4.ÜNİTE TEMEL HADİS KAYNAKLARI ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR
Sadece sahih hadisleri bir eserde toplama faaliyeti ilk defa üçüncü asırda Buhari ve Müslim tarafından başlatılmıştır.
Müstahrec türü eserler temel hadis kaynaklarındaki hadisleri ali isnadla elde etmek ve onları daha güçlü kılmak amacını gerçekleştirmek için hazırlandılar.
İbn Mende rivayet ettiği bazı hadislerin ardından bunların Buhari ve Müslim in eserlerinde de bulunduğu açıklamasını yapmaktaydı.
Böylece onların hadis konusunda otorite olduklarına ilk işaret eden alim olmuştur.
Buhari ve Müslim in Sahih lerinin İslam dünyasında şöhretinden ilk defa bahseden ise Hakim en-Nisabürü olmuştur.
Kütüb-i sitte Üzerinden yapılan çalışmalar döneminde temel hadis kaynaklarını tamamlayan, bir araya getiren (cem) ,
birbiriyle mukayese eden (zevaid) ,
onları açıklayan (şerh) ve
hadisin kaynağını gösteren (tahric) eserler yazılmıştır.
TAMAMLAYICI ESERLER
MÜSTEDREK TÜRÜ ESERLER:
Müstedrek türü eserler, önceki dönemdeki bir müellifin şartlarına uyduğu halde kitabına almadığı hadisleri toplamak suretiyle onun eksiklerini tamamlayan kitaplardır.
Müstedrek türü kitaplarda amaç esas alınan eserde yer almayan ancak bulunması gereken hadisleri bir araya getirmektir
MÜSTEDREKALE’S-SAHİHAYN:
Bu türün en tanınmış çalışması HaKim en Nisaburi nin el-Müstedrek ale’s-Sahihayn isimli eseridir.
Eser sahihayn’in müşterek planına göre tertip edilmiş, “kitabü’l-iman” ile başlayıp “kitabü’l-ahval “ ile sona eren 52(elli iki ) kitaptan oluşmuştur
Eserde sahabe ve tabiin görüşleriyle birlikte 8803 rivayet mevcuttur
El Müstedrek te bulunan hadislerin tamamı sahih değildir.
Zehebi telhisü’l-müstedrek adlı eserinde el-müstedrekteki hadislerin sağlamlık derecesini gözden geçirmiştir
Darekutni’nin el-ilzamat ale’s sahihayn simli eseri de sahihayn’da yer almayan yetmiş hadisi bir araya getiren müstedrek türü çalışmadır
MÜSTAHREC TÜRÜ ESERLER:
Müstahrec daha önce telif edilen herhangi bir hadis kitabında bulunan hadisleri, teker teker ele alarak kitap sahibinin senedinden başka bir senedle rivayet etmek suretiyle meydana getirilen hadis kitabıdır.
Müstahrec türü kitaplarda esas alınan eserde yer alan hadislerin farklı rivayetlerini bir araya getirme amaçlanmıştır
Ebu Avane el-İsferayini nin el-Müsnedü’l-muhrec ala kitabı
Müslim b Haccac’ı ile Ebu Nuaym el- İffahani nin en-Müsnedü’l Müstahrec ala Sahihi’l-İmam Müslim’i en tanınmış müstahreclerdir.
DERLEME NİTELİĞİNDE ÇALIŞMALAR:
Bu çalışma türü, Buhari ve Müslim in Sahihleri bir araya getirmekle başlamıştır.
Bu tür eserler genellikle “bir araya getirme” anlamına gelen cem veya cami başlığını taşımaktadır
Sadece humeydi’nin el-cem’ beyne’s-sahihayn’ı ravilere göre tertip edilmiştir
Humeydi eserin tertibinde sahabileri fazilet derecelerine gör sıralamış ve rivayet ettikleri hadisleri zikretmiştir
Diğer eserler konu esaslı te’lif edilmiştir
Buhari ve Müslim in el-Camiu’s sahih lerindeki hadisleri bir araya toplayan eserlerin ilk örneği Cevzaki ye aittir.
KÜTÜB-SİTTE Yİ VE DİĞER BAZI KAYNAKLARI BİR ARAYA GETİREN ÇALIŞMALAR:
EL-CAM’BEYNE’L-USULİ’S-SİTTE:
İbn Macenin Sünen i yerine İmam Malik in el-muvatta ını koyarak Kütüb-i sitenin hadislerini ilk defa bir araya toplayan alim Rezin b. Muaviye olmuştur.
CAMİU’L-USUL Lİ EHADİSİ’R-RESUL:
Rezin in hadisleri yerli yerine koymadığını düşünen Mecdüddin İbnü’l Esir onu Camiu’l-usul li ehadisi’r-Resul adıyla yeniden düzenlemiştir.
Bölüm(kitap) isimleri alfabetik olarak sıralamıştır
Abdulkadir el-arnaut neşrine göre camiu’l-usul’de 9523 hadis bulunmaktadır
Eser ibnü’d-deyba tarafından teysiru’l-vusul ila camiu’l-usul adıyla ihtisar edilmiştir
MESABİHU’S-SÜNNE:
Tesbit edilebildiği kadarıyla Kütüb i sitte ve diğer temel hadis kaynaklarını esas alarak hadis kitabı derleyen ilk alim Beğavi nisbesiyle tanınan Hüseyin b.Mes’ud olmuştur.
Eserde ilk defa hadislerin isnadları terk edilmiştir.
Mesabihu’s-sünne hadislerin isnadında sadece sahabiyi zikredip diğer ravilerin terk edildiği ilk eserdir.
Hakkında yazılan en tanınmış şerh; hatib et-tebrizi diye tanınan Muhammed b. Abdillah’ın mişkatü’l mesabih’idir
CEM’U’L-CEVAMİ’ VE
EL-CAMİU’S-SAĞİR:
Süyuti önce başta Kütüb-i sitte olmak üzere yetmiş hadis kitabındaki bütün hadisleri bir araya getirmek üzere Cem’u’l-cevami ni daha sonra da el-Camiu’S sağir isimli eserini telif etmiştir.
Cem’ul – cevami Suyutinin bütün hadisleri toplamak üzere kaleme aldığı eserdir.
Mecmau’l-buhusi’l-islamiyye(ezher) tarafından kurulan üç kişilik bir komisyon tarafından neşrine başlamış IV. Cildi 1992’de yayımlanmıştır
Süyuti daha sonra 4440 hadis ilave ederek eserine ziyadetü’l cami adıyla bir zeyl yani ek yazmışıtır
KENZÜ’L – UMMAL:
Kenzü’l –ummal, Ali el-Müttaki el-Hindi nin Suyutiye ait söz konusu iki eseri ile Ziyadetü’l-Cami adlı zeylindeki rivayetleri fıkıh konularına göre alfabetik olarak düzenlediği hadis kitabıdır.
Eserin tam adı kenzü’l-ummal fi süneni’l-akval ve’l-ef’al’dir
Ali muttaki el-hindi daha sonra eserin kullanımında ortaya çıkan bazı güçlükleri gidermek, eseri tekrarlardan kurtarmak amacıyla müntehabü kenzi’l-ummal fi süneni’l-akval ve’l-ef’al’ini kaleme almıştır
CEM’UL-FEVAİD:
Cem’ul-fevaid, Rudani diye tanınan Muhammed b Muhammed el-Mağribinin İbnü’l-Esir in Camiu’l-usul ü ile
Heysemi’nin Mecma’u’z zevaid’ine İbn Mace ve Darimi nin es-Sünen lerini ilave etmek suretiyle
on dört temel hadis kitabındaki hadisleri bir araya getirdiği eserdir.
MUKAYESELİ ÇALIŞMALAR:
ZEVAİD KİTAPLARI:
Herhangi bir hadis kitabının bir başka hadis eseri veya eserleriyle karşılaştırılıp birincisinin ikincisinden fazla olarak ihtiva ettiği hadisleri bir araya getiren eserlere Zevaid kitapları denilmektedir.
Zevaid türü eserlerde genellikle müsned ve mu’cemler gibi hadis aramanın zor olduğu kitapların zevaidleri tespit edilmektedir
İlk zevaid kitapları Moğoltay b. Kılıç ve İbnü’l-Mülakın tarafından hicri sekizinci asırda telif edilmiştir.
Zevaid türü eserlerin en tanınmışları Heysemi, Busiri ve İbn Hacer in eserleridir.
MECMA’U’Z ZEVAİD:
Bu türün en tanınmış eseri Heysemi nisbesiyle tanınan Ali b. Ebi Bekr in Mecma’u’z-zevaid ve menba’u’l-fevaid adlı kitabıdır.
Mecma’u’z-zevaid beş kitabın kütüb-i sitte’de yer almayan hadisleri bir arada görme kolaylığı sağlamaktadır
İTHAFÜ’L-HIYERE:
Busuri nisbesiyle tanınan Mısırlı muhaddis Ahmed. Ebi Bekir in
ithafü’s-sadeti’l-mehere adıyla da tanınan
İthafü’l – hıyere bizevaidi’l-mesanidi’l-aşere isimli kitabında on müsnedin zevaidini yapmıştır.
EL-****LİBÜ’L – Aliye
İbn Hacer el-Askalani nin el-****libü’l-aliye bi – zevaid’il-mesanidi’s-semaniye isimli eseri de günümüze ulaşan önemli zevaidlerindendir.
Eser konulara göre tertip edilmiştir
İbn hacer, hadislerin sıhhat durumu ve senedleri hakkında da bilgiler vermektedir
ZEVAİD TÜRÜ ESERLERİ FAYDALARI:
1:Günümüze ulaşmayan birçok hadisi ihtiva etmek.
2:Farklı kaynaklardaki hadisleri toplayarak tekrarlarını önlemek.
3:Müsned ve mucem türü eserlerdeki hadislerin konularına göre tasnifini yapmak suretiyle istifadelerini artırmak.
4-Müsned ve mucem türü eserlerdeki hadislerin sıhhat durumları hakkında bilgi vermek.
5:Ferd, ğarib ve zayıf olarak bilinen birçok hadislerin kuvvet kazanmasını sağlamak.
6:Zevaidlerde birbirini açıklayıcı ve tamamlayıcı ayrıntılar muhafaza edilerek bazı hadislerdeki kapalılığın giderilmesini sağlamak.
ETRAF ÇALIŞMALARI:
Hadislerin baş tarafından bir kısmı zikredilmek suretiyle sahabe adına veya hadis metinlerine göre alfabetik olarak düzenlenen eserler etraf diye isimlendirilmektedir.
Bu türün ilk örnekleri olan Halef el-Vasıti ve
Ebu Mes’ud ed-Dımaşki nin
Etrafü’s- Sahihayn isimli eserleri
Buhari ve Müslim in sahihleri ile ilgilidir.
Mizzi’nin tuhfetü’l-eşraf bi marifeti’l etraf isimli eseri kütüb-i sitte ile ebu davud’un el-merail’ini,
Tirmizi’nin şemailü’n-nebi adlı eserini,
Nesainin amelü’l-yevm ve’l-leyle’sini ihtiva etmektedir
Abdülğani en-nablusi’nin, zehairü’l-mevaris fi’d-delaleti ala mevaz’i’l hadis isimli eseri ise kütüb-i sitte ile el-muvatta’ı ihtiva etmektedir
Muhammed Şerif Tokadi’nin Müftahu’s-Sahihayn ı da tanınmış etraf türü eserlerdendir.
TAHRİC ÇALIŞMALARI:
Tahric çalışmaları ile de genellikle hadis ilminin dışındaki diğer ilim dallarına ait kitaplarda mevcut hadislerin temel hadis kaynaklarındaki yerlerine işaret eden kitaplar kastedilmektedir.
Zeylani’nin Nasbu’r-raye fi ehadis’l- Hidaye adlı eseri Hanefi mezhebinin en tanınmış metinlerinden biri olan Burhaneddin el-Merginani’nin el-Hidaye si üzerine yapılan bir tahric çalışmasıdır.
Bir diğer tanınmış tahric eseri İmam Gazzali’nin İhyaü ulumi’d-din adlı eseri üzerine Zeynüddin el-Iraki nin çalışmasıdır.
Tahric yöntemi konusunda Türkçe bir çalışma,
Salahattin Polat,
Habil Nazlıgül ve
Süleyman Doğanay tarafından müştereken hazırlanmış olan Hadis Araştırma ve Tenkit klavuzu isimli kitaptır.
*******
BELİRLİ KONULARLA İLGİLİ ÇALIŞMALAR:
ET-TERĞİB VE’T-TERHİB:
Terğib iyiliğe teşvik,
terhib ise kötülükten sakındırmak demektir.
Münzir’in et-Terğib ve’t-terhib isimli eserinde iyiliğe teşvik eden kötülüklerden sakındıran hadisleri bir araya getirmiştir.
RİYAZÜ’S-SALİHİN: Riyazü’s-salihin min hadisi seyyidi’l-mürselin olan eserde 1900 civarında hadis bulunmaktadır.
Nevevi bu kitabıyla ayet ve hadisleri esas alarak fert, aile ve toplum planında uyulması gereken prensipleri ortaya koymayı amaçlamıştır.
HALK ARASINDA YAYGIN OLAN HADİSLERİ TOPLAYAN ÇALIŞMALAR:
EL-MAKASUDÜ’L HASENE:
Sahibi Sehavidir.
Eserde halk arasında hadis diye meşhur olan 1356 söz alfabetik olarak incelenmektedir.
Zikredilen sözün hadis kitaplarında bulunmamışsa bu duruma işaret etmek üzere ‘’la asle leh’’ aslı yoktur ifadesiyle işaret edilmektedir.
KEŞFU’L-HAFA: Aclunini eseridir.
Halk arasında hadis diye dolaşan sözlerin hadis olup olmadığını ortaya koymak amacıyla yazılmış en hacimli eserdir.
ŞERH ÇALIŞMALARI:
Hemen hemen hadislerin tamamının ravilerine veya konularına göre kitaplara geçtiği üçüncü asırdan sonra ise hadislerin anlaşılmasına yönelik şerh çalışmaları genellikle kitaplar esas alınarak yapılmaya başlandı.
Belli bir kitabı esas alan ilk şerh çalışması hicri dördüncü asırda Hattabi tarafından Buhar inin Sahih i üzerine yapılmıştır.
Bir araştırmada Buharin nin el-Camiu’s sahih iyle ilgili 197 şerh çalışması yapıldığı tesbit edilmiştir.
MUVATTA ŞERHLERİ: Üçüncü asırdan itibaren Muvatta üzerine şerh yapılmaya başlanmıştır.
Ebu’l Velid el Baci önce kaleme aldığı el İstifa adındaki eserini ihtisar etmiş,
fıkhi meselelerin Muvatta’daki delillerine işaret edecek şekle getirmiştir.
Böyle bir seçim yapıldığı için esere el-Münteka adını vermiştir.
Eser Maliki mezhebine göre yazılmış, Ahkam yönü ağırlıklı bir şerhtir.
BUHARİ ŞERHLERİ:
Buhar inin el-Camiu’s sahih i üzerine hadis kitapları arasında en çok şerh yazılan eserdir.
Buhari şerhleri arasında İbn Hacer el-Askalani’nin Fethu’l Bari bi şerhi Sahihi’Buharisi,
Bedrüddin Ayni nin Umdetü’l kari fi şerhi Sahihi’l Buhari si ve
Kastallani’nin İrşadü’s-sari li-şerhi Sahihi’l- Buhari si en tanınmış olanlardır.
MÜSLİM ŞERHLERİ: Bilindiği kadarıyla Müslim’in eş-Camiu’s sahihiyle ilgili ilk şerh Mazeri nin el-Mu’lim bi fevaidi Müslim eseridir.
Şerhler arasında en muteber kabul edileni Nevevi nin el-Minhac ıdır.
EBU DAVUD ŞERHLERİ:
Hattabinin Ebu Davud ın es-Sünen i üzerine yaptığı Mealimü’s Sünen isimli kitabı ilk hadis şeri kabul edilir.
TİRMİZİ ŞERHLERİ:
Tirmizinin el’camiu’s sahih i hakkında yapılan şerhler arasında Ebu Bekir İbnü’l-Arabi nin Arizatü’l-ahvezi si ve
Mübarekfuri nin Tuhfelü l ahvezi bi şerhi cami i t-tirmizi en tanınmış olanlardır.
NESAİ VE İBN MACE ŞERHLERİ:
Nesai nin tesbit edilen ilk şerhi Ali b Abdillah b. Halef en-Ensari ye aittir.
Nesainin en tanınmış şerhi ise Suyutinin Zehrur ruba alel Mücteba isimli eseridir.
İbn Macenin tesbit edilen ilk şerhi hicri sekizinci asır alimlerinden Moğoltay b. Kılıç a aittir.
İbn Macenin en tanınmış şerhi ise Süyutinin Misbahu’z-zücace ala Sünen i İbn Mace isimli eseridir.
RAVİ ÇALIŞMALARI: Kütüb-i sitte de adı geçen ravilerin hemen hepsini ihtiva eden ilk çalışma Cemmaili nisbesiyle tanınan Abdülgani b. Abdilvahid el-Makdisi tarafından telif edilmiştir.
ALINTIDIR