[mehmet akif2]

TÜRK İSLAM EDEBİYATI 2.ÜNİTE

*türk islam edebiyatının kaynakları 3 başlık altında ele alınır.
-ilk kısım: bu edebiyata genel özelliklerini ve muhtevasını veren kaynaklar meydana getirmektedir.
-ikincisi: edebi metinlere ulaşmada başvurulacak başlıca kaynaklar olan divan mecmua ve cönk vs. gibi yazma ve matbu eserlerdir.
-üçüncüsü: edebiyat tanımak öğrenmek ve doğru biçimde günümüze aktarmak için yapılacak araştırma ve çalışmalarda başvurulacak kaynaklardan oluşmaktadır.


*nihat sami banarlı: islam medeniyeti çağlarında türk edebiyatının ilim ve fikir kaynağı başlangıçta tamamıyla kurandır. devrin ilim ve tefekkür hayatında esasen aynı kaynaklar nemalanmıştır

*agah sırrı levend: ümmet çağı türk edebiyatı islam dinini koyduğu hükümlere dayanır.

*türk edebiyatına şekil ve muhtevasına ait özellikleri kazandıran kaynaklar:
-necla pekolcay = türk islam edebiyatı

*doğrudan dini kaynaklar:

-kuranı kerim -hadis veya sünnetî nebevi -kısası enbiya
-eski kavim bilgileri -tasavvuf


*kuranı kerim:
-belagat anlayışını temellendirmiştir.
-cevdet paşanın belagati osmaniyyeyi kaleme alıp ilk defa klasik islam belagatini tam kadrosuyla ortaya koymuştur.

-kuranın türk nesri üzerindeki etkisi:
*kutadgu biligin mukaddimesiyle başlayıp

*rabguzinin kısasü'l enbiyası ile gelişerek

* anadolu sahasında behçetü'l hadaik merzuban-name, tazarru'at gibi eserlerle geliştirilmiştir.

Manayı en güzel ve kesin bir şekilde anlatmıştır.

*hadis veya sünnet-i nebevi:
-mücmel: kuranın ana hatlarıyla özet olarak verdiği pek çok bilgilerdir
.
-tafsil: doğru ve geniş bir şekilde açıklanarak anlaşılması


*mehmet akif safahatında kuran ile ilgili şiirlere yer verdiği gibi, pek çok beytinde de kuranı anlattığı için kuran şairi olarak tanınmıştır

-siyer-i mevlid türü örnekler:
*yazıcıoğlu mehmed'in XV.yy muhammediyesinde arapça mağaribü-z- zamanın türkçeye nazmen tercümesinden doğmuştur.

*kısas-ı enbiya ve tevarih-i hulefa: en seçkin örneklerinden biri muhiddin ibnül arabinin
fusüsü'l-hikem adlı eseridir. Ahmet bican türkçeye çevirmiştir.

*tasavvuf ve tarikatlerden gelen malzeme: mesneviden ilham alanlar;aydınlı dede ömer rüşeninin miskinlik-name, ney-name ve çoban namedir.hüsnü aşk müellifi şeyh galip..

*mutasavvufların nesirden ziyade manzum söze rağbet etmelerinde birçok sebep yanında ilahilerin maddi manada sözün güzeli nitelemesine daha uygun düşmesi etkili bir vasıta kabul edilmesinin önemi vardır.

*mevlevi, şeyh, derviş ve şairlerin hayatını anlatan eseler; ü
-sakıp dedenin: sefine-i nefise: mevleviyan
-esrar dedenin: tezkire-i şuara-i mevleviyye

*önemli tabakat:
-Hulvi mehmet efendinin lemezat-ı hulviyye ez-lemeat-ı ulviyye şairler hakkındaki önemli tabakattir.

*osmanzade hüseyin vasafın sefine-i evliya adlı eseri 17-20 yy yaşamış çoğu osmanlı 2000 kadar mutasavvıfın hayatını eserlerine anlatan önemli bir eserdir.

*doğrudan dini olmayan kaynaklar:
-İslam öncesi ve sonrası arap kültüründen gelen malzeme..
-islam öncesi ve sonrası arap kültüründen gelen malzeme, ahbar veya ahbarü'l arap, eyyamül arap adlarıyla anılır..

*kıssa: çok uzak mazide cereyan etmiş olaylar ve hayali unsurlarla süslenmiş remizli hikayeler tarif edilir.

*atasözleri: emsal

*vecizeler: kelamı kibar

*kabile ve aile şecerelerinden(ensab)

*prof.dr.nihad çetin: ahbar olarak değerlendirilmiştir.

*kıssaları anlatmak meslek haline dönüşmüş ve mesleği icra edenlere kass(cemi kussas) veya kasas denirdi.

*arap şairlerinden hatim/hatem et-tai hakkında bilgiler ahbardan intikal etmiştir.

*hatim/hatem et-tainin hayatını ve özelliklerini anlatmak üzere fars şairi hüseyin vaiz-i kaşifi kısasu asar-ı hatimi tai adıyla bir eser yazmıştır. türkçeye hikayeyi hatimi tai diye çevrilmiştir.

*islam öncesi ve sonrası fars kültüründen gelen malzeme :

-türk islam edebiyatına fars kültüründen gelen malzemenin de önemli bir kısmı iranlıların islam öncesi devirlerinden gelen dini (ateş-perest) ve milli rivayetlerinden kaynaklanmaktadır.
-büyük kısım gazneli mahmud adlı türk hükümdarının desteğiyle yazılmıştır. şehnamedede bulunmuştur.
-şehnameyi firdevsi yazmıştır
-şehname: iranın, pişdadiler, keyariler, eşkaniler, sasaniler gibi eski devirlerinin tarihini anlatan bir destandır.
-şehname: iranlılar ve turanlılar arasındaki mücadele destansı biçimde anlatılır. zaman zaman türk kültürüne yer verilmiştir.
-şehnamenin kahramanlarından birinin adı rüstemdir.

*devrin ilimleri:

-dini ilimler: gerçek ilimler ve gerçek olmayan ilimler


*dini ilimler:
-fuzuli matlau'l-itikad adlı bir akaid kitabı yazmuştır.

*gerçek ilimler: gerçek ilimlerin içine felsefe, matematik (riyaziye) musiki astronomi fizik kimya tıp gibi ilimler girmektedir.

-gerçek olmayan ilimler: astroloji(ilmi tencim) simya, büyü(sihir) vs. gibi havas yahut gizli ilimler denen alanlara ait bilgilerdir.


*havas ilimlerine ait pek çok özelliğe dayanan bu alanda ortaya konan eserlerden bir kısmı imam ali, imam cafer (cafer es-sadık), muhiddin arabi gibi islamın önde gelen kişilerine atfedilir.

*tefeül maksadıyla başvurulan eserler:
-hz.mevlananın=mesnevi divanı kebiri
-sadinin gülistanı
-hafız-ı şirazinin yunus emre ve niyazi-i mısrıinin divanlarıyla ahmediye muhammediye ve envarü'l aşikın gibi eserlerdir.

*yerli malzeme:
-türk milletinin kendine has: yaşama biçimi eğlencedeki mühim gün ve geceleri kutlama şekli sahip olduğu adet ve anananeler gibi hususlar toplanır.

-ilk mevlid kutlamaları: türk atabeği olan selahattin gökbörü tarafından başlatılmıştır.

*türk edebiyatı metinlerinin kaynakları:
-divan -mesnevi -mecmua -cönk -müntehabat (seçki, antoloji) münşeat gibi eseler


*divan:

-divan şiir kitaplarıdır. Bir şairin hayatı boyunca yazdığı şiirleri toplayan bir kitaptır.

*şairlerin eski ve yeni şiirleri bir araya getirilmiştir. Buna divan tertib etmek denir.

*divanda şiirler nazım şekillerine göre sıralanır. En başta büyük nazım şekilleri yer alır. Kasideler (tevhid, na't münacaat, medhiye) terkib-bend terci- bend ve müsammatlar..

*orta hecimde şiirler sayılacak gazeller yer alır.

*hemen hemen her harfte bir gazel yer almışsa bu divan mürettep kabul edilir

*divanın son kısımda küçükten en küçüğe doğru şu nazım şekilleri yer alır:

rubai
kıta,
nazım,
müstakil beyit
mısralar


*en eski divanlarının başında yunus divanı gelir.

*orta asya sahasında hatırlanacak ilk eser ahmet yesevinin divanı hikmetidir.

*osmanlı edebiyatı sahasının klasik ölçülerine uygun ve aruzla yazılmış şiirleri toplayan divanlarının başında ahmedinin eseri gelmektedir.

Ahmed-i dai ve şeyhinin divanları bundan sonraki önemli divanlardır.

*mesnevi

-kahramanları hep aynı olan aşk maceralarının anlatıldığı uzun manzumelerdir.

-arap edebiyatında mesnevi yoktur.

Kökü pehlevi edebiyatına kadar giden bu şekil fars edebiyatının islami devrinde X.asırda rudegi gibi şairlerin eserleri ile ortaya çıkmıştır.

Firdevsi ile büyük bir gelişme gösterdikten sonra araplara geçmiştir.



*Mecmua:

-çeşitli büyüklükteki metinlerin ve risale denilen küçük kitapçıkların derlenip bir araya getirilmesi ile oluşturulan ve bazen derleyicisi belli çoğu kere de derleyeni bilinmeyen eserler olarak tarif edilebilir.

*mecmuaların dini olanları:

-mecmuatül e hadis
-mecmua-i fetava
-mecmua-i ed'iye gibi isimlerle anılmıştır.


*edebi olan mecmualar ise:

-mecmua-i eşar
-mecmua-i tevarih
-mecmua-i münşeat
-mecmua-i ebyat

*CÖNK:

-aşık edebiyatı halk edebiyatı ve folklar ürünlerinin toplandığı anonim mahiyette mecmua türüdür.

*MÜNTEHABAT:

-sözlükte “seçilmiş, seçilerek bir araya getirilmiş” anlamında olan kelime müntehabtır

-müntehabın çoğulu müntehabattır

-geniş hacimli eserlerin içinden belirli kısım veya konuların seçilmesi ve düzenlenen eserlere denir.

*mecmua, muhtar/
*muhtarat, muktefat/
*muktetafat

*muhtasar/ muhtasarat, mülahhas, telhis, hulasa, tezhip, zübde başlığını taşıyan eserler bir tür müntehabat sayılır.

-müntehabat XIX.yy dan sonra gelişmiştir.türklerde.

* XIX. Yüzyıldan sonra gelişmiş müntehabatlara örnek olarak: şinasinin müntehabatı eşarı

edirne müftüsü fevzi efendinin müntehabat-ı divani fevzi adlı eserleri örnek verilebilir.

*müntehabatların türk edebiyatında en tanınmış örneği ziya paşaya aittir. en hacimli ve önemli örneği:1262 şiir ihtiva eden harabatı türk edebiyatında bütünüyle şiire tahsis edilmiş müntehabatlardır.


*XX. yy. Başlarında edebi metinleri derleyen antoloji niteliğindeki kitaplar arasında bulgurluzade rıza beyin müntehabatı bedv-i edebiyyesi önemlidir.

*Türk islam edebiyatı çalışmalarında başvurulacak kaynaklar:
-tabakat
-tezkiretü'ş şuara

*tabakat:
– günümüzdeki ansiklopedik biyografi kitaplarına benzeyen bir telif türüdür

Tabakatler osmanlı devrinde teracim/teracim-i ahval kitapları adıyla anılmıştır tezkire gibi.

Osmanlı tabakat kitaplarına çok sonradan kaleme alınmış Tabakatle en meşhur eserlerden biri mehmed Süreyya beyin sicill osmanlı veya tezkire-l meşahir-i osmaniyye

Bursalı mehmet Tahir beyin osmanlı müellifleridir

Hacı zihni efendinin meşahiru’n nisası islam öncesinden itibaren arap, fars ve türk dünyasında ilim, edebiyat, tasavvuf ve siyaset alanında meşhur olmuş 1165 kadınla ilgili genel bir eserdir
*Örnek eserler tabakat'e
-feriüddin attar: farsça: tezkiretül evliya(72 mutasavvıfın hayatına dair yazılmış eserdir)
Sinan paşa başta olmak üzere birkaç kere tercüme edilmiş sufi tabakattır

-molla cami: farsça: nedehatül üns
-ali şir nevai: nesayimül muhabbenin şemaimil fütüvvet

*türk musikisi alanında ilk tabakat şeyhülislam ebu ishakzade esad efendi tarafından atrabü'l asar fi tezkireti urefai'l edvar adıyla kaleme alınmıştır.

*türk musikisi alanında son ve mühim tabakat ibnül emin mahmut kemal inalın kaleme aldığı hoşsadadır.

osmanlı hattatları hakkındaki tabakatın başında gelibolu mustafa alinin menakıb-ı hünervanı gelir.

*osmanlı devlet adamlarıyla ilgili tabakat kitaplarının en önemlileri osmanzade taib’in hadikatü-l – vüzerası gelir.

*şeyhülislam hakkında ilk tabakat müstakim zadenin devha-meşayih-i kibardır.

*tezkiretü'ş-şuara:

*türk-islam edebiyatını daha doğrudan ilgilendiren biyografik eserler şuara tezkireleri başlığı altında toplanır

-ali şir nevai tarafından ilk tezkire mecalisü’n- nefais 455 şairin hayat hikayesini aktarır.

-osmanlı sahasındada ilk eser sehi beyin XVI. Asır osmanlı şairlerinden 229’nu anlatan heşt bihişttir.

*türk-islam edebiyatını tanımak öğrenmek ve doğru biçimde günümüze aktarmak için yapılacak araştırma ve çalışmalarda başvurulacak klasik kaynaklar

-sufi tabakaları
-tezkiretü-ş-şuaralar
-tezkire-i hattatin
-hadikatü'l -vüzera

ALINTIDIR