[Medine-web]

KELAMA GİRİŞ
KELAMDA BİLGİ (7. ÜNİTE)
Kelâmda bilginin önemi ilk inen ayetler; “Yaratan Rabbinin adı ile oku! O insanı rahim duvarına yapışan bir nesneden yarattı.Oku! Rabbinin cömertliği sınırsızdır. O kalemle yazmayı öğretti.ınsana bilmediğini öğretti. ( Alak-96/1-5)
“De ki, hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” ( Zümer 39/9)
“Allah’tan hakkıyla sakınanlar ancak bilen insanlardır.” (Fâtır 35/28)
Bilgi : Arapça kelime olan “ilim” in Türkçedeki karşılığıdır.Bilme, biliş, tanıma anlamına gelir. Marifette bilgi yerine kullanılan kavramdır.
ılim, somut ve objektif gerçeğin bilgisi; marifet, soyut ve subjektif gerçeğin bilgisidir.

Kelâm âlimlerine göre ilmin tam olarak tarifi yapılamaz.Cüveyni ve Gazali ilmin tarifinin zor olduğunu söyler, Fahreddin er- Râzi bilmin ancak mahiyetinin bilinebileceğini düşünür.

__Felsefede bilgi, “bilen suje ile bilinen obje arası ilişki” dır.
__Kelâm bilginleri bilgiyi; bilen kişi ve bilinen olay arasındaki irtibattır şeklinde tanımlar.

Kur’an’ da Bilgi: ınsanın özelliklerinin tümünü dikkate alan çerçevede incelenir. ( Secde 32/27) ve ( Bakara 2/171) ayetlerinde duyularını kullanmayanların akıllarını da gereği gibi kullanılamayacağına işaret vardır. Kişinin sağlam duyuları, kusursuz aklı ve haber ile gerçek bilgi elde edebileceğini düşünür.
Kur’an ‘da geçen kalp ve fuâd kelimeleri aklın değişik bilgi düzeyini ifade eden olumlu-olumsuz kullanıma uygun kavramlardır. Kalbe sezgi de denilebilir. Basirette (öngörü, içgörü bir şeyi önceden sezme)sezgi yerine kullanılabilir. Sezgide objektiflik, test edilme yoktur.
Kur’an’da geçen bilgi edinme yolları hakkında bilgi veriniz.
Duyular, haber ve akıldır.Akıl yerine bazen basiret,kalp, fuâd kelimeleri de kullanılır.
KELÂMDA BıLGı
Bilgi Edinme Yolları: Duyular, haber ve akıldır. Kişinin duyu ve aklını kullanarak kendi çabasıyla elde ettiği bilgi haber değildir.Bilginin haber olması için kendi dışındaki aracı vasıtasıyla elde etmesi gerekir.
-Vahiylerde haberdir. Dinin esasları haber türü bilgidir.
Kelâmda Haberler Kesinlik Hiyerarşisine Göre Sınıflara Ayrılır:
1-Mütevatir: Yalanda birleşmesi imkansız bir topluluğun verdiği haberdir. Topluluk olması ve yalanda birleşmemesi 2 şartı vardır.
-Bu bilgiye dayalı hükümler vacip, farz sayılır.
2-Âhâd Haber: Tek kişi ya da yalan üzerine birleşmesi imkan dahili olan topluluğun verdiği haberdir.Bu tür haberler delil kabul edilmez.
Bir haberin mütevatir- âhâd olması haberin gerçekliği ve gerçekleşmişliğiyle ilgilidir.Haberin içeriği de açık ve anlaşılır olmalıdır. ıhlas Suresi “Allah birdir” hem açık hem de mütevatirdir.

Akıl: Mutezile ve Mâturudi âlimler aklın iyi- kötüyü bileceği ve kendine yarar sağlayacak şeyi seçebileceklerini söylemişlerdir.Mâturudiler bu bilginin tümel (külli) husus için olacağı tikel şeyler hakkında mümkün olmadığını düşünürler.
Keşif ve Rüyanın Bilgi Edinme Yolu Sayılması: Keşif; Allah’ın bazı sevdiği kullarına ilham yoluyla bilgi vermesidir.Bu mertebeye ulaşana Velî ( Allah’ın dostu) denilir.Bu olaylar başka şahıslarda da görülebilir.

ıbn ‘Arabi toplumda karışıklığa yol açacak keşfin açıklanmasını sakıncalı bulur. ımam Rabbâni keşfin içtihat gibi değerlendirilmesini,müçtehidin hata yapması gibi velinin de yapabileceğini düşünür.
-Keşif- ilham yoluyla elde edilen bilgi kapalı ispatı imkansız olduğundan itikâdi- ameli konularda bağlayıcı kabul etmemişlerdir.
-Rüyalarda öznel ve test edilemez olduğundan bağlayıcı değildir.
Keşif ve rüyanın bilgi aracı olamamasının nedenlerini diğer bilgi elde etme araçlarıyla karşılaştırarak değerlendiriniz.
Test edilme imkanının olmaması.Duyular, haber ve akıl objektif test edilmeye açıktır.Keşif ve rüya subjektif ve test edilemez.


BıLGı ÇEşıTLERı

1. ayrım;Allah’a ait bilgi de insana ait bilgi de içerik- mahiyet bakımından farklıdır.Allah’a ait bilgi öncesiz sonrasız anlamında (kadîm ) , insan bilgisinin bir öncesi olduğundan ( hadis bilgi) dir.
2.ayrım; bilginin haber yoluyla elde edilmesi.ınsanın düşünüp kendi aklıyla ürettiği bilgi akli bilgidir.Allah’ın Peygamberine bildirdiği bilgi aracı olduğundan nakli bilgidir.
* Aklın hiçbir çaba harcamadan elde ettiği bilgiye zarurî / Zorunlu bilgi denir. Son derece açık bilgi olduğundan bedihî bilgi de denir.*ınsanın düşünme sonucu elde ettiği bilgi kazanılmış anlamında ıktisâbi bilgi, kanıt- delille ulaşıldığından ıstidlalî bilgi, nazar- düşünme yoluyla elde edildiği için Nazarî bilgi de denir.
3. ayrım; Bilginin kesinlik ifade edip etmemesine göredir.Akli bilgi kesin, objektif delillere dayanıyorsa Burhani bilgi, ( Kesin delil anlamında ) şüphe taşıyan subjektif delillere dayalıysa Hatâbi bilgi
( hitabet gücüne dayanır.) denir.
Haber Yoluyla Elde edilenler ; Nakli Bilgi: Kesin bilgi anlamında.
Yakînî şüpheli bilgi anlamında Zannî Bilgi 2 gruba ayrılır.

* Nakli bilginin yakınî- zannî ayrımı ile akli bilginin burhanî- hatabî ayrımı kesinlik ayrımıdır.Yakınî bilgi nakli bilginin kesin olanı, burhani bilgi de aklî bilginin kesin olanıdır.Nakli bilginin zanni kısmı ve aklî bilginin hatâbi kısmı kesin olmayanlarıdır.hüküm koymada nakli – yakınî bilginin önceliği vardır.
Kelam ilminde bilgi konusunda bu kadar ayrıntılı yer verilmesinin nedeni ne olabilir?
Kelâmın sahip olduğu inancı ispat ve savunma amaçlı 2 görevi vardır.Bilgiyi tasnife tutarak kesinliğini belirlemeye çalışmışlar.

Bilginin Değeri : ınanç alanında değerli olması için nakli ise yakınî, akli ise burhanî olmalıdır.Bilginin değeri bilgi aracının değeriyle doğru orantıldır.Duyularla elde edilen bilgiyse duyuların sağlam ve sağlıklı olmasına, akıl- düşünmeyle elde edilen bilgiyse aklın sağlam ve sağlıklı olmasına , haber yoluyla elde edilen bilgiyse haberi getirenin güvenilir olmasına bağlıdır.Düşünme biçimi ve metodu ile haberin açık- anlaşılır olması da önemlidir. Kur’anda “Size bir Fâsık haber getirdiğinde onu araştırın.” ( Hucurât 49/6) emri verilmiştir.
ınsanlar arasında meydana gelen farklı düşünce ve fikir ayrılıklarının sebebi?
Akılların farklı yaratılmış olması, düşünce takip yönteminin yeterli olmamasıdır.


KELÂMIN KAYNAKLARI

Kur’ân :Kur’ânın 2 özelliği vardır. Vahiy meleği Cebrail aracılığıyla Hz.Peygamber’e ulaşması, bütün insanları hükmüne yükümlü tutması.Kur’an Cebrail vasıtasıyla ilâhi alandan beşeri alana indirilmiştir (ınzal- Nuzül) ılk muhatabı Hz.Muhammed’dır.Peygamberimiz hertür tehlikeden korunmuştur.(ismet sıfatına sahip) . Bakara 2/2, Kıyame 75/16-17 ,Hicr 15/9 Kur’an’ ın korunduğuna işaret eder.

Sünnet: Kur’an’ın ilk ve en güvenilir yorumcusudur.Kıyame 75/18-19 , Necm 53/3 ayetleri Peygamberlerin açıklamasının ilâhi kontrol altında olduğunu gösterir.Peygamberden gelen hadisin akâid konusunda delil olması için güvenilir aktarma yoluyla ulaşmış olması gerekir.Zanni delillere dayalı itikadi hükümler zanni hüküm olacağından, bu delillere inanmakta bir sakınca olmadığı gibi inanmamakta küfür olmaz.

Akıl: Aklın kaynak olması istidlâl ve istinbât yollarının kullanılmasıdır.ılk dönem kelâmcıları görünenden hareketle görünmeyen hakkında hüküm verdiler.Sonraki kelâmcılar mantık kıyasını kullanmışlardır.Mantıki kıyas bilgiyi esas alır. Bu bilgide 2 öncül, bir sonuç ve öncüllerin sağlıklı olması gerekir.
Her insan ölümlüdür.Ahmet insandır.Ahmet ölümlüdür..gibi .
-ılk dönem ıslam düşünürleri aklın dinde hüküm vermede yetkli olmadığını ileri sürer.Aklın yetkisi sadece anlama ve aktarmadan ibarettir.Kelâm âlimleri Kur’an ve Sünnetten boş kalan yeri aklın dolduracağını düşünür.
Kelâmda bilgi edinme yolu derken bilgi araçları, kelâmın kaynağı derken sadece kelâma has kaynaklar anlaşılır.