[Belgin]

KERAHET




İğrenme, nefret, tiksinme, zorla, mecburiyet yüzünden yapma. Harama yakın sayılan fiil
veya şey.

Kerâhiye ve hazr da eş anlamlı mastarlardır. Bunların zıddı istihsan ve
ibâha'dır. Aynı kökten ism-i mef'ûl olan "mekrûh"; Allahü Teâlâ ve Rasûlü tarafından kesin
olmayarak istenilen bir iştir. Temelde mekruh işler yasaktır. Ancak kesin haram anlamında bir
yasak olmadığına dair bir işaret bulunur veya delilin kesin olmayışı böyle bir hükme neden olur.
Kerih işin niteliği; sevimli olmaması ve hakkında rızasının bulunmamasıdır (İbnü'l Hümâm,
Fethu'l-Kadîr, Mısır 1318, VIII, 79, 80).

Kur'ân-ı Kerim'de çirkin görülen fiil ve
davranışlarla ilgili birçok âyet vardır. Bazıları şunlardır:

"Ey iman edenler! Size
açıklanınca hoşunuza gitmeyecek şeyleri sormayın"(el-Mâide, 5/101). "Onlar Allah'ın nûrunu
ağızlarıyla söndürmek isterler. Allah ise, kafirler hoş görmese de, kendi nûrunu tamamlamaktan
başkasına razı olmaz" (et-Tevbe, 9/32). "Sizin hoşunuza gitmese de, düşmanla savaşmanız
size farz kılındı. Bir şey sizin hoşunuza gitmez de, o şey sizin için hayırlı olur. Bir şey de sizin
hoşunuza gider, fakat o şey sizin için şer olabilir. Allah bilir, siz bilmezsiniz" (el-Bakara, 2/216).
"Onlar, Allah'a kendilerinin bile hoşlanmadıkları şeyleri isnat ederler, dilleri de yalan yere, en
güzel sonucun kendilerine ait olduğunu söyler. Hiç şüphe yok ki, onların hakkı ateştir ve onlar
cehennemin öncüleridir" (en-Nahl, 16/62).

Hz. peygamber'in hadislerinde de
sevilmeyen, hoşa gitmeyen, Allah ve Rasûlünün razı olmadığı amellere yer verildiği görülür.
Ashab-ı kiramın hoşa gitmeyen davranışları olursa Allah elçisi onları uyarır ve doğru olan
davranışı da gösterirdi. Buna şu hadisler örnek verilebilir: Hacc'ın, farz kılındığını bildiren âyet
inince (bk. Älu İmrân, 3/97), Rasûlüllah (s.a.s), ashabına; "Şüphesiz Allah (c.c) size haccı farz
kıldı, artık hac yapınız", buyurdu. Birisi; "Her yıl mı?" diye sordu. Hz. Peygamber sustu. Üç defa
soru tekrar edilince ise şöyle buyurdu: "Eğer evet deseydim, hac her yıl farz olurdu. Ben sizi
kendi halinize bıraktığım sürece, siz de beni kendi halime bırakın. Çünkü sizden öncekiler,
peygamberlerine çok soru sormaları ve verilen cevaplara uymamaları yüzünden helâk oldular"
(Müslim, Hacc, 412). Başka bir hadiste de şöyle buyurulur: "Allah sizin için dedikoduyu, çok
soru sormayı ve malı boşa harcamayı hoş görmedi" (Buhârî, İstikrâz, 19).

Hanefilere
göre, kesin delille sabit olan yasağa haram, zannî bir delille sabit olan yasağa ise mekrûh adı
verilir. Meselâ; âyette şöyle buyurulur: "O, size murdar ölmüş hayvan etini, kanı, domuz etini, bir
de Allah'tan başkası için kesilen hayvanın etini kesinlikle haram kıldı. Ancak kim darda kalırsa,
saldırmamak ve sınırı da aşmamak şartıyla bunlardan zaruret miktarınca yemesinde bir sakınca
yoktur" (el-Bakara, 2/173). Burada, sübutu ve delâleti kesin olan âyetle konan yasak "haram"
niteliğindedir. Haram; mütevatir veya meşhur hadisle de sabit olabilir.

Mekruh, bazı
âyetlerde hoşa gitmediği bildirilen, fakat kesin haram olmadığına dair işaret bulunan fiiller
olabileceği, bunlar âhâd haber veya mürsel hadis gibi zannî deliller de sabit olabilir. Delilin
durumuna göre, mekruh ikiye ayrılır. Tahrimen mekruh, tenzîhen mekruh. Birincisi, harama
yakın mekruhlar olup, zannî bir delil ile yapılmaması kesin olarak istenilen bir şey olup, vâcibin
karşıtıdır. Erkeklerin ipekli giymesi, altın yüzük takması, karısına karşı adaletli
davranamayacağına dair kuvvetli bir zanna sahip olan kimsenin evlenmesi bu tür mekruhlar
arasındadır. İkincisi ise, helâle yakın mekruh olup, hoşa giden, beğenilen fiilin (mendub)
karşıtıdır.

Tahrimen mekruhu işleyen kimse kınanır, tenzihen mekruhu işleyen kınanmaz.
Her iki mekruhu terkeden ise övülür (İbnü'l-Hümâm, a.g.e., VIII, 80-91 vd.; Ebû Zehra,
Usûlü'l-Fıkh, Dâru'l-Fikri'l-Arabî tab'ı, t.y, s.45, 46).

Kerâhet vakitleri

Beş vakit
vardır ki, bunlara kerâhet veya mekruh vakitler denir. Bunlarda bazı ibadetlerin yapılması
yasaklanmıştır.

Ukbe b. Âmir el-Cühenî'den şöyle dediği nakledilmiştir: "Rasûlüllah
(s.a.s) bize üç vakitte namaz kılmayı ve ölülerimizi defnetmeyi yasaklıyordu. Güneşin
doğmasından itibaren bir veya iki mızrak boyu yükselmesine kadar, güneşin gök yüzünde tam
dik oluşundan batıya yönelmesine kadar ve güneşin sararmasından itibaren batmasına kadar"
(Müslim, Müsâfîrîn, 293; Ebû Dâvud, Cenâiz 51; Tirmizî, Cenâiz, 41; Nesaî, Mevâkît, 31, 34,
Cenâiz, 89; İbn Mâce, Cenâiz, 30; Dârimî, Salât, 142). Bu hadiste belirtilen üç vakit
şunlardır:

a. Güneşin doğmasından itibaren, 40-50 dakika sonrasına kadar.

b.
Güneşin, başımızın üzerinde, tam dik bulunduğu vakit.

c. Batmazdan önce, güneşin
gözleri kamaştırmaz hale gelmesinden, batmasına kadar olan vakit.

Bu üç kerâhet
vaktinde ne kazaya kalmış farz namazlar, ne vitir gibi vacip namaz, ne de daha önce
hazırlanmış bulunan bir cenaze namazı kılınamadığı gibi, daha önce okunmuş bir secde
âyetinden dolayı "tilâvet secdesi" de yapılamaz. Aksi takdirde iâde edilmeleri gerekir. Ancak o
günün ikindi namazına güneş batmazdan önce başlanmışsa, yarıda bırakılmayarak tamamlanır.
Sabah namazını kılarken güneşin doğması ise, namazın bozulmasına sebep olur. Böyle bir
namaz daha sonra iâde edilir.

Bunların dışında iki vakit daha vardır ki, yalnız nâfile
namazları etkiler. Ebû Said el-Hudrî'den şöyle dediği nakledilmiştir: " Rasûlüllah (s.a. s)'i şöyle
derken işittim: Sabah namazı kılındıktan sonra, güneş doğuncaya kadar başka namaz yoktur.
İkindi namazından sonra, güneş batıncaya kadar başka namaz yoktur" (Ahmed b. Hanbel,
Müsned, I, 19, II, 42, III, 95).

Bu iki vakitte yalnız nâfile namaz mekruhtur. Farz ve vacip
bir namaz kılmak mekruh değildir. Cenaze namazı kılınabilir, tilâvet secdesi de
yapılabilir.

Hamdi DÖNDÜREN