[Milena]

GÜNÜMÜZ FIKIH PROBLEMLERİ

Ünite 9- Menkul Kıymetler

Sahibine ortaklık veya alacaklılık sağlayan ve belirli bir meblağı temsil eden kıymetli evraktır.
En yaygın olan menkul kıymetler: tahvil, hazine bonosu, kar zarar ortaklığı belgesi, hisse senedi.
Menkul kıymetler ALACAK SENETLER ve ORTAKLIK SENETLERİ şeklinde ikiye ayrılır.

PARA VE ALACAK SENETLER: para borcunu ve alacağını temsil eden evraklardır.
ORTAKLIK SENETLERİ :mali haklarla beraber yönetime katılma hakkını sağlayan , gerçek ortaklık ilişkisi kuran hisse senetleridir.

1 TAHVİL: kamu kuruluşları veya özel şirketlerin ödünç para (kredi) bulmak için çıkardıkları bir yıldan uzun vadeli olan borç senetleridir.yani faizli borç senetleridir.
Vadesi bir yıldan az olan devlet içi borçlanma senetlerine HAZİNE BONOSU denir.

TAHVİLLERİN ÜÇ TÜRLÜ DEĞERİ VARDIR.
NOMİNAL DEĞER: tahvilin üzerinde yazılı değer dir hiç birzaman değişmez.
İHRAÇ DEĞERİ: tahvilin ilk çıkarıldığı andaki satış değeridir.
PİYASA DEĞERİ:tahvilin piyasada o gün için geçerli olan ,vadesine kadarki getirisine göre hesaplanan fiyattır.bu değer piyasa şartlarına göre değişiklik gösterir.

2 HİSSE SENEDİ: bir anonim şirketin sermayesinin eşit paylara bölünmesi sonrasında bu paylardan her birini temsil eden kıymetli evraklardır.karda da zarar da ortaklık vardır.
Hisse senetleri tahviller gibi nominal ve piyasa değeri ile ifade edilir.
Hisse senedi ortaklık senedi olduğu için sahibine şu hakları tanır:
- şirket karından pay alma hakkı
- şirket yönetiminde oy hakkı
- tasfiyeden pay alma hakkı
- şirket faaliyetlerini takip etme hakkı
- rüçhan hakkı (( sermaye artırımında yeni sermayeden elindekiler oranında yeni hisse alma hakkı))

1-KAR VE ZARAR ORTAKLIĞI BELGELERİ: anonim şirketleri yurt içi ve dışında finansman ihitiyaçlarını karşılamak için satılmak üzere çıkardıkları kıymetlerdir.pay senedi değildir.
2-GELİRE ENDEKSLİ SENET: GES diye bilinir. İNTİFA senedi de denmekte.
Devlete ait bir kurum ve kuruluşun gelirine ortak olunması.kar zarar ortaklığı senetleri.
Köprü ,baraj gelirleri senetleri, oto-yol gelir senetleri evraklar intifa senedidir.kar ödenmesi güvencesi verilir.
Menkul kıymetlerin satıldığı devlet tarafından kurulup ve denetlenen pazara BORSA denir.

MENKUL KIYMETLERİN FAİZLE İLİŞKİSİ
- tahvil ve hazine bonoları birer faizli borç senedidir. Dinen caiz görülmez.
- Kambiyo senetleri olan poliçe,bono,ve çekler parayı veya borcu temsil eder ve değerlerinin altında veya üstünde satıldığı için faize girerler.
- Kar zarar ortaklığı belgesi .caizdir.faizden uzak durmak isteyenler içindir.
- Gelire endeksli senet (( GES)) bu konuda iki görüş vardır.
1-FAİZ OLDUĞU :senede fazlalık verilmesi sadece kar getirmesi.
2-CAİZ OLDUĞU : Hisse senedi ilk çıkarıldıklarında / ihraçlarında şirketin bütün mal varlığına (( aktif ve pasifine))ortak olmasını ve paylarını ifade eder.ortaklık gerçek tir ve şirketin mal varlığı paylara bölünmüştür ve küçük tasarruf sahiplerinin de şirketlere ortak olmasını sağladığı için bu senetlerin alınıp satılması caizdir.
Senetlerin bağımsız bir mal olarak alınıp satılması meşrudur ve faizle alakası yoktur.

BORSADAN MENKUL KIYMET ALIM SATIMININ MEŞRUTİYETİNİ ETKİLEYEN DURUMLAR
- hisse senedi ihraç eden anonim şirketlerde görülen usulsüzlükler vardır.
- Bu şirketlerde yöneticiler şirketin bütün zararlarından sorumlu değildir.
- Bu şirketlerde sermaye her zaman nakit değildir.
- Küçük ortaklar büyük ortakların insafına terkedilmişlerdir.
- Büyük hisse sahipleri istemezlerse kar payı dağıtımı yapmazlar küçük hisse sahipleri zor durumda kalır

HİSSE SENEDİ ALIM SATIMININ HÜKMÜNÜ ETKİLEYEN GEREKÇELER
- Borsalara senet ihraç eden şirketlerdeki yapısal bozukluklar ,
- Borsanın spekülatif hareketlere açık oluşu,
- Gerçek anlamda borsadaki hisse senetlerinin fiyatlarının oluşmasının bu spekülatörlerin hareketlerine bağımlı oluşu,
- Borsada kıymetli evrakın fiyatlarının serbes iradeyle oluşmaması,
- Borsada satılan hisse senetlerinin fiyat değerlendirmesinin gerçeğe uygun güncellenmemesi.

SENET/ÇEK KIRDIRMAK

FAİZ OLARAK DEĞERLENDİRLEN GÖRÜŞ
- Senet ve vadeli çeklerin günü gelmeden,bir banka aracılığı ile nakde çevrilmesinin (borcun daha aşağı bir miktar para ile peşin satışı) bu işlemin faiz olduğu sonucuna varmıştır.
- Aynı cins iki malın farklı miktarlarda vadeli değişimi hadisle yasaktır.
- Sendi kırdıranın amacı onu satmak değil borç almaktır,bankanın amacı faizli kredi vermektir .

CAİZ OLARAK DEĞERLENDİRİLEN GÖRÜŞ
- senet kırdırmak, rehin karşılığında karz(( borç/kredi verme)) ve ücretli vekalete benzetmektedir.
- Hanefilerden Züfere göre: alacaklının alacağına karşılık borçludan herhangi bir mal satın alması nasıl caiz ise buda caizdir.

Çek veya senedin ciro edilmesine İslam hukukunda HAVALE denir.
Havale satış değil,bir kişideki alacağın bir başkasına devrdir.faizli işlemle alakası yoktur.mal alım satımlarında müşteri çeki veya müşteri senedi vermenin sakıncası yoktur.

MENKUL KIYMETLERİN ZEKATI
- İSLAM FIKHINA GÖRE
- Menkul kıymetler birer mal varlığı belgesi olması,
- Asli ihtiyaç dışında kalan her nevi servetten zekat verilmelidir
- Faizli borç senedi olmalarına bakılmadan tahvil ve hazine bonosu piyasa değeri üzerinden zekatı verilmelidir
- Kar ve zarara ortaklık senetlerinde senedin nominal değeri ve karından zekat verilir
- Hisse senetleri de ortaklık senetleri olduğundan zekat verilmelidir
- % 2,5 olarak zekatları verilir.
- Senetlerin ait oldukları şirketin cinsine görede zekatlar verilir
- ZİRAİ şirketlerin senetlerinin zekatı 1/10 veya 1/20 oranında verilir.
- FAİZ GELİRLERİNDEN ZEKAT VERİLMEZ: faiz İslam fıkhına göre meşru bir mal /mülk edinme yolu değildir.
- Şirketin duran sermayesinden zekat verilmez bütün mal varlığından değil,artıcı olan artan mal varlığından zekat ödenir.