[Medine-web]

KELAMA GİRİŞ
İLK DÖNEM KELAMİ ŞAHSİYETLER (3. ÜNİTE)

MA’BED el- CÜHENİ

Ø Kaderin olmadığı ezelde kulların fiillerinin belirlenmediği fikrini ilk olarak yüksek sesle söyleyendir.
Ø İnsanı fiillerinde hür kabul eder.

§ Kader konusunda ilk konuşanlar Ma’bed el- CÜHENİ ve Gaylan ed- DIMAŞKİ ‘dir
§ Bu iki kişinin görüşleri doğrultusunda Kaderiye fırkası gelişmiştir.

*Bu kişilerin fikirlerini açıklamasından evvel Ebu Zer el –Gıfari isimli zat Müslümanların mallarını Allah’ın malı ilan etti ve kendilerine yönetimin ve bu mallar üzerinde tasarruf etmenin ilahi kader ile geçtiğini söyledi. Cüheni ve Dımaşki ‘nin fikirlerinde bu görüşe karşı çıkmanın da etkisi olmuştur.

Hayatta bulunan sahabe bunların görüşlerine karşı çıkmıştır. ( Selamlarını almayın selam vermeyin cenaze namazlarını kılmayın demişlerdir. )
Ø Siyasi fikir ve faaliyetlerinden dolayı idam edilmiştir.
Ø Mutezilenin fikirlerini oldukça etkilemiştir. Bazıları onları mutezilenin Medine grubu olarak sayarlar.
Ø Yahya bin. Main Ebu Hatim darekutni İbni Hacer gibi âlimler ise onu hadis rivayetinde güvenilir kişilerden kabul etmiştir.

GAYLAN ed- DIMEŞKÎ

! Gaylan Ma’bed ile irade hürriyedi ile ilgili fikirleriyle Kaderiyye fırkasının temellerini atmıştır.
! Başlangıçta Emevi yönetimiyle arası iyiydi. Kaderi inkâra gidip halkı yönetime karşı kışkırttı. Emevilerin ekonomi politikasını eleştirdi. Emevi halifeliğini tanımadığını ilan etti. Bunların sonunda idam edildi.
§ Gaylan çeşitli kaynaklarda farklı gruplar içinde anılmıştır. Bunlar ; Mürcie Kaderiyye Mutezile dir.
§ Mürcie içinde anılmasının sebepelri

! İmanı kalbin tasdiki dilin ikrarı olarak kabul eder.
! Ameli imana dahil etmez.
! Büyük günah işleyenin kâfir olmadığı görüşündendir.
Mutezile ile anılmasının sebepleri

! Mutezilenin “Usulü Hamse “prensiplerinin ilk dile getiren ilk şekillendiren kişidir.
! İlahi sıfatlar zatın aynıdır fikri Mutezilenin TEVHİD anlayışıyla bağdaşır.
! K.K yaratılmıştır fikri mutezileyle aynıdır.
! İrade hürriyetiyle ilgili fikirleri Mutezilenin ADALET prensibinin şekillenmesinde önemli olmuştur. Bu nedenle Kaderiyye ‘nin Ma’bed El Cüheni’den sonra ikinci önmli isim olarak sayılmaktadır.

İmametle ilgili Görüşü
! İmamet konusunda liyakat ve vasıf iilkelerine ağırlık vermiştir.
! Ona göre halife K.K ve Sünneti iyi bilmelidir.
! Ümmet üzerinde ittifak ettiği takdirde Kureyş dışından biri de halife olabilir.

CA’D b.DİRHEM
İlahi sıfatlar halkul Kur’an insanların fiilleri konularını İslam düşünce tarihinde ilk konuşan kelamcılardan biridir.
Fikirleri ölümünden sonra yayılmıştır. Cehmiyye olarak anılmıştır.
Akılla nass çatışırsa akıl esas alınarak nass buna göre tevil edilmesi gerektiğini ilk savunan kişidir.

Bazı Kelami Görüşleri
! Alah’ın zatı dışında kadim sıfatları yoktur.
! Allah yarattıklarına benzemez. Yedvechayn ifadeleri tevil edilemez.
! K.K yaratılmıştır.
! İnsan fiillerinde özgürdür.

Ca’d inançla ilgili konuları aklın ışığında açıklamaya çalışan ilk kelamcılardan olduğuna şüphe yoktur.

CEHM b. SAFVAN
Ø Ca’d bin Dirhem’den etkilenmiştir.
Ø İlk kelamcılardandır.
Ø CEHMİYYE fırkasının kurucusudur.

Görüşleri :
! K.K hadistir.(yaratılmıştır.)
! İnsanın iradesi yoktur. Olup olacaklar evvelden bellidir.
! Kadim sıfatları inkâr eder.
! Allah’a subuti ve haberi sıfatlar nisbet edilemez.
! Allah yarattıklarına benzemez.
! Allah’tan başka her şey sonradan yaratılmıştır.
! Allah’ın ezelde âlim ve kadir sıfatları yoktur. Çünkü ilahi kudrete konu olacak nesne yoktur. Yarattıklarını yaratmadan evvel onlarla ilgili bilgisi yoktur. Çünkü var olmayanla ilgili bilgi sahibi olunamaz.
! Yed vech gibi ifadeler zahiren alınamaz. Uygun şekilde tevil edilmelidir.
! İnsanın fiillerinde bir gücü yoktur. Mutlak olarak cebr altındadır. ( İnsan fiilleriyle ilgili olarak Kaderiyyenin tam tersini savunur.)
! İman Allah’ı bilmek küfür ise bilmemektir. (kişi Allah’ı bilip tanıdıktan sonra diliyle inkâr ederse küfre girmiş olmaz. Çünkü ilim ve marifet inkâr ile yok olmaz. )
! İmanın mahiyeti gibi derecesi de değişmez. Peygamber (SAV) ile diğer müminler arsında iman bakımından bir fark yoktur.
! Allah ahrette görülmeyecektir.
! Kabir azabı sırat mizan yoktur.
! Cennet de cehennem de ebedi değildir. Ehli bir süre sonra yok olacaktır.

Ø Emevilere karşı isyan hareketlerine katılmıştır. Siyasete dâhil olmuştur.
Ø Ebu Hanife ve Vasıl b. Ata ile karşılaşmıştır.
Ø Tefsirci Mukatıl b. Süleyman ile münazaralar yapmıştır.

EBU HANİFE
Akaid Konularında İstifade Ettiği Ehli Beyt Alimleri Hz.Ali
Zeyd b. Ali
Muhammed el Bakır
Cafer es Sıddık

Görüşlerinin şekillenmesinde etkili olduğu kimseler Abdullah b. Mes’ud
Hasan Basri
Ata b. Rebah
Sa’id b. Müseyyeb
Ömer b. Abdülaziz

Görüşleri Ebu Yusuf Ebu Muti el Behli Ebu mukatil es Semerkandi tarafından kaleme alınmıştır.

El alim ve’l müteallim

El Fıkhul Ekber

El fıkhul ebsat

Er risale

El vasiyye

Ø Ebu Hanife K.K ‘e ve ona aykırı olmayan sahih hadislere dayanarak İslam akaidini belirlemeye çalışmıştır. O naklin yanında aklı ihmal etmemiş itikadi meseleleri açıklamak için aklî kıyas yapmıştır.

Görüşleri :

Uluhiyet :
! Allah her şeyin yaratıcısıdır.
! İnsan davet almadan da Allah’ı bulabilir.
! Allah’ın zati ve fiili sıfatları vardır.
! Allah’ın zatı sıfatlarından ayrı düşünülemez. İsim ve sıfatları ezelidir.
! Allah’ın kendisine nispet ettiği sıfatlardan başkası fikir yürütülerek nispet edilemez.
! Allah sayı itibariyle değil eşi benzeri olmaması ile birdir.
! Nassla Allah’a nisbet edilen vech yed nefs nüzül gibi sıfatların keyfiyeti bilinemez. Bunlar tevil de edilemez. Nasıllıkları sorulmadan öylece iman edilir.
Halkul Kur’an :
! Kur’an Allah’ın kelamıdır ve mahlûk değildir.
! Kur’an’ı telaffuz edişimiz yazışımız mahlûktur. Allah’ın kelamı olan Kur’a mahlûk değildir.
Kader:
! Her şey Allah’ın takdir ve kazasına göre cereyan eder.
! Kullarda fiilleri serbestçe yapabilme iradesi vardır.

Peygamberlik:
! Peygamberlerin gösterdikleri mucizeler de haktır.
! Peygamberin Ayın yarılması miraç gibi mucizeleri de haktır.
! Peygamberler şirkten ve büyük günahlardan korunmuşlardır. Sadece küçük zelleler işleyebilirler.
! Tüm peygamberler tevhid esasına dayalı bir din getirmişlerdir.
! Allah’a inandığı halde peygamberin nübüvvetini benimsemeyen Allah’a da iman etmiş olmaz.
Ahiret:
! Kabir azabı haktır.
! İnsanların ölümden sonra dirilmesi ve amellerinin tartılması haktır.
! Müminlerin günahları sebebiyle görecekleri muamele Allah’ın takdiridir.
! Sadece peygamberler ve hakkında nasslar bulunanlar doğrudan cennete gideceklerdir.
! Allah Teala keyfiyetini bilemeyeceğimiz şekilde müminlere görünecektir.
İman Amel ilişkisi:
! İmanın asli unsuru kalben tasdiktir. Artmaz ve eksilmez.
! Peygamberler ve melekler dahil bütün müminlerin imanı aynıdır veya birbirine benzer.
! Günah işlemek mümini imandan çıkarmaz. (Hz. Ali dekendisiyle savaşanları mimin olarak nitelendirmiş)
! Mümin kararlı olarak bn müminim demelidir. İman şüphe kaldırmaz.

Tekfir :
Ø Ebu Hanife’ye göre insanların kendi beyanları ibadet şekilleri dini alamet sayılan kıyafetleri tekfir sebebi olabilir.
Ø K.K tefsir ve te’vil edip ümmetin çoğunluğuna aykırı da olsa hükümler çıkaranlar yahut Hz peygambere nispet edilen hadislere dayalı bazı itikadi hususları tevatüren gelmediği için kabul etmeyen kimseler tekfir edilemez.

Tekfir edilebilecekler;
! Allah’ın sıfatlarını inkâr eden
! Allah Teâlâ’yı yaratılmışlara benzeten
! Kaderi inkar eden inanmayan
! K.K nın nasslarını inkâr eden kabul etmeyen
! Günah işlemeyi helal sayan
! K.K nın bir harfini dahi inkâr eden

İmamet :
! Devlet başkanı müminlerin bir araya gelip istişarede bulunmalarıyla seçilmelidir.
! Hz. Ali muhalifleriyle olan anlaşmazlıklarında haklıdır.

HASAN BASRİ
Talebeleri ; Eyyub es Sahtiyani
Katabe b. Diame
Amr b. Ubeyd
Vasıl b. Ata
Malik b. Dinar

Görüşleri :
Uluhiyet :
! Allah Teâlâ’nın kemal sıfatları vardır onlarla nitelenir.
! Allah Teala ahrette görülecektir.
Kader :
! Kulların iradeleriyle yaptıkları fiillerin ilahi takdirin zorlayıcı tesirinde olmaz.
§ Bu görüşü Ehlisünnetle bağdaşır.
Peygamberlik:
! Kadından peygamber gönderilmemiştir.
! Peygamberin isra ve miracı bedenen değil ruhen olmuştur.
Ahiret :
! Kalbinde iman bulunup da günahlarını çekmek üzere cehenneme giren kimseler ilahi şefaat sayesinde oradan çıkacaktır.
! Ergenlik çağına girmeden ölen kâfir çocukları cehenneme girmeyecektir.
İman –Amel İlişkisi :
! Gerçek iman kişiyi dinin buyruklarına itaat etmeye sevk eder.
! Amelsiz imanın bir değeri yoktur.
! Dolayısıyla iman artar eksilir.
! Büyük günah işleyen kimse münafıktır. (kâfir anlamında değil)
§ Hasan Basri ’ nin büyük günah işleyeni mümin kabul ettiğini de nakledenler olmuştur.

Bu kıymetli özet çalışması için [ "krnfl" rumuzlu arkadaşamıza teşekkür ederiz.]

**************************************************

Aynı Ünite Farklı Bir Özet

MABED EL-CÜHENİ: kaderi inkar eden ilk kelamcıdır...

GALYAN EL-DİMEŞKİ: cüheninin fikirlerini savunmuştur.
bu ikisi kaderiye ekolünün fikir alt yapısını oluştururlar...

CAD B. DİRHEM: halkul Kuran, ilahi sıfatlar ve insanın fiilleri konusunu tartışan ilk kelamcıdır...
inançla ilgili konuları aklın ışığında açıklayan ilk kişidir...
görüşleri:
1.allahın zatı dışında kadim kabul edilebilecek sıfatı yoktur...
2.kuran mahluktur...
3.insanın fiilleri tamamen kendisine bağlıdır…

CEHM b.SAFVAN:
1.cehmiyye mezhebinin kurucusudur…
2.cebrcidir.
3.subuti ve ilahi sıfatlar Allah’a atfedilemez…
4.vach, yed vb. gibi sıfatlar Allah’ın zatına yaraşır şekilde tevil edilmelidir...
5.kuran mahluktur...
6.kader konusunda: Kullar fiillerinde mecburdur, hiçbir iradeleri yoktur...
7.iman: Allah’ın bilinmesidir, kim Allah’ı bilir ve tanırsa daha sonra dille inkara giderse kafir olmaz. Peygamberlerin ve diğer insanların imanları eşittir...
8.rü'yetullahı inkar eder. Kabir azabı, sırat, mizan yoktur, cennet ve cehennem ebedi değildir…
9.akla önem verir. Akıl ve nassın çakışması sonunda akıl esas alınır. nassın tevili yapılır. Nakil olmasa da akıl yeterlidir…

EBU HANİFE:
KİTAPLARI: el alim vel mütealim, el fıkhul Ekber, el fıkhul ebsad, er risale, el vasiye.
1.akıl yürütmekle Allah’a sıfat nispet edilemez sadece zatına nispet ettiği sıfatlarla nitelendirilebilir. Allah’ın vech, yed vb. gibi sıfatları tevil edilemez sorgulanmaksızın imam edilir.
2.Halkul kuran. kuran Allah’ın kelamı olup mahluk değildir.
3.Kader: Allah fiillerin yaratıcısıdır, kul ise o fiilleri yapıp yapmamakta kendi iradesiyle hareket eder.
4.peygamberlik: Allah’a iman eden Hz. Peygambere(sav)de iman etmesi gerekir. Aksi takdirde iman etmiş sayılmaz…
5.Ahiret. kabir azabı, sırat, mizan haktır. Allah Teâlâ dilediği bir şekilde kulları tarafından ahirette görülecektir…
6.imanın aslı kalbidir. Dil ile ikrar da gerekir. İman artmaz ve eksilmez. Peygamber ve melekler dahil bütün müminlerin imanı eşittir.

HASANI BASRİ:
1.allahın kemal sıfatları vardır, ahirette kullar tarafından görülecektir.
2.kullar fiillerinde özgürdür.
3.hz.resulallahın(sav) isra ve miracı bedenen değil ruhendir.
4.hz.isa kıyamet kopmadan evvel gelecektir. Cehenneme giren imam sahipleri ilahi şefaate nail olup oradan tekrar çıkacaktır.
5.iman ile amel eşittir. Amelsiz iman değersizdir. kebire işleyen biri münafıktır.