[maşuk]

ZÂT-I ULÛHİYYET

[CENTER][B]..:: 1 ::..
[CENTER]Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-'in:
"Allâh'ın yarattıkları üzerinde tefekkür edin,

Zâtı üzerinde düşünmeyin.

Zîrâ siz O'nun kadrini (O'na lâyık bir sûrette) aslâ takdîr edemezsiniz..."

(Deylemî, Müsned, II, 56; Heysemî, Mecmau'z-Zevâid, I, 81)

:...............

beyânı, Cenâb-ı Hakk'ın Zâtî mâhiyetini kavramanın mümkün olmadığını ifâde eder.
Zâten beşer idrâkini îmân ve irfân iklîmine götürüp hidâyet nûruna vâsıl edecek olan,

Allâh hakkındaki bilgiler de, Zât'ının mâhiyetine dâir değil, sıfatlarına dâirdir.

Zîrâ Allâh Teâlâ, zaman ve mekândan münezzehtir.

İnsan idrâki ise, zaman ve mekânla şartlandığından onun mantığı,

ancak maddî âlemden aldığı intibâlarla faâliyet gösterir.

Bir şeyi kavrayabilmek için o şeyin görülebilen âlemde bir benzerinin ve bunun da zihinde bir intibâının olması lâzımdır.

Allâh ise, yarattıklarına benzememe sıfatı ile muttasıftır (muhâlefetün li'l-havâdis).

Bu, sonradan meydana gelmiş olan hiçbir şeye benzememeyi, onlardan mutlak bir sûrette farklı,

üstün ve mükemmel olmayı ifâde eder. Bu mantıkî gerçek, kâinâta hâkim olan nizâmın mükemmelliğini idrâk etmenin

bir netîcesidir. Böyle bir âlemi yaratmak kudretindeki ilk sebep, yâni Hâlık Teâlâ Hazretleri

, -hâşâ- eseriyle aslâ mukâyese edilemez. O, bütün yaratılmışların üzerinde bir kemâl, azamet ve kudret sâhibidir.

................

Böyle olması lâzım geldiği de, aklî ve mantıkî bir zarûrettir.

Bu itibarla eşi ve benzeri bulunmayan Allâh'ın zâtî mâhiyeti hakkında fikir yürütmek, beşer için ne mümkün ve ne de doğrudur.
Yâni Allâh Teâlâ hakkında bizim mükellefiyetimiz, sıfatlardan yola çıkarak Zât'ın var olduğunu idrâk ve kabul etmektir.

Onun için Cenâb-ı Hakk'ın Kur'ân-ı Kerîm'de bizlere kendisi hakkında takdîm eylediği misâl ve îzâhlar da

bu mâhiyete göredir.

........................

Âyet-i kerîmede buyurulur:
"Allâh göklerin ve yerin Nûr'udur. O'nun nûrunun misâli, içinde çerağ (yanan ışık)

bulunan bir kandil yuvasına benzer.

O çerağ, cam bir fânus içindedir. Cam fânus ise, sanki inci gibi parıldayan bir yıldızdır.

(O çerağın) yakıtı, ne doğuda ne de batıda eşine rastlanmayan mübârek (bereketli, bitip tükenmeyen)

bir zeytin ağacından alınmaktadır.

Ve o ağacın yağı, (öyle arı-duru ve öyle parlaktır ki) neredeyse ateş değmese bile, ışık verecek.

Nûr üstüne nûr! Allâh dilediğini nûruna kavuşturur.

Allâh insanlara (anlayıp idrâk edebilsinler diye işte böyle) misâller veriyor. O, her şeyi bilir."

(en-Nûr, 35)

.............
Dikkat edilirse âyet-i kerîmedeki temsille beşer idrâki,

önce kavrayabileceği intibâlarla yoğruluyor, sonra da hayâl ve idrâk ötesi bir hakîkat ile o intibâlardan tecrid edilerek

en öz ifadeyle "nûr üzerine nûr" deniliyor.

Yâni O'nun nûru, temsilden zannedileceği gibi sınırlı birkaç çeşit nûr değil, birisi veya tamamı da değil,

sınırsız olarak her nûrun üzerinde, sınırlanması ve bilinmesi mümkün olmayan bir nûrdur.

Fakat herkes hak delili göremez, Hakk'ın âyetlerini bilemez ve Hakk'ın isteğine eremez.

Çünkü görüleni idrâk etmek, nûra bağlı olduğu kadar, görecek gözün var olmasına da bağlıdır.

Çünkü gözle görülmeye müsâit olan her şey, nûrun bereketiyle gözü olan herkese âşikâr olurken âmâlara aslâ gözükmez.

O hâlde varlık ve hakîkati gösteren nûr kadar gören bir rûh da, müşâhede için vazgeçilmez bir rükün gibidir.

Çünkü ancak gören ruh, idrâk edici ve anlayıcıdır.
Diğer taraftan Cenâb-ı Hakk'ın, âyet-i kerîmede kendisini "Nûr" ile tavsif etmesi ve

"Allâh, göklerin ve yerin nûrudur."

buyurması, bütün âlemi yaratan, şu engin kâinâtı gösteren, gizli-açık sayısız hakîkatleri bildiren,

gözleri ve gönülleri şenlendiren varlığın ancak kendisi olduğunun bir ifâdesidir.

Zîrâ Cenâb-ı Hakk'ın o yüce nûru olmasaydı, hiçbir şey bilinmez, bulunmaz; hiçbir hakîkat sezilmez ve hiçbir neşe gönle dolmazdı.
Bu meyânda varlıkların tezâhür ve müşâhedesinin yegâne müessiri olan bütün nûrlar,

o yüce nûrun bir tecellîsinden ibârettir. Dolayısıyla göklerdeki nûrların derecelerine, dünya âleminde de bir misâl vardır. Meselâ

güneşin ışınları aya vurup oradan yeryüzünde bir evin içine girerek

duvardaki bir aynaya düşse,

sonra bundan diğer duvardaki bir aynaya aksetse, sonra ondan su dolu bir tasa düşse,

daha sonra bundan evin tavanına yansısa, bunların en güçlüsü,

ilk kaynak olan güneşteki, ikinci olarak aydaki,

üçüncü olarak birinci aynadaki, dördüncü olarak ikinci aynadaki, beşinci olarak sudaki, altıncı olarak da tavandaki nûrdur.

Ve hepsinde ilk çıkış noktasına yakın olan, uzak olandan daha güçlüdür. Göklerdeki diğer nûrların derecelenmesi de aynen bunun gibidir. Yâni istifâde edilen nûr, istifâde edenden daha kuvvetlidir.

..........

Ve bütün bu nûrlar, artarak ve güçlenerek en büyük ve sonsuz nûrda nihâyete erer ki,

bu da Allâh Teâlâ'nın nûrudur.
Yâni her şeyin ortaya çıkışı ve bilinmesi, ancak göklerin ve yerin nûrlandırıcısı olan Allâh Teâlâ'nın

açığa çıkarması ve bildirmesiyledir. Zîrâ O'nun nûru olmadan varlığın ortaya çıkması ve görünmesi mümkün değildir.

Ancak, gündüz ışığında baharın yeşilliğine bakan insan,

gözüne görünen türlü türlü renkler karşısında:
"- Yeşillikten başka bir şey görmedim!"

diyerek bahar ve yeşilliğe dalar da gerçekte onları görmesini sağlayan ışığı farketmez.

Hâlbuki gördüğü bütün renkleri ışık sâyesinde idrâk etmiştir.

Bu durumda ışık, aslında âşikâr oluşunun şiddetinden dolayı gizli kalmıştır.

[CENTER]..............
[CENTER]Bu gerçekten hareketle mârifet erbâbı şöyle buyurur:
"Cenâb-ı Allâh, hakîkatte gâib değildir. Ancak bizim beşerî istîdâd ve idrâkimiz açısından zuhûrunun şiddetinden gâibdir."
Hüdâyî Hazretleri buyurur: [B][SIZE=2]

Zuhûru perde olmuştur zuhûra
Gözü olan delil ister mi nûra?

..............
Diğer bir tâbirle, bir odada beş bin voltluk bir ışık yansa, insanın gözündeki istîdâd,

bu ışığın altında hiçbir şey görmeye güç yetiremez. Hâl böyleyken milyonlarca voltluk ışıktan da

sonsuz mâhiyette üstün bir nûrun sâhibi olan Hak Teâlâ da elbette ki beşer idrâki açısından bir gâibdir.

Bu nükteyi ifâde için Kur'ân-ı Kerîm'de müminler hakkında:
"Onlar ki gayba îmân ederler..."

(el-Bakara, 3)

buyurulmuştur.
Fakat ehl-i basîret için bu öyle bir gaybdır ki, nûrunun tecellî şiddetiyle en belirgin varlıklardan daha zâhirdir.

Şöyle ki:
Hava ile yaşıyor, fakat bizi çepeçevre kuşattığı hâlde onu göremiyoruz.

Sadece teneffüs etmek sûretiyle hissediyoruz.

Bunun için de onu göremediğimiz halde inkâr etmek bir tarafa, hayatî bir zarûret ile:
"Hava olmazsa yaşayamayız!" diyoruz.
Sudaki canlılar da bizim gibidir. Onlar da deryâ içinde suyun farkına varamazlar.

Hâlbuki su, kendilerini çepeçevre kuşatmıştır.
Bu demektir ki, bir varlık karşımızda, sağımızda, solumuzda veya diğer yönlerde olursa, onu idrâkimiz kavrayabilir.

Ancak her tarafımızı çepeçevre kuşatınca, bütün cihet kayıtlarından sıyrılır ve varlığının zuhûru,

idrâkimizin üzerine çıkar; böylece yönlerle kayıtlı olan gözlerimize gizli kalır.

...................

Bu böyle olmasaydı da meselâ hava gözlere âşikâr olsaydı, hayat yaşanmaz olurdu.

Zîrâ sisli bir havada diğer varlıkların tamamı görünmez hâle gelir.

Yâni bizi çepeçevre kuşatan bir varlığın görünmesi, diğer varlıkların görünmemesine sebeptir.

Onun içindir ki, Cenâb-ı Hak bu âlemde gözlere gizli kalmıştır.

Eğer zâhir olsaydı, insanlar hem O'nun cemâlinin güzelliğinden,

hem de kendilerini çepeçevre kuşatmış olmasından dolayı başka hiçbir şey göremezlerdi ve tabiî o zaman

dünyâ hayatı diye bir şey olmazdı.
O hâlde müteâl, yâni hayâl ve idrâk ötesi bir varlık olan

Cenâb-ı Hak, hem en gizli ve hem de en âşikârdır.

Daha doğrusu zât olarak gizli, tecellî olarak âşikârdır.
Âşikârdır; çünkü bütün varlıklar, onun zâtının nûrundan peydâ olur.
Gizlidir; çünkü gözlerin, O'nun nûruna bakmaya gücü yetmez...
Âşikârdır; O'ndan gayri ne varsa, ancak O'nun sıfatlarıyla tecellî eder.

.............
Gizlidir; eşi benzeri olmadığı için...

Çünkü insanın bilgisi, umûmiyetle eşyâyı zıddıyla tanımaktan geçer.

Bu sebeple hiç zıddı olmayan ve aslâ değişmeyenin gizli kalması da gâyet tabiîdir.
Böyle bir varlığı idrâk husûsunda mahlûkâttan şuur sâhibi hiçbir varlık, elbette ki kâfî bir kabiliyete sahip değildir.

Bu sebepledir ki îmân, O'nun Zât'ının hakîkatine vukûfiyet değil,

varlığını kabulden ibârettir.

Çünkü var olup olmama keyfiyeti başka, var olan bir şeyin mâhiyeti hakkındaki hüküm, başka bir şeydir.

.................
Bu bakımdan Cenâb-ı Hak, zât-ı ulûhiyyetinin sâdece var olup olmama keyfiyetini kavraması için insanı,

akıl nîmetiyle techîz etmiş bulunduğu gibi, müşâhede edilebilen âlemi de sıfat tecellîleriyle doldurarak

onlarla eserden müessiri idrâk etmek imkânını sunmuştur.

.........................

Aşağıdaki misâl bu gerçeği ne güzel aksettirir:
Evliyâullâhın büyüklerinden Cüneyd-i Bağdadî Hazretleri,

birgün pek çok kimsenin telaş ve merak içerisinde bir yere doğru koşuşturduğunu gördü.

Onlara:
"- Böyle telaş ve heyecan ile nereye gidiyorsunuz?" diye sordu.
Onlar da:
"- Falan yerden bir âlim gelmiş! Allâh Teâlâ'nın varlık ve birliğini binbir delîlle îzâh ediyormuş!

Onun bu delîl ve îzâhlarından istifâdeye gidiyoruz. İstersen sen de buyur!" dediler.

Bunun üzerine Cüneyd Hazretleri, buruk bir tebessümle onlara bakarak şöyle dedi:
"- Gören gözler, işiten kulaklar ve hisseden kalbler için kâinatta sayısız ilâhî şehâdet terennümleri ve deliller var.

Bizzât Cenâb-ı Hakk'ın, kendisi hakkında nice şehâdeti var.

Ey ahâlî! Bütün bunlara rağmen şüphesi olan varsa, buyursun gitsin! Bizim gönlümüzde gümânın (şüphenin) kırıntısı dahî yoktur."
Kısacası gören gözler için Cenâb-ı Hak, âlemin özü olan insanda,

sözsüz bir Kur'ân olan kâinatta ve sözlü bir kâinât olan Kur'ân'da sayısız ilâhî sıfat tecellîleri bahşetmiştir.

Ayrıca bunlardan istifade husûsunda yardımcı ve yol gösterici olarak peygamberler göndermiştir.

Peygamberler vâsıtasıyla da, görülen ve görülemeyen âlemlerin hakîkatlerini, belli ölçüde

tıpkı Kur'ân-ı Kerîm'de müşâhede edilmekte olduğu gibi,

beşerin idrâk seviyesine uygun bir şekilde "kelâm" sûretinde lutfetmiştir.
Dolayısıyla kelâmın imkânları içerisinde

Allâh hakkında öz olarak şunları söyleyebiliriz:

Hakîkatte Mutlak Varlık, hiçbir kayıtla kayıtlanamaz;

O'nun kendisini vasıflandırması dışında hiçbir sıfatla tavsif edilemez. Hatta ona bizim sınırlı olan

idrâkimiz ile "mutlak" dememiz bile onu kayıtlamaktır; fakat anlatabilmek için böyle söylemek gerekmektedir.

Yoksa insanın hatırına her ne gelirse gelsin, Allâh, ondan başkadır.

................
Böyle bir sübhân olan Mutlak Varlık'ın sıfatlarını izhar etmesi ise, zâtının gereğidir.

Tıpkı parlak bir kandilin ışıklarını yansıtması gibi...

Bütün varlıklar, Mutlak Varlık'ın bilgisinde mücmel olarak sâbit olur ki, kâinât bu hakîkatin bir tezâhürüdür.

Şehâdet âlemi dediğimiz bu âlemdeki varlıklar, izâfî olarak mevcuttur; kendi varlıkları bakımından hiçbiri var olamaz.

Mutlak Varlık'ın sıfatlarının; eserlerinin, hükümlerinin, kudretinin,

yaratıcılığının mazharları olmak itibariyle mevcut sayılırlar. Zât-ı ulûhiyyet, bütün varlıklarda yaratıcılığını, kudretini, hikmetini, tedbirini, tasarrufunu, sıfatlarını izhâr etmekle beraber varlık âlemi,

hiçbir vakit zâtın zuhûru da değildir. Yâni varlık âlemi, zâtın değil sıfatlarının zuhûrudur.

.................
Dolayısıyla zât, her şeyden mukaddes ve münezzehtir.

Güneş olmazsa ışığı olamaz; fakat güneşin ışığı, güneşten ayrı bir varlığa sahip olmamakla beraber güneş değildir.

Her şeyi O bilmek ve tanımak; kâinâtı, varlık âlemini ilâh kabul etmektir ki bu,

"Bir"i "her" olarak düşünen maddeciliğe yol açar.

....................

Eflatun'un ortaya attığı panteizm denilen inanç, işte bu vahim ve yanlış saplantıdan kaynaklanmıştır.

Bazıları Vahdet-i Vücûd'u da bu inanç sistemi içine çekmek istemiş ve

o sistem içinde kabul etmişse de gerçek sûfîler, böyle bir sapık inancı dâimâ reddetmişlerdir.

Çünkü her şeyi, O'nun varlığıyle var olmuş bilmekle beraber zâtı her şeyden tenzih, gerçek Vahdet-i Vücûd[SUP] [/SUP]inancıdır.

Yâni kâinât,

Hakk'ın sıfatlarının mazharlarıdır; fakat zâtı, kâinât değildir.

Zîrâ yaratıcı, aslâ yaratılmış şeklinde zuhûr etmez. Bu kanâate sahip olmak, apaçık küfürdür.

Çünkü Cenâb-ı Hak muhâlefetün li'l-havâdistir. Yâni eşi ve benzeri yoktur, yaratılmışların hiçbirine benzemez.

Dolayısıyla O, her türlü antropomorfik (beşerî) sıfatlarla tavsiften münezzehtir.

Bu hakîkatten uzaklaşarak yahûdîlerin Üzeyr -aleyhisselâm-'a,

hristiyanların da Îsâ -aleyhisselâm-'a -hâşâ- Allâh'ın oğlu diyecek kadar ileri gittikleri mâlûmdur.

.........................

İnsanoğlunun kendi hayâl iklîminde üretip

sonra da inanmaya kalktığı bütün bu dalâlet tezâhürlerine ilâhî bir cevap olarak Allâh Teâlâ şöyle buyurur:

[SIZE=2][B]

"Onlar (müşrikler ve münkirler) Allâh'ı hakkıyla tanıyıp bilemediler.

Kıyamet günü bütün yeryüzü O'nun tasarrufundadır. Gökler O'nun kudret eliyle dürülmüş olacaktır.

O, müşriklerin ortak koşmalarından yüce ve münezzehtir."

(ez-Zümer, 67)
Bu itibarla İslâm inancının temelini teşkîl eden kelime-i tevhîd, hakîkatte

"lâ ilâhe" lafzı ile gönülden bütün yanlış inanç ve ilâh telâkkîlerini kaldırmak, yerine

"illâllâh" ifâdesi ile en doğru, yâni Cenâb-ı Hakk'ın kabul buyurduğu

müteâl bir Allâh anlayış ve inancını yerleştirmektir.

Nitekim âyet-i kerîmelerde buyurulur:

"Allâh ki, O'ndan başka ilâh yoktur; O, dâimî diri ve her şeyin kendisiyle var olduğu bir kayyûmdur. Kendisine ne bir uyuklama ne de bir uyku gelir. Göklerde ve yerdekilerin hepsi O'nundur..."

(el-Bakara, 255)
"... O'nun benzeri hiçbir şey yoktur. O işitendir, görendir."

(eş-Şûrâ, 11)
"(Ey Rasûlüm!) De ki: O Allâh birdir. Allâh sameddir.

O, doğurmamış ve doğmamıştır. Onun hiçbir dengi yoktur."

(el-İhlâs, 1-4)
Hâsılı bizim zât hususundaki idrâkimiz, ancak kendi âlemimizden alacağımız intibâ ve hikmetler çerçevesinde

O'nu bilmek ve O'na teslîm olmaktır.

Yâni kul, şu fânî âlemde ve fânî ölçüler içerisinde hangi hâl ve kabiliyete sahip olursa olsun

zâtı idrâk hususunda âcizdir, âcizdir, âcizdir...

.................
Kur'ân-ı Kerîm'de bildirildiği üzere Mûsâ -aleyhisselâm-, Tûr Dağı'nda Cenâb-ı Hak'la konuşunca,

bundan büyük bir mânevî lezzet duydu. Tattığı ilâhî tecellî ile kendisinden geçti.

Dünyâda mı, âhirette mi olduğunu unutarak âdetâ zaman ve mekânın dışına çıktı.

Büyük bir aşk, vecd ve istiğrâk içinde Allâh'ın yüce zâtını görmeye gönlünde şiddetli bir arzu uyandı ve

Cenâb-ı Hak'tan bunu taleb etti. Allâh Teâlâ da:

"Len terânî; Beni aslâ göremezsin!"

buyurdu ve ona,

dağa nazar etmesini, şâyet onu yerinde görebilirse, kendisini de müşâhede edebileceğini bildirdi.

Rivâyetlere göre sayısız hicâbların arkasından Cenâb-ı Hak'tan bir nûr tecellîsi dağa aksetti.

Dağ infilâk etti. Bu dehşetten Mûsâ -aleyhisselâm- bayıldı. Ayıldığında, haddi aştığı için Cenâb-ı Hakk'ı tesbîh ederek istiğfâr etti.

İşte bu Kur'ânî hakîkat de, Zât-ı İlâhî'yi idrâkte beşerin mutlak bir acziyete mahkûm olduğunun açık bir delilidir.
............................[CENTER]Bununla birlikte hadîs-i şerîflerde bildirildiği üzere, müminler cennette Zât-ı İlâhî'yi,

bu dünyâda ayın ondördünü gördükleri gibi müşâhede edeceklerdir.

Bu gerçek ile yukarıda söylediğimiz hakîkat arasında bir tezat yoktur.

Çünkü dünyadaki şartlar ile âhiretteki şartlar aynı değildir.

Yâni mü'minlere, cennette Zât-ı İlâhî'yi müşâhedeyi mümkün kılacak farklı bir istîdâd ve kabiliyet ihsân edilecektir.

Nitekim Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-'in bu dünyâ şartları içinde bırakılmayıp

Cebrâil tarafından göğsünün yarılarak mânevî ameliyattan geçmesi,

bir bakıma üstün vazîfeleri kaldırabilecek bir yapı ve kabiliyeti O'na kazandırmak içindi.

Aksi hâlde Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-'in tâkati, normal bir beşerî yapı ile, ne bu vazîfelere ne de

mîrâc gibi yüce bir tecellîye kâfî gelirdi...

....................
Velhâsıl îmândan ihsâna yücelebilenler,

işte bütün bu ilâhî sırlar ışığında hakîkat ve mârifete nâil olabilenlerdir.

Böyle kullar, kâinâtın göz bebeği ve özü olurlar.

Bunlar, gerçek insan-ı kâmildirler. Dâimâ ezel âlemini, yâni Mutlak Varlık'a vuslatı arar ve özlerler.

Şu kayıtlar âlemine, bu izâfî varlık âlemine düşmüş olmak, onlar için âdetâ bir gurbettir.

Ama onlar, bu âlemde kendi fânî varlığından sıyrılmış, Hak varlığıyla var olduklarını bilmiş ve irâdelerini Hakk'ın irâdesine teslîm etmişlerdir.

................
Cenâb-ı Hak, cümlemizi en doğru ve yakînî bir îmâna müyesser kılsın. Îmân bâğımızı da rızâsı istikâmetindeki amel-i sâlih goncalarıyla güzelleştirsin. Habîbine komşu eyleyip Zâtının Cemâl-i bâ-kemâliyle müşerref buyursun!..
Âmîn!..