[Medine-web]

YAŞAYAN DÜNYA DİNLERİ
HIRİSTİYANLIK – I (8. ÜNİTE)
GİRİŞ: KAVRAM OLARAK HIRİSTİYANLIK
Kelime Anlamı
Hristos, Mesih; Hristianos, Mesih’e bağlı olan anlamına gelir.
Kur’an’da Nasara, Nasıra kasabasına nispetle kullanıldığı kabul edilmektedir.
Hristiyan kaynaklarda Nasıralılar ifadesi; 1. İlk zamanlarda alay etmek amacıyla kullanılmış daha sonra bir tür mesihçi Yahudi grubun adı olarak kullanılmıştır.
Diğer isimleri: Şakirtler, Kardeşler, Azizler, Seçilmişler, Çağırılmışlar, Kilise, Fakirler, Dostlar, Celileliler.

Terim Anlamı:
Hz. İsa’ya ve İncil’e tabi olan tüm Hıristiyanların dinine verilen addır. İlk defa Antakya’da M.S. 60 da kullanıldığı veya M.S. 106’da yine Antakya’da kullanıldığına dair rivayetler vardır.

TARİHİ GELİŞİMİ
Hıristiyanlıkta Hz. İsa merkezi öneme sahiptir. O, hem Tanrının oğlu hem de insanlığın kurtarıcısıdır. Tanrı insanlığı kurtarmak için biricik oğlunu yeryüzüne indirdi.

HZ. İSA
DOĞUMU

İncillere Göre Hz. İsa’nın Doğumu
Doğumu ile ilgili bilgiler Matta ve Luka’da yer alır. Ancak farklı şekilde anlatılır. M.Ö. 4-6 da doğduğu sanılmaktadır. Doğum günü Batı Hıristiyanlığında 25 Aralık, Doğu Hıristiyanlığında 6 Ocak olarak kabul edilir.

Teologlara göre Hz. İsa’nın Doğumu
Doğum zamanı ile ilgili bilgiler net değildir. M.Ö. 10 yılına kadar doğumunu çeken tarihçiler vardır. Doğu ve Batı’da kabul edilen tarihlerle ilgili olarak 25 Aralık Antik Roma’nın pagan kutlamalarına, 6 Ocak ise Doğunun, Greklerin Zaman’ın doğumu anısına kutladıkları tarihle yer değiştirdi.

ÇOCUKLUĞU VE GENÇLİĞİ
Çocukluk ve gençliğine dair pek bilgi yoktur. Çocukluğu muhtemelen Nasıra’da geçmiştir. Kız ve erkek kardeşlerinin bulunduğu tahmin edilmektedir. Havarilerin reisi olarak bilinen Yakup’un onun kardeşi olduğu görüşü vardır.

GÖREVE BAŞLAMASI
Görevine 30 yaşından sonra başladı. Hz. Yahya’ya giderek vaftiz oldu. Bir hazırlık süresinden sonra tebliğe başladı. Etrafında insanlar toplanmaya başladı.
Havariler, Beyaz giyinenler anlamına gelir. Bu ifade zamanla özel bir anlam kazanmış ve Hz. İsa’nın yardımcılarını kasteden bir terim halini almıştır. Tebliğinin başında 12 kişiyi seçerek bunlara havari ismini vermiştir. Bunlar: Petrus, Andreas, Yakup Zebedi, Yuhanna, Filipus, Barthelemous, Thomas, Matta, Yakup Alfeos, Taddeus, Gayyur, Simun, Yahuda İskariyot

MUCİZELERİ
Hayatı mucizelerle doludur. İncillerde kırka yakın mucizesinden bahsedilir.

SON AYLARI
Hayatının son anlarına Passion (tutku, acı) adı verilir. Son döneminde Kudüs’e gelir. Tebliğine buradan devam etmek ister. Kudüs’te kendisi için tehlike oluşturabilecek muhaliflerin varlığını bilmesine rağmen. Birtakım Yahudiler varlığı ve faaliyetlerinden rahatsız olur. Onu durdurmaya karar verirler. M.S. 30’da Senhedrin’de Tanrıya küfretmekle suçlanıp ölüm cezasına çarptırılır.

KUR’AN’A GÖRE HZ. İSA
15 surede 93 ayette ismi veya nitelikleriyle zikredilmektedir. Doğumunun müjdelenmesi, dünyaya gelişi, tebliği, mucizeleri, dünyevi hayatının sonu, Allah’ın katına yükselişi, kul ve peygamber oluşu, Tanrılık nispetinin küfür oluşu, kitap verildiği, onun öleceğinden ve tekrar hayata döneceğinden söz edilmektedir (kıyamet sonrası), çarmıha gerilmemiştir, Kelimullah, Allah’tan bir ruh, Peygamber oluşu ve mucizeleri, Ruhu’l-Kudüsle teyid edilmesi. Teslis reddedilir. Uluhiyetin badenleşmesi, Çarmıha gerilmesi, kurtuluş fidyesi oluşu reddedilir.
Müslümanlar ve Hırsitiyanlar arasında baştan beri karşılıklı reddiyeler yazılmıştır. Reddiyelerde, Teslis doktrini, Hz. İsa’nın tabiatı, Keffaret problemi, Çarmıh hadisesi konu edilir. Annesi Meryem’e önemli bir yer verilir.
HIRİSTİYANLIĞIN YAYILIŞI
Hıristiyanlığın yayılışı uzun ve sıkıntılı bir süreçte olmuştur. Hz. İsa’nın üç yıllık kısa tebliğ süresi içinde inananlarının sayısı sınırlı kalmıştır. Bu dönemde hiçbir yerleşim biriminin toplu olarak Hıristiyanlığa geçmediği genel kabul görmüş bir konudur. Hayatı terkinden sonra havariler devreye girmiş, Pavlus’un devreye girmesiyle Havariler dönemi, Pavlus Öncesi Dönem, Pavlus Dönemi ve Pavlus Sonrası Dönem diye üçe ayırılmaktadır.

PAVLUS DÖNEMİ
Resullerin İşleri bölümünde bu dönem anlatılır. Mekez Kudüs’tür. Talebeler toparlanmış dini hayat bakımından Yahudiliği sürdürdüler. Bu dönemde ön planda olan Petrus’tur. Bir çok kişinin dini benimsemesinde rolü oldu. Çeşitli yerlere yolculuk yaptı. Yahudiler dışındakilere de tebliğde bulundu. Roma’da Yeni Ahitte yer alan I.ve II.mektupları yazdı. M.S. 57 de Roma’ya gitti. M.S. 60’da Neron tarafından baş aşağı çarmıha gerilerek öldürüldü. Havarilerin çoğunun hayatı kesin olarak bilinmemektedir.

PAVLUS DÖNEMİ
Tarsuslu Saul (Pavlus) anne babası Roma vatandaşı olan Ferisi bir Yahudidir. M.S. 5-15 yıllarında doğduğu sanılmaktadır. M.S. 33 de Hz. İsa’nın Şam’daki talebelerinin tutuklanmasında görevlendirildi. Yolda Hz. İsa’nın görüntüsü ile karşılaşır ve ona iman eder. M.S. 46 da Barnabas Pavlus’u Antakya’ya davet eder. Çeşitli yolculuklar yapar. I. Yolculuğunda, Yalvaç, Konya, Listra ve Derbe’ye gider. 49 yılında Kudüs konsülüne katılır. II. Yolculuk: Makedonya, Efes’e gider. 57’de Kudüste tutuklanır. 59’da Romaya götürülür. M.S. 64’de Neron’un emriyle başı kesilerek öldürüldü.

Pavlus’un üzerinde durduğu iki konu: Yahudi geleneğinin ilgası ve İsa’nın Mesihliği konusudur. Mesihçilik anlayışıyla evrenselci bir doktrini benimsemiş oldu. Yahudi şeriati yerine Tanrının izzeti ve Tanrının herkese ulaşabileceği anlayışını koyarak bu evrensel mesajı destekledi. Hıristiyanlığın gentile topraklarında hızla yayılmasına vesile olan doktrin budur.

PAVLUS SONRASI DÖNEMİ
Bu dönemde din Pavlus ve havarilerce Hıristiyanlaştırılan kimselerce ve Kilise Babalarınca yayıldı. I.yy sonunda Hıristiyanlık Kudüsten dışarda çok uzaklara yayıldı. Ashab- kehf bu dönemdedir. Bu dönem baskının arttığı dönemdir. Çok geniş bir coğrafyaya yayıldı.

II.yy da yayılma yanında heretik akımlarda oluştu. Ebiyonitler, Gnostikler ve Nasıralılar bunlardandır. III.yy da Kilise Babaları ön plandadır.

III. yy sonlarında Gregor (Kirkor) çabalarıyla Ermeniler Hıristiyanlaştı. Toplu olarak Hıristiyanlığı kabul eden ilk kavmin Ermeniler olduğu ileri sürülür.

M.S. 313’de Konstantin tam özgürlük verdi. M.S. 325 İznik Konsili ilk ekumenik konsildir.
380 de I.Teodosyus putperestliği yasakladı. Devletle din birleşti.
……

KUTSAL KİTAPLARI
Kutsal Kitap (Kitab-ı Mukaddes): Eski Ahit ve Yeni Ahit

YENİ AHİT
27 kitaptan oluşur.

1. Tarihi Kitaplar: Matta, Markus, Luka, Yuhanna, Resullerin İşleri (Luka tarafından yazıldı)
2. Talimi Kitaplar: 21 mektup ve Vahiy kitabından oluşur.
   1. Pavlus’un 14 mektubu

aa. Büyük mektuplar: Romalılara, Korintoslulara, Galatyalılara, Selaniklilere
bb. Hapishane mektupları,
cc. Pastoral Mektuplar

1. Diğer 7 mektup
2. Vahiy

İnciller
İncil, Evangelion haber müjde anlamına gelir. Matta, Markos ve Luka şekil ve konu benzerlikleri nedeniyle snoptik İnciller olarak bilinir.
Matta İncili
Yazarı Levi diye de bilinen Matta’dır. Hz. İsa’nın hayatı, ölümü ve dirilişi, Vaftiz oluşu, Mesihliği, Kurtuluş müjdesi ve Sık sık Eski Ahide atıfta bulunarak Yahudi karakterini muhafaza ettiği görülür. 65-70 yılından önce yazıldığı tahmin edilmektedir.

Markos İncili
M.S. 60 larda yazıldığı sanılmaktadır. İlk yazılan İncil olduğu sanılmaktadır. İnciller içinde en kısasıdır. Markos diye biri tarafından yazıldığı kabul edilmektedir. Daha çok Hz. İsa’nın yaptıklarından söz eder. Canlı ve hareketli bir anlatımı vardır. Tanrıoğlu, İnsanoğlu, Mesih olarak tanıtır. Ölümü ve dirilişinden bahsedilir.

Luka İncili
Antakyalı Luka tarafından M.S. 80 lerde yazıldığı kabul edilir. Yazılı ve sözlü kaynakları vardır.

Yuhanna İncili
90-110 yıllarında Antakya veya Kudüs’te yazıldığı kabul edilmektedir. Havarilerden Yuhannaya nispet edilir. Snoptik İncillerden değildir. Yeni Eflatuncu anlayışın etkisinde olduğu iddia edilir. Mesihin lahuti yönünü anlatmak için kaleme alındığı ifade edilir. Konular, hikayelerin seçimi, sıralaması, coğrafi ve kronolojik bilgilerde, dini bakış açısında farklılıklar vardır. Evharistiya’ya yer vermez. Diğer İncillerde olmayan öldükten sonra talebelerine gözükmesi olayından bahsedilir. Hz. İsa’nın risaletinin süresi diğer İncillerde bir yıl Yuhanna da ise iki seneden fazladır.

İnciller Arasındaki Bazı Çelişki ve Tutarsızlıklar
En erken İncil Hz. İsa’dan 35 yıl sonraya dayanır. Bu metinlerin ilk nüshaları bile Yunancadır. Hz. İsa ile Yunanca arasında bir irtibat yoktur. Yeni Ahit’in en eski nüshaları bile Yunancadır. En eski iki nüshası:

1. Sina Kodeksi (nüshası): 1844 de bulundu. 331 de yazılmış. Sina da bir manastırda bulundu. Bugün British Museum’dadır.
2. Vatikan Kodeksi: M.S. 325 yılına aittir. Vatikan Kütüphanesindedir.

M.S. 325’te İznik konsilinde kabul edilen İncillere Kanonik İnciller denir. Sahih kitaplar anlamındadır. Bunlar da Matta, Markos, Luka ve Yuhannadır. Bu metinlerin özellikleri:
1. Eserler Hz. İsa hakkında aşırı düşüncelerin geliştiği dönemde yazıldı.
2. Yazarları ekleme ve çıkarma konusunda rahat davrandılar
3. Hiçbiri İsa’yı görmedi
4. Matta ve Yuhanna’nın havarilikleri tartışmalıdır.
5. Hz. İsa Aramice konuşurken bu dilde yazılı bir İncil yoktur.
6. Yazıldıkları tarihten resmiyet kazndıkları süreye kadar olan dönemde bir korumaları yoktu. Bu nedenle tahrif olma kaçınılmaz gözükmektedir.
7. İlk nüshaları 4.yy aittir.
8. Metinler herhangi bir senetle Hz. İsa’ya dayanmamaktadır.
9. Aralarında çeşitli yönlerden zıtlık ve tutarsızlıklar bulunmaktadır.

BARNABAS İNCİLİ
17.yy a kadar gelmiş sonra kaybolmuştur. Papa tarafından yasaklanmıştır. Günümüzde Türkçe tercümesi de bulunan Barnabasa ait olduğu söylenen metnin gerçekten o olup olmadığı konusunda kesin bir bilgi yoktur.

İNANÇ ESASLARI
İnanç esasları konsillerde belirlenmiştir. Özellikle Havariler İman Esasları ve İznik-İstanbul İman Esasları şeklinde dile getirilir. Özellikle İznik-İstanbul Konsillerinde alınan kararlar tüm Hıristiyanlarca benimsenir. Bunlar:

1. Kainatın yaratıcısı Baba olan tek Tanrıya
2. Tanrının biricik oğlu tek bir Rab İsa Mesih’e, onun Tanrı olduğuna…
3. Kutsal ruh vasıtasıyla bakire Meryem’de bedenlendiğine ve insan olduğuna
4. Bizim için Pontus Platus zamanında Çarmıha gerildiğine
5. Üçüncü gün dirildiğine
6. Göğe yükselip Babanın sağında oturduğuna
7. Geri geleceğine
8. Kutsal ruha
9. Kiliseye
10. Vaftize
11. Ölülerin dirilmesine
12. Gelecek dünyayı beklerim.

TESLİS
Teslis (Trinite). İlk olarak 2.yy da Antakyalı Theophine tarafından kullanıldı. “İzahı zor fakat inanılması gerekli bir sır”, “Tek Tanrının üç ayrı tezahürü”, “Üç uknumda tek tanrı”, Bir üçtür üç birdir”.

1. Baba:
2. Oğul: İsa Tanrının ezeli ebedi kelamı (logos)’tur. Tanrı Baba doğmamış doğrulmamıştır. Ancak İsa doğmuş ve doğrulmuştur. (381 İstanbul). 431 Efes konsilinde Meryem Tanrının annesi Tanrı doğuran (teotokos)İsa ise gerçek bir Tanrı, İlahi-beşeri iki tabiata sahip bir insan ve Baba ile aynı cevherden olduğu kabul edildi. Baba Tanrı insanlara merhametinden İsa mesih suretinde insanlara yaklaşmış ve aralarında yaşamıştır.
3. Kutsal Ruh: Kutsal ruh-Kilise ilişkisi, birbirinden ayrılmazlar. Kutsal ruh Kiliseye hayat veren güçtür. Vaftizle insan ruhuna girer ve onunla yaşamaya başlar. İstanbul konsilinde tanrılığına karar verildi.

Katoliklere göre Baba-Oğuldan çıktı. Ortodokslara göre ise oğul vasıtasıyla babadan çıktı. Baba-Oğul-Kutsal Ruh tek bir cevherde toplanmış üç ayrı şahıstır. Hepsi de ebedidir.
Teslis inancının Hıristiyanlığa nasıl girdiği ile ilgili bazı yorumlar vardır. (…)
Meryem bazı anlayışlarda teslisin üçüncü unsuru olarak kabul edilir. Tanrı Anası (Teotokos) konumundan tanrı konumuna yükseltilmiştir. Katolik ve Ortodokslar Meryeme saygı duyarlar.

KONSİLLER
Kilise hayatının ortaya koyduğu tüm problemleri çözmek ve tartışmak üzere bir araya gelen piskoposlara veya yüksek düzeydeki din adamları kuruluna konsil adı verilir. Bazı ilahiyatçılar ilki Havariler Konsili M.S. 50. Olarak kabul eder. Bu toplantıda Yahudi şeriatine sadakat konusu tartışıldı. Bu dönemde Yahudi-Hıristiyan ve Pavlusçu Hıristiyan anlayışı oluşmaya başlar.
Piskoposlar toplantısı 2. Asrın ikinci yarısına kadar çıkar. Bu toplantılara Sinod veya Konsil de denir. Piskoposlar kurulu. Bunlar dini ve sosyal amaçlarla toplanılmıştır. Konsiller:

1. Özel Konsiller: (Milli Konsiller), Belli bir ülkenin dini problemleri ile ilgili yapılır. Eyalet bazında olursa Bölge Konsili adı verilir.
2. Genel Konsiller (Ekumenik): Hıristiyan inançlarının oluştuğu konsillerdir. Kilisenin bütün temsilcileri katılır. Papanın çağrısı ile toplanır. Papa veya temsilcilerince yönetilir. Kararlar papa tarafından onaylanınca resmiyet kazanır. Şu ana kadar 21 konsil vardır. Tümü Katoliklerce, 7 si Ortodokslarca, reforma kadar olanlar da Protestanlarca kabul edilir.

İznik Konsili: (325)
İlk genel konsildir. Baba ve Oğul’un tabiatı tartışılmıştır. İskenderiye Kilisesi papazı Aryus (her ikisi de farklı cevherlerdendir) mahkum edilmiştir. Her ikisininde aynı tabiatı taşıdıkları kabul edildi. Yeni Ahit’i oluşturan kitaplar tespit edildi.

1.İstanbul Konsili: (381)
İznik konsili kararları teyid edildi. Kutsal ruhun tanrısallığına hükmedildi.

Efes Konsili (431):
İsa’nın tabiatı tartışıldı. İsa’nın tek kişilikli iki tabiatlı olduğuna karar verildi. İstanbul piskoposu Nesturyus mahkum edildi.

Kadıköy Konsili (451)
İsanın tabiatı tartışması bitmedi. Sonuçta monofizitlik reddedildi. Diofizitlik kabul edildi. Yani İsa da biri beşeri diğeri tanrısal iki nitelik vardır denildi.

II.İstanbul Konsili (533)
Monofizit anlayışa karşı kararların alındığı bir konsil oldu.

III.İstanbul Konsili (680-681)
İsa’da iki iradenin biri beşeri diğeri tanrısal olmak üzere iki iradenin varlığı benimsendi.

II.İznik Konsili (787)
Mabedlerdeki resim ve heykellerle ilgili karar alındı. İkon kiliselerde yer alan resim ve heykellere verilen ad. İkonoklast resim heykel karşıtlığı ve yıkıcılığı.
Bu yedi konsil üç Hıristiyan ekolü için de kutsal kabul edilmektedir.
…….
Trente Konsili (1545-1563)
Protestan harekete karşı yapılan bir hareket olarak yapıldı. Sapık doktrinler mahkum edildi. Katolik dogmaları tarif edildi. Katoliklik içinde köklü reformlar yapılması gerektiği görüşüldü.

I.Vatikan Konsili (1869-1870)
Reform hareketlerinin etkisini kırmak amacıyla yapılan konsillerden bir diğeridir. Papanın yanılmazlığı konusu en belirgin mesele oldu.

II. Vatikan Konsili (1962-1965)
Konsilin amacı, Katolik inancı geliştirmek, kuvvetlendirmek, inananlara moral, dini konuların modern çağın ihtiyaçlarına cevap verebilir hale getirilmesi, ayrılan hrıistiyanların birliğe tekrar çağırılması. Diyalog konusu başlatıldı.