayet edebilmesi ile sonradan imana gelebilmesi arasında da bir irtibat olduğunu düşünüyorum.
‘Sözünün eri’ olduğu halde imana gelememiş olanlar yok değil gerçi; bu ‘ahlâk’ın ‘iman’ için ‘gerekli’ olmakla birlikte ‘yeterli’ olmadığının delili elbette.
Ama öte tarafta, ‘sözünün eri’ olmadığı halde nifaka ve riyaya bulaşmamış sapasağlam bir iman hali sergileyen de yok Asr-ı Saadette.
Bugünün dünyasında ise, dert bir değil, şikâyet de…
Söylem-eylem tutarsızlığına dair bin türlü örnek olay yaşamışsak hayatlarımızda, sebebini bu hadisin gösterdiği adreste buluyorum:
“Emanet, insanların kalplerinin derinliklerine konmuştur. Sonra Kur’ân-ı Kerîm indi.”
Kalblere emanet duygusu yerleşmeden Kur’ân-ı Kerîm inmiş olsa, sonuç ne olurdu ki?
Kalblere yerleştirilmiş emanet duygusunu silip atanın dünyasına Kur’ân iniyor mu ki?
İnse de, o kalbde tutunup kök salıyor; bir ‘şecere-i tûbâ’ filizi veriyor mu Kur’ân âyetleri?
Bilakis, böyleleri, dara düştükleri her noktada, ‘ama şimdi’ler eşliğinde bir ‘esnetme’ ve ‘yavşama’ hali mi sergiliyor hemencecik?
Gerçek şu ki, kalbine yerleştirilmiş emanet duygusu kalbinde sapasağlam kalanlardır ki, kalbine inen Kur’ân âyetlerini gerçekten hayatının merkezine yerleştiriyor.
Yalnızca Fâtır-ı Hakîm’in kalblere yerleştirdiği emanet duygusunu tahrip etmeyen kalbler ki, Kur’ân’a hakkını veriyor.
Yalnızca ahlâkı güzel olanın dini güzel oluyor…