[AŞK'ÜL İSLAM]

13 Ekim 1998

------------------------

BESMELE HAKKINDA
3, BÖLÜM


Esselâmü aleyküm ve rahmetullàhi ve berekâtühû!..

Aziz ve sevgili Ak-Radyo ve Ak-Televizyon izleyicileri!.. Allah'ın rahmeti, bereketi, ihsânı, ikrâmı, dünyada ahirette üzerinize olsun... Allah cümlenizi iki cihanda aziz ve bahtiyar eylesin...

Kur'an-ı Kerim'i, o mübarek Allah kelâmı kitab-ı mukaddesimizin ilk sayfasını açtığımız zaman, Bismillâhir-rahmânir-rahîm ile başlıyoruz. Fâtiha'nın başında Bismillâhir-rahmânir-rahîm var. Demek ki Kur'an-ı Kerim'in sırasına göre açıklamamıza oradan başlamamız gerekiyor.


a. Hıra Dağı'nda İlk Vahiy


Çok iyi biliyorsunuz, duymuşsunuzdur şimdiye kadar ki, Peygamber SAS Efendimiz kırk yaşına ulaştığı zaman, insanlardan ayrı durmak, sakin sessiz bir yerde tefekküre dalmak arzusu içinde çoğaldı ve Mekke-i Mükerreme'nin o güzelim, çeşit çeşit, görünüşü muhteşem, heybetli dağları içinde Hıra dağının tepesine çekilmeğe başladı.


Bu Hıra dağını Mekke-i Mükerreme'ye hac ve umre için giden kardeşlerimiz görmüşlerdir. Çok heybetli bir manzarası vardır. Mevlevî külâhı gibi Mekke ovasında tek başına yükselir. Bakışı bile insanın içine sevinç doldurur, seyri bile hoştur. Fakat çıkışı çok zordur, bana nasib oldu. Herkes kolay kolay çıkamıyor. Çok zorlukla çıkılıyor, bir saat kadar sürüyor. Sıcak var, yokuş var, tehlikeli yerleri var, adetâ emekleyerek çıkılan yerleri var...

Yukarıya çıkıldığı zaman çok muhteşem, çok güzel bir yer; insanın içi ürpertiyle doluyor. Hakîkaten çok yüksek bir zevk mahsulü orayı seçmek... Allah-u Teàlâ Hazretleri'nin habîbi, halîlür-Rahmân, habîbullah Muhammed-i Mustafâ Efendimiz orayı seçmiş. Öyle bir yer ki herkes istese de, "Gideyim bakayım, şu ne yapıyor, göreyim!" dese bile, kolay kolay uğrayamaz, yanına gelemez.

Peygamber SAS Efendimiz oraya gitmeğe başladı. Hattâ orada gecelemeğe başladı. Bizim de çıktığımızda gece olmuştu sevgili izleyiciler! Oradan şöyle etrafımıza baktık. Bir kere çok latîf bir hava esiyor. Sanki o manzarayı seyredecek yere, küçük bir halı kadar düz bir kaya konulmuş. Sanki onun üzerinde durulsun da, geceleyin etraf seyredilsin gibi... Ordan bakıldığı zaman Harem-i Şerif ve Kâbe-i Müşerrefe görünüyor. Bu çok önemli bir nokta... Kâbe-i Müşerrefe'yi gören bir yer orası...

Mağara da, içe doğru gittikçe daralan çok hoş bir mağara... Oraya girdiğiniz zaman, yukarıya doğru bir yarık tarzında, ileriye doğru gittikçe daralıyor. Bir kişinin rahatlıkla namaz kılacağı bir yer... Bir iki kişi daha olabilir, ama o kadar, yâni çok geniş bir yer değil. Uç tarafı kıvrılıyor, kıvrıldığı için dibi görülmüyor. O çatlaktan bu tarafa doğru, sanki latîf bir hava esiyor. Sıcakta bile gayet hoş bir hava esiyor.


Peygamber SAS Efendimiz işte böyle yüksek, çıkılması son derece zor, hattâ tehlikeli bir yere tek başına inzivaya çekilmeye başlamış idi kırk yaşlarında... Zâten Muhammed el-Emîn diye tanınmış, herkesin hürmet ettiği, sevdiği, saydığı, hakemliğine müracaat ettiği, emanetini getirip teslim ettiği, dullara, yetimlere merhametle yardım eden, çok sevilen, çok güzel huylu bir insan... Oraya gidip, gıdasını alıp geceleri de kalmaya başlayınca; hattâ bazen Hazret-i Hatice Validemiz götürürmüş. Orada bir kaç gün kalınca Araplar dediler ki:



(Aşıka muhammedün rabbehû) "Muhammed Mevlâsına, Rabbine aşık oldu." Yâni öteki insanlar gibi bir hareket yapmıyor; değişik, hiç görülmemiş bir şeyi yapıyor.

O mağarada kalırken, hicretten on yıl kadar önce, mîlâdî 610 tarihlerinde, orada ilk defa vahiy geldi Peygamber SAS Efendimiz'e... Olağanüstü görüntüler görmeğe ve olağanüstü sesler duymaya başladı. Her şeyi mükemmel bir insan olduğundan, herkeste olmayan bu gibi şeylere hayret etti. Görülmeyen, rastlanılmayan bir olay olduğu için, bu duruma kendisi şaşırdı.

Bir keresinde Hıra mağarasında iken ona füc'eten, ânîden öyle bir hal geldi. Kendisine bir melek geldi ve (İkra') dedi. O ilk defa karşılaşıyor böyle bir olayla. İkrâ', oku demek. Okumak için de, ille önünde yazılı bir metin olmak şartı yok, ezbere okumaya da şâmil bu tabir.



(İkra') "Oku! Önünde bir şey olmasa bile, ezberinde olan bir şeyi oku!" dedi. Fakat ortada okunacak bir şey yok, sadece bir oku emri geliyor, bir görülmemiş varlıktan, yâni melekten... O da:




(Mâ ene bikàriin) "Ben okuma bilen bir kimse değilim, okuyamam! Okuyucu değilim, okuyabilen bir kişi değilim!" diye cevap verdi. Çünkü daha önceden yazı ile, okuma ile ilgili bir çalışması olmamış bir kimse idi. Yazı yazmamıştı.

O zaman, melek onu şöyle sımsıkı tuttu ve vücudunu sarıp öyle sıktı ki, fazla sıkılmaktan dolayı tâkati kesildi. Sonra salıverdi. Yine, (İkra') "Oku!" dedi. (Mâ ene bikàriin) "Ben okuma bilen bir kimse değilim!" der demez yine tuttu, yine sardı, sıktı. Sonra yine salıverdi. Sonra yine (İkra') diye emretti. Bu bir emir tabii, kıraat fiilinin emir şekli. "Ben okuma bilmiyorum!" dedi. Çünkü ortada okunacak bir şey de yok, ne okunduğunu da kendisi henüz tesbit etmiş olmadığından öyle söyledi.

Üçüncü olarak tekrar sardı ve ondan sonra bir açıklama mâhiyetinde:




(İkra' bismi rabbikellezî halak. Halekal-insâne min alak. İkra' ve rabbükel-ekrem. Ellezî alleme bil-kalem. Allemel-insâne mâ lem ya'lem.) [Yaratan Rabbinin adıyla oku! O insanı bir aşılanmış yumurtadan yarattı. Oku! İnsana bilmediklerini belleten, kalemle yazmayı öğreten Rabbin, en büyük kerem sahibidir.] sözlerini kendisine söyledi.

Bu ayetleri ilk defa Peygamber Efendimiz o melekten orada duydu. Tabii bu gördüğü görüntü, duyduğu sesler onu çok etkiledi. Eve döndü. O sırada zevcesi Hatîce Vâlidemiz, Hatîce bint-i Huveylid RA... Onun yanına geldi. Titreme, üşüme hali vardı.



(Zemmilûnî, zemmilûnî!) "Beni örtün, beni örtün!.." dedi. Hani, (Yâ eyyühel-müzzemmil) ayeti var ya; örtün dediği zaman örttükleri için, müzzemmil sözü ordan geliyor. Müzzemmil, mütezemmil demek.




(Yâ eyyühel-müzzemmil) "Ey böyle örtünüp bürünen rasûl!" demek.

Tabii örttüler üstünü. Biraz dinlendikten sonra, bu hal geçti. "Kendi canımdan korktum, başıma bir hal gelecek!" dedi. Hazret-i Hatîce vâlidemiz àrife bir hanımdı, mü'min bir kimseydi. Peygamber Efendimiz'i iyi tanıyordu. Dedi ki:

"--Vallàhi, Allah seni hiç bir zaman perişan etmez! Sen iyi bir insansın... Akrabana iyilik edersin, külfetlere tahammül edersin, sabredersin... Yoksulu kollarsın, misafire ikram edersin, musîbete uğramışlara yardımcı olursun... Yâni iyi bir insansın!" dedi.


Sonra bu işleri iyi bilen amcazâdesi Varaka ibn-i Nevfel ibn-i Esed ibn-i Abdül-uzzâ isimli bir kimse vardı. Bu zat İbrânice bilirdi, yazı yazmayı bilirdi. İbrânîce İncil yazardı. Bir rivayete göre de Arapça yazardı. İhtiyarladığı için a'mâ olmuştu o sırada... Hazret-i Hatice böyle yanına varınca, dedi ki:

"--Amcazâdem, biraderzâdeni dinle! Yâni benim eşim Muhammed-i Mustafâyı bir dinle, bak bir şeyler anlatacak sana!" dedi.

Varaka sordu:

"--Birâderzâdem, yeğenim ne görüyorsun?"

Peygamber Efendimiz de gördüklerini haber verince, Varaka dedi ki:

"--Müjdeler olsun! O Mûsâ AS'a, İsâ AS'a gelen bir melektir. Sen Hazret-i İsâ AS'ın geleceğini müjdelediği ahir zaman peygamberi olacaksın. Ne mutlu sana!" dedi. "Ah ben de keşke a'mâ olmasaydım, genç olsaydım da, sana yardımcı olsaydım. Seni kavmin senin doğduğun şehirden çıkartacağı zaman sağ olsaydım da sana yardım etseydim!" dedi.

Peygamber Efendimiz şaşırdı:

"--Acâib, hayret... Onlar beni yurdumdan çıkartacaklar mı?.."

"--Evet... Senin getirdiğin gibi böyle bir yeniliği, doğru bir şeyi getiren hiç bir kimse yoktur ki, eski düzenlerinin bozulmasını istemeyen kimseler ona düşman olmasın, düşmanlık etmesin, engellemeğe çalışmasın... Bu olağan bir şeydir, sana da engel olacaklar. O günleri ben görürsem, sağ olursam, sana kuvvetli bir şekilde yardımcı olurum." dedi.

Varaka çok yaşamadı, vefat etti. Ama Peygamber SAS Efendimiz'e, Mûsâ AS'a gelen, İsâ AS'a gelen meleğin geldiğini kesin olarak söyledi. Çünkü dinlerle ilgili mâlûmatı vardı, Ahd-i Atîk'i ve Ahd-i Cedîd'i, yâni Tevrât'ı ve İncil'i bilen bir kimse idi.


b. Yaradan Rabbinin Adıyla Oku!


Şimdi burada ne denmiş oluyor Peygamber Efendimiz'e?.. İlk defa karşılaştı Kur'an-ı Kerim'le Peygamber Efendimiz.



(İkra' bismi rabbikellezî halak.) "Yaradan Rabbinin adı ile oku!"

Kur'an-ı Kerim'in başından başlayacaktık açıklamalara demiştik, burada niçin bu olayı zikrediyorum?.. Bir kere Kur'an-ı Kerim'in ilk gelen ayetleri bu ayetler, peşpeşe gelen beş tane ayet-i kerîme ama, biz geliş sırasına göre anlatmayacaktık. Kur'an-ı Kerim'de sûrelerin ve sûrelerin içindeki ayetlerin sıralanışı ilâhî menşe'li idi. Tevkîfîdir; târihî değildir, keyfî değildir, ihtiyârî değildir. Allah öyle emretmiştir, öyle sıralanmıştır.

Onun için biz bu sıraya riayet edeceğiz. Yâni Fâtiha'dan başlayacağız, Allah nasib ederse, ömür verirse, Kul e�zü birabbin-nâs'le bitireceğiz.

İlk vahyi niçin okuyoruz?.. İlk vahiyde Peygamber SAS Efendimiz'e Allah-u Teàlâ Hazretleri, "Seni yaratan Rabbinin adı ile oku!" demiş olmasından dolayı; yâni okumaya Allah'ın adını söyleyerek, Allah'ın adını anarak başlamasını emretmiş olmasından dolayı okuyoruz.


E bizim şimdi Kur'an-ı Kerim'i açtığımız zamanda ilk karşımıza çıkan, (Bismillâhir-rahmânir-rahîm.) satırıdır. Ondan sonra (Elhamdü lillâhi rabbil-àlemîn.) geliyor.

Araplar zaten, "Ey Allahım, ey Mevlâm, senin adınla bu işe başlıyorum." mânâsına;




(Bismikellàhümme) derlerdi. (İkra' bismi rabbikellezî halak.) ayetinde de Allah'ın ismiyle başlanması emrediliyor.

Fakat bu olaylar birkaç defa tekerrür etmiş olmalı... Bir rivayette de Peygamber Efendimiz, Hıra mağarasında başına gelenleri Varaka'ya anlattıktan sonra:

"--Yalnız halvette kaldığım zaman, tek başıma kaldığım zaman, arkamdan 'Yâ Muhammed!.. Yâ Muhammed!' diye ses işitiyorum, kaçıyorum." filân diye söylemiş.

Varaka bu sözü duyunca:

"--Kaçma, öyle yapma! Sana geldiği zaman, ne söyleyeceğini dinle, bekle, sebat et! Sonra gel bana, ne olduğunu haber ver." diye nasihat etti.


Demek ki ilk karşılaştığı olayı Varaka'ya anlatınca, o da böyle bir tavsiyede bulundu. Sonra Peygamber Efendimiz yine oraya gidince:


(Yâ Muhammed, kul: Bismillâhir-rahmânir-rahîm...) denildi. (Veled-dàllîn)'e kadar bu sesleri duydu. Sonra;

(Kul: Lâ ilâhe illallah) "Lâ ilâhe illallah de!" denildi.

Peygamber Efendimiz Varaka'ya bunları nakletti. Varaka yine:

"--Şehadet ederim ki, sen Meryem'in oğlu İsâ AS'ın müjdelediği ahir zaman peygamberisin!" dedi.

Zâten biliyorsunuz, İncil söz olarak müjde mânâsına geliyor. Hazret-i İsâ AS'ın da konuşmalarının ana konusu, "Ahir zaman peygamberi gelecek, müjdeler olsun!" tarzında Peygamber Efendimiz'i müjdelemesiydi.

"--Mûsâ AS'a gelen melek gibi bir melektir bu... Sen Allah'ın tayin ettiği bir peygambersin. Sen cihadla mükellef olacasın!" demişti.


Şimdi burdan anlaşılıyor ki, Varaka'nın yanına iki defa gidilmiş. İlkinde o bazı nasihatlarda bulunmuş; ikincide (Bismillâhir-rahmânir-rahîm. Elhamdü lillâhi rabbil-àlemîn...) diye Fâtiha Sûresi gelmiş.

Demek ki, "Bismillâhir-rahmânir-rahîm." ilk inen Fâtiha Sûresi'nin başında bulunan bir ibâre... Buradan, bu rivayetten onu anlıyoruz. Ama ilk karşılaştığı vahiy, (İkra' bismi rabbikellezhi halak.)

Demek ki Cenâb-ı Hak ilkönce, Peygamber SAS'i hazırlamış oluyor. "Rabbinin adıyla oku! O insana bilmediğini öğretmiştir, kalemi öğretmiştir." diyerek o hususlarda bir hazırlama oluyor. Ondan sonra, ona bir kitap ihsân olunacağını imâ ettikten, hatırlattıktan, alıştırdıktan sonra; kitap okumaya, kalemle yazmağa teşvik ettikten sonra, (Bismillâhir-rahmânir-rahîm. Elhamdü lillâhi rabbil-àlemîn...) diye Fâtiha Sûresi'ni indirmiş oluyor. Demek ki Fâtiha Sûresi, Kur'an-ı Kerim'in İkra' ayetlerinden sonra inen, ama sûre olarak ilk inen sûresi oluyor.


Allah'ın ismiyle başlamak meselesi, Alak Sûresi'nin ilk ayetlerinde emredilmişti. Burada da fiilen (Bismillâhir-rahmânir-rahîm.) denilerek o gösterilmiş ve öyle okuması, öyle söylemesi ifade edilmiş oluyor.

Bu bakımdan (Bismillâhir-rahmânir-rahîm.) Kur'an-ı Kerim'dendir. Nitekim daha önceki peygamberlere de o tarzda, bütün işlere Allah'ın adını anarak başlanması emredilmiş olmalı... Çünkü Sûre-i Neml'de anlatıldığına göre, Sabâ melikesi Belkıs Hazret-i Süleyman AS zamanında yaşamış. Süleyman AS ona bir mektup göndermişti; "Putperestliği bırak, aya güneşe, yanlış şeylere tapmayı bırak, imana gel!" diye... O mektup kendisine ulaşınca, o da vezirlerini toplamış, olayı onlara haber vermişti:

(İnnî ülkıye ileyye kitâbin kerîm.) "Bana soylu, güzel, değerli bir yazı gönderildi. (İnnehû min süleymâne ve innehû bismillâhir-rahmânir-rahîm.) Bu gelen yazı Süleyman'dandır; yâni Yemen'in kuzeyinde olan, şimdiki Filistin'de olan o büyük devletin başındaki Süleyman AS'dandır ve Bismillâhir-rahmânir-rahîm diyerek başlıyor." diye bildiriyor.

Demek ki Süleyman AS'ın da bildği, daha önceki peygamberlerin de bildiği bir ibare... Peygamber Efendimiz'e de Fâtiha Sûresi'nin başında böylece bildirilmiş oluyor.


c. Besmele Fâtiha'dan Bir Ayet midir?


Aziz ve muhterem kardeşlerim! Tabii, Fâtiha Kur'an-ı Kerim'dendir ve her sûrenin başında da ayrıca "Bismillâhir-rahmânir-rahîm" diye var; sadece Tevbe Sûresi'nin başında yok... 114 sûre olduğuna göre, 113 sûrenin başında Bismillâhir-rahmânir-rahîm var.

Sözleri itibariyle ilâhî olan, Kur'an'dan olan bu Bismillâhir-rahmânir-rahîm, her sûrenin başına Allah öyle emrettiği için mi yazılmıştır, yoksa o sûrelerin birinci ayeti midir?.. Sûreleri birbirlerinden ayırmak için başlığın altında mı yazılmıştır?.. "Sûrenin birinci ayeti değildir ama, o da ilâhî menşe'lidir, onun için sûreyi bununla başlatalım!" diye başına ondan mı konulmuştur?.. Yoksa, birinci ayet Bismillâhir-rahmânir-rahîm'dir de, ondan sonra öteki ayetler mi gelmektedir?..

Bu hususta iki rivayet var, onları size biraz açıklamak istiyorum:


Rivayetlerin bir tanesi: Sûrelerin başındaki bu besmeleler, sûrelerin birinci ayetidir. O halde Fâtiha'nın başındaki Bismillâhir-rahmânir-rahîm de Fâtiha Sûresi'nin birinci ayetidir.

Bu kanaatte olanlar diyorlar ki: "Peygamber Efendimiz'in ashabı, o mübarek alimler, Peygamber Efendimiz de öyle tavsiye ettiği için, Kur'an-ı Kerim'le karışmasın diye, Kur'an-ı Kerim'in içine, yanına bir şey yazmazlardı. Mâdem yazmışlar, mâdem iki sûrenin arasında, yeni başlayan sûrenin başında var; demek ki Kur'an'dandır ki, ondan yazmışlar. Yazdıklarına göre birinci ayettir, yoksa yazmazlardı." diyorlar.

Bu hususta İbn-i Abbas RA'dan rivayet var: "Besmeleyi terkeden, 113 ayeti terketmiş olur." buyurmuş.

Ebû Hüreyre RA de: "Peygamber Efendimiz, 'Fâtihatel-kitâb yedi ayettir. Bunların evveli Bismillâhir-rahmânir-rahîm'dir.' buyurdu." demiştir.

Ümm-ü Seleme RA da: "Peygamber Efendimiz Fâtiha'yı okurdu, 'Bismillâhir-rahmânir-rahîm, elhamdü lillâhi rabbil-àlemîn'i bir ayet sayardı." demiş. O halde bu son rivayete göre, birinci ayetin bir bölümü olmuş oluyor.


İşte bunlardan dolayı, o da sûreden olduğundan, imam namazı yüksek sesle kıraat ederek kıldırdığı zaman, bunu da yüksek sesle okuyup Fâtiha'ya öyle başlamalıdır demişler. Şimdi bu İmam Şâfiî Hazretleri'nin görüşü...

Ahmed ibn-i Hanbel Hazretleri bu iki hususta tereddüt etmiş. Mâlikî mezhebinin imamı olan, aynı zamanda hadis alimi olan, Muvatta' isimli kitabı yazmış olan İmam Mâlik ibn-i Enes (Rh.A) Hazretleri de, Kur'an'ın içine başka şey yazılmadığını düşünerek: "Medine ahalisi, ehl-i Medine, Peygamber Efendimiz'den sonra Medine'de yaşayan ahalinin teâmülünde "Bismillâhir-rahmânir-rahîm" yüksek sesle okunmuyordu. Binâen aleyh bu besmeleler ne Fâtiha'da, ne de öteki sûrelerde sûrenin birinci ayeti değildir; sûreleri birbirlerinden ayırmak için ve teberrüken, Allah'ın adıyla başlasın denildiği için, emredildiği için yazılmıştır. Onun için ne âşikâre, ne gizli bu besmeleleri okumak doğru değildir, muvâfık olmaz." demiştir.

Demek ki İmam Şâfiî "Okunması lâzım!" diyor. İmam Mâlik de, "Medine ahalisi, Peygamber Efendimizin tatbikatını bilen insanlar besmeleleri okumuyorlardı; binâen aleyh okunmaması lâzım! Fâtiha'nın birinci ayeti o değildir." demişler.


Biz Hanefîyiz, İmâm-ı A'zam Ebû Hanife Hazretleri'nin mezhebine bağlıyız çoğunlukla... Bizim Türkiyemizdeki tatbikatımızda "Bismillâhir-rahmânir-rahîm" okunmuyor. Bizim mezhebimize göre bu besmele Kur'an'dan bir cümledir ama, sûrelerin başında onun bir ayeti değildir. Onların aralarını ayırmak için konulmuştur. Mâdem ki Kur'an-ı Kerim'in içine başka bir şey yazılmıyordu, o halde besmeleler de Kur'an'dandır. İmâm-ı Şâfiî Hazretleri bir bakıma haklıdır ama, bunların sûrelerin bir parçası olduğuna dair mütevâtir bir rivayet yoktur. O halde sûrenin kendisinden değildir. İmâm-ı Mâlik de bu bakımdan haklıdır.

Onun için bizim yapmamız gereken, bunu Fâtiha'da namazın içinde okumak vacib değildir. Ama gerek namazda ve gerek namazın dışında her işin başında okunması sünnettir. Bunun için namazın her rekatında, kıraatin evvelinde sessizce besmele okuruz. Ortasında okumayız, yâni o sûrenin bir parçası anlaşılmasın diye. Cehrî namazlarda da içimizden okuruz. Herhalde en isabetli olan bu olmuş oluyor ve ecdâdımız da böyle yapagelmişlerdir. Böylece içimizden okuyarak, "Ayettir ama, Fâtiha'nın ayeti değildir." diye bu tarzda meseleyi toparlamış oluyoruz.


d. Besmele Okumanın Amacı


"Bismillâhir-rahmânir-rahîm" üzerine, besmelenin fazîleti üzerine çok kitaplar yazılmıştır. Fakat ben şunu ifade etmek istiyorum: Kur'an-ı Kerim'in ilk inen ayetleri Alak Sûresi'nin ilk beş ayetidir. Sûre olarak ilk inen Fâtiha Sûresi'nin başında "Bismillâhir-rahmânir-rahîm" vardır. Yâni Allah'ın ismiyle bir şeyin yapılmış olması çok önemli bir husustur. Bunun üzerinde biraz durmamız gerekiyor.

Neden bu böyle okunuyor?.. Onun sebebi üzerinde derin derin düşünmemiz gerekiyor. Hemen onu açıklayalım, ondan sonra da kelimelerinin izahı üzerinde dururuz. Kelimeleri açıklarız. Birtakım noktalara işaret etmek istiyorum.


Bunu okumaktaki maksadımız ne oluyor?.. "Ne kendim, ne başkası hatıra gelebilen hiç bir nam ile değil, ancak Allah-u Teàlâ'nın nâmı ile başladığım işe başlıyorum, başlarım." demiş oluyoruz. Yâni, burda (Bismillâh) "Allah'ın ismiyle başlarım!" derken, Allah'ın ismini öne almak ancak mânâsı ifade ediyor, tahdit ifade ediyor. Yâni başka hiçbir sebeple değil, kendi adıma da değil, başkası adına da değil; sadece ve sadece Allah rızası için, Allah adına bu işe başlıyorum, başlamaktayım." demiş oluyor insan...

Yâni, "Bu işi kendim için değil, Allah namına, onun emriyle ve onun için yapıyorum!" demiş oluyor. Burada hem te'kid var, hem de Allah'a tam itaat var. Allah'tan başka hiçbir şeyi nazar-ı dikkate almamak, sadece Allah'ın rızasını düşünmek var... Çok önemli bir nokta... Çok önemli olduğu için de, Allah-u Teàlâ Hazretleri ilk ayetlerde Allah'ın ismiyle başlanmasını söylemiş oluyor.


Demek ki biz, yapacağımız her işi nasıl yapmalıyız?.. Allah için yapmalıyız. Allah adıyla, Allah namına, Allah ile, Allah'a dayanarak, Allah'a güvenerek, Allah yolunda, Allah rızası için yapmalıyız. Bunları hepsi "Bismillâhir-rahmânir-rahîm"in içinde, mânâsında saklı olduğu için... "Lâ ilâhe illallah" mânâsı var, (İlâhî ente maks�dî ve rıdàke matlûbî) "Yâ Rabbi, ben ancak senin rızanı istiyorum! Başka hiçbir şey beni ilgilendirmiyor, başka hiçbir şeyin peşinde değilim." mânâsı var. İmanın tam has, gönlünün tam ihlâslı hâlis muhlis görünümü olmuş oluyor. O bakımdan çok önemli bir ibare olmuş oluyor.

Peygamber SAS Efendimiz Hazretleri de bu önemi vurgulamak için bu hususlarda nasihat buyurmuş, bazı hadis-i şerifler irad etmiştir. Meselâ:



(Bismillâhir-rahmânir-rahîm, miftàhu külli kitâbin) "Besmele, şu Bismillâhir-rahmânir-rahîm ibaresi her yazının, kitabın anahtarıdır, başlangıcıdır." buyurmuş

Demek ki bir yazıya başlarken Bismillâhir-rahmânir-rahîm ile başlamak lâzım! Kendisi de öyle yapardı. Başka yerlere mektup gönderirken önce besmeleyi yazdırırdı.

Sonra buyurmuş ki:


(Küllü emrin yübâlin lem yübde' fîhi bibismillâhi fehüve ebter.) "Her mühim bir iş ki, besmeleyle başlanmamışsa, besmele okunmadan o işe girişilmişse; o iş kesiktir, sonu yoktur, güdüktür."

Demek ki, her mühim işe Bismillâhir-rahmânir-rahîm diye, bu mânâları düşünerek başlamamız emredilmiş oluyor.


Onun için Bismillâhir-rahmânir-rahîm fevkalâde önemlidir. Biz de her işimizi bu mânâları düşünerek yapmalıyız. "Kendim için değil, keyfim için değil, zevkim için değil, menfaatim için değil, bir başkasının hatırına değil, bir başkasının gönlü hoş olsun diye değil, bir başkası istiyor diye değil; bu işi sırf Allah rızası için yapıyorum!" demiş oluyor.

Tabii burda da bir işaret var, hayatımızı böyle geçirmeliyiz. Başkasının hatırı için, başkasına dalkavukluk yapacağız diye, başkasının gönlü hoş olsun diye veya kendi keyfim olsun, nefsimin arzusu yerine gelsin diye yaşamamalıyız! Hayatımızın bütün fiilleri sırf Allah rızası için olmalı!..

Onun için büyüklerimiz bize neyi öğretmişlerdir?.. Bir hadis-i kudsîden alınıp, bizim ifademize uygun hale getirilip söylenmiş olan:


(İlâhî ente maks�dî ve rıdàke matlûbî) "Ey benim Rabbim, sadece sen benim maksûdumsun ve ben sadece senin rızanı kazanmak istiyorum!" düşüncesini öğretmişlerdir.

İşte hayatın en mühim düşüncesi budur. Bir müslümanı diğer insanlardan ayıran en mühim nokta budur. Başkası menfaat için çalışır, keyf için çalışır, zevk için çalışır, yapacağı her işi böyle yapar. Ama bir müslüman sırf Allah için yapar, Allah'ın rızasını kazanmak için yapar.


e. Bismillâh Kelimesi


Bismillâhir-rahmânir-rahîm'in başındaki bi- harfi, aslında () bi-ismillâh şeklindedir. İsim kelimesinin başındaki hemze atlandığı için, ( ) bismillâh deniyor. ( ) Allah kelimesinin başındaki hemze de hemze-yi vasıldır, ( ) isim kelimesinin başındaki hemze de hemze-yi vasıldır. İki söz arasında kaldığı zaman vasledilir, yâni ulanır, eklenir. Onun için bi-ismi-allah demiyoruz, bismillâh diyoruz.

İsim, bildiğimiz bir kelime; Allah-u Teàlâ'nın yarattığı varlıkların adlarına isim deriz. Bir şeyin zihinde anlaşılmasına alâmet olan, delâlet eden kelimedir. Bismillâh; Allah'ın ismiyle mânâsına da gelir, Allah ismi ile mânâsına da gelir. Çünkü Allah sözü mâbudumuzun, yaratanımızın, bizi halkeden, bize rızık veren Mevlâmızın, Rabbimizin ism-i hassıdır; belki ism-i zâtıdır, ism-i alemidir. Bunlar arasında ince farklar vardır.

Meselâ, bir şeyi önce zihinde düşünüyor, ondan sonra o kelime vasıtasıyla onu tanıyorsak, o ism-i has oluyor. Ama doğrudan doğruya tanıyorsak, daha başka bir düşünceye varmadan bizzat idrak edip tanıyorsak, o zaman ism-i alem oluyor. Bu Allah sözü, Allah-u Teàlâ Hazretleri'nin ism-i alemidir. Yaradanımızın adı budur, Allah'tır.


Allah kelimesinin kökeni, ne zamandan çıktığı araştırıldığı zaman, çok derinlere gittiği görülüyor. Araplarının eslâfının, ecdâdının tâ kökenlerinin zamanına kadar gidiyor. Çok mühim bir kelime... Çeşitli izahlar var. Ama o uzun teferruatı bir tarafa bırakacak olursak, Arapçada dışarıdan gelme bir kelime değil. Dışarıdan gelen bir kelime olsa, ucme olduğu için gayr-i münsarif olur diyor alimler.

Başındaki elif-lâm ta'rif olsa, o zaman yâ denildiği zaman "Yâ Allah!" denmez, "Yâ eyyühallàh!" demek gerekir. Öyle denmediğine, göre o değil. Böyle ince dilbilgisi izahları yaparak söylüyorlar.

"Allah" yaradanımızın ismi, ism-i alemidir. Bundan ne çıkar?.. Allah sözü başka bir varlığa söylenemez! Putlar için, kavimlerin tapındığı başka varlıklar için söylenemez! Yâni putlar için, insanların, kavimlerin tapındığı başka varlıklar için söylemenez! Sadece vâcibül-vücûd olan Allah-u Teàlâ Rabbimiz, o isimle isimlendirilir.


Başka varlıkların isimleri, meselâ tanrı diyebilirler; Lât, Uzza, Menât vs. insanların tapındığı şeylerin başka isimleri olabilir. O isimler ayrı... Ama Allah kelimesi, tarihi çok derinlere giden bir muhteşem kelimedir. Onu İngilizce god kelimesiyle, veya Almanca got gelimesiyle veya Fransızca dio kelimesiyle karşılamak ve tercüme etmek de çok yanlış olur! Çünkü o kavimler, god sözünü, got sözünü, dio sözünü düşündükleri zaman onların hatırına başka şeyler gelir. Binâen aleyh Allah sözünün delâlet etmediği başka şeyler hatıra geldiği için Allah sözünün tercümesi olmaz Allah sözü Allah diye tercüme edilir.

Eskiden ezanı Türkçeleştirmeğe kalkışmışlar. Dini bilmeyen, Arapça'yı bilmeyen, ilimde eksik olan kimseler, Allàhu ekber'i "Tanrı uludur." diye tercüme etmişler. Olmaz! "Allah uludur" olur, "Tanrı uludur" olmaz. Neden? Çünkü tanrı, eğer Hintlilerin taptığı inekse, o zaman niye ulu olsun; ondan daha büyük fil var, zürâfa var... Yâni öyle şey olmaz!Allah yerine tanrı kelimesi kullanılamaz. Kullanılırsa, kâfi gelmez. Bunu bileceğiz. Ona göre Allah kelimesini kullanacağız.

Başka hiçbir tanrıya Allah adı verilmemiş. Kavimlerin tapındığı bâtıl putlara dahi hiç bu isim verilmemiştir. O bakımdan bunun ayrıca böyle olduğunu bilmek çok önemli oluyor.

"Mürteceldir; yâni irticâlen ve Allah-u Teàlâ Hazretleri'ne verilmiş, sırf ona mahsus bir isimdir." diyor alimler. Gayr-i müştaktır, yâni bir başka yerden çıkmış değildir. İmam Fahreddin Râzî de öyle demiş: "Lâfza-i celâl..." Allah sözüne, kelimesine lafza-i celâl derler. "Lâfza-i celâl ism-i alemdir, müştak değildir. Bütün eski usül alimleri, fakihler bu kanaate varmışlardır." diye söylüyorlar. Demin anlattığım sebeplerle böyle izah ediyorlar.


f. Rahmân ve Rahîm Kelimeleri


( ) Rahmân kelimesi, bu da has isimdir. Allah-u Teàlâ'ya has, yâni Allah-u Teàlâ'ya mahsus bir isimdir. Aslında rahime- yerhamu, merhamet etmek sıfatından geliyor ama eğer o sıfat gàlib halde ise, çoksa o zaman sıfat-ı gâlibe, böyle ism-i has olur. Galebe, çok artınca, yâni o mânâ çok kuvvetli olunca isim olarak kullanılır.

Rahmân böyle bir sıfattır. Yâni sıfat olmasına rağmen isim haline gelmiştir ve insanlardan, mahlûklardan hiçbirisine Rahman denmez. Sadece Allah'a Rahman denilir. Çünkü merhameti o kadar çoktur, o kadar gàlibtir, o kadar mukayese kabul etmez miktardadır ki, ondan dolayı Rahmanlık sadece Allah-u Teàlâ Hazretlerine lâyıktır. Sırf onun için kullanılır. Öyle kullanılmıştır. Başkası için de kullanılmamıştır, hiç kullanılmışı yoktur dilde. Demek ki, Allah-u Teàlâ Hazretleri'ne mahsustur o söz.


( ) Rahîm kelimesi, yine rahime-yerhamü fiilinden sıfat-ı müşebbehe veyahut mübalağa-i ism-i fâildir. Yâni çok merhamet eden. Ama bu insanlar için kullanılır. Çok merhamet edici demektir. Mânâsı Rahman'dan daha aşağıda olduğundan, dar olduğundan Cenâb-ı Hakk'ın sıfatlarından biridir, Allah'tan başkası için de kullanılabilir. Nitekim, Tevbe Sûresi'nin bir ayetinde de Peygamber Efendimiz'i anlatırken, Allah-u Teàlâ Hazretleri;


(Lekad câeküm rasûlün min enfüsiküm azîzün aleyhi mâ anittüm harîsün aleyküm bil-mü'minîne raûfur-rahîm.) [Andolsun size kendinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğramanız ona çok ağır gelir.] O Muhammed-i Mustafâ, habîbullàh, rasûlüllàh size çok düşkündür. Mü'minlere çok merhamet edicidir, çok re'fetlidir, yumuşak kalplidir; onları çok sever, onlara çok merhamet eder." buyurmuştur.


Şimdi, tabii, burda yine anlatmak istediğim, söylemek istediğim bir husus var. Rahman'la, Rahim arasındaki fark nedir? Allah-u Teàlâ Hazretleri'nin rahmanlığı ezeldendir ve ebede doğru yaygındır. Bütün varlıklara şâmildir. Böyle bir şey hiçbir yaratığa ait olamadığından, bu sadece Allah için kullanılıyor. Allah-u Teàlâ Hazretleri Rahmanlığının eseri olarak bütün yaratıklara lütfetmiştir. Ezelden, vehbî olarak, yâni hiç kimsenin kesb ü ihtiyârıyla değil, sırf onun rahmanlığıyla.

Meselâ Allah bizi niçin insan yarattı? Bu bizim ihtiyarımızla değil, kesbimizle, çalışmamızla değil. Ağacın ağaç olması, taşın taş olması; onların arasından bizim seçilip de insan olmamız, bizim çalışmamıza bağlı değildir. Onun Rahmanlığı, ezelden...

Ama rahimlik kulun kesbine, ameline bağlıdır. Çalışırsa, Allah'ın rahmetine mazhar olur. O bakımdan "Allah-u Teàlâ Hazretleri rahmânüd-dünya ve rahîmül-ahireh." denmiştir. Başka rivayetler de var. Yâni dünyada mü'min-kâfir, hepsine merhamet ediyor, rızık veriyor. Mahlûku olduğu için bir takım ikramlarda bulunuyor. Kâfir olsun, müşrik olsun veriyor. Ama ahirette sadece mü'mine verecek, hak edene verecek, amelinin karşılığı olarak verecek. İşte o ahiretteki verişi rahimliğinden; ama evvelden, ezelden takdir buyurduğu şeyler Rahmanlığından.


Demek ki Rahmanlık, kâfirlere ve diğer bütün varlıklara, müşriklere, diğer canlılara, cansızlara... hepsine birden olduğundan, umûmî olduğundan, bu kadar umûmî bir merhamete hiçbir varlık sahib olamadığından, Rahmanlık Allah'a mahsustur. Ama Rahimlik, merhametlilik insanlarda da kendi çapında, kendi miktarında olabiliyor.

Şimdi bunların tercümesini yapmaya kalktıkları zaman, Allah-u Teàlâ Hazretleri'ni tanrı diye tercüme etmek doğru olmaz. Evet Allah tanrıdır, çünkü ma'buddur, ibadet ediliyor. Ama ma'budlar, ibadet edilen varlıklar; insanların kimisi Allah'a ibadet etmiş de, kimisi de maalesef Allah'tan gayrı yalan yanlış şeyleri ma'bud sanmış ibadet etmiş. Onlar da ma'bud ediniliyor, tanrı deniliyor. Demek ki Allah kelimesini karşılamıyor, Allah kelimesinden farklı.

Arapçada da öyledir. Arapçada tanrı kelimesinin karşılığı ilâh'tır. Ama Allah kelimesinin karşılığı Türkçede tanrı olamaz; Allah diye tercüme etmek lâzım. Çünkü başka türlü söylersek mânâ ifade edilmemiş olur.

Fransızcada da böyledir, Almancada da böyledir, İngilizcede de... O kelimeler Allah'ı ifade etmez. O kelimeyi sorduğunuz zaman o, saçları uzun, sarışın Hazret-i İsâ'yı düşünür. Veya daha başka bir şeyi düşünür. Demek ki medlûlu, zihindeki kavramı tam ifade etmediğinden Allah demek lâzım.


Rahmanlığı; esirgeyici diyorlar, bağışlayıcı diyorlar, acıyıcı diyorlar. Bunlar da karşılığı olamaz. Bunu uzun uzun izah etmiştir alimler. Çünkü Türkçede esirgemek bir şeyi kıskanıp da vermemek, mahrum etmek mânâsına da gelir. Meselâ, "Benden niye bir selâmı bile esirgedin?" derler. Yâni niye vermedin, niye cimrilik yaptın mânâsına. Allah-u Teàlâ Hazretleri'ne esirgeyici dersek o zaman tam ters bir mânâ çıkmış oluyor. Rahmanlığı değil de sanki cimrilik isnad edilmiş gibi oluyor. "Esirgemek" doğru olmuyor, Rahman diyeceğiz.

Acıyan... Acımak da işte, "Kolum acıyor, başım acıyor, dizim acıyor..." filân diyoruz. Yâni ağrısı olmak mânâsına da geliyor. O da uygun değil.

Binâen aleyh, bizim ecdâdımız "yarlıgayıcı" demiş. "Rahmetinle yarlıgagıl yâ Ganî!" diye geçiyor biliyorsunuz. Yarlıgamak Süleyman Çelebi tarfından kullanılmış. Ne demek? O da yâr kelimesinden, dost kelimesinden geliyor Farsçadan. Yâni yar muamelesi, dost muamelesi yapmak. Yâni dostça, severek muamele etmek demektir. Eh biraz, yâni yar muamelesi yapmak, yarlıgamak biraz oluyor ama, o da isim değil sıfat... O bakımdan tam ifade etmiyor.


Sonra, "Rahmân ve Rahîm olan" desek, "Önce değildi de, sonradan mı oldu?" diye bir zorluk çıkıyor, tam ifade etmiyor. Acımak uygun olmuyor...

Demek ki Rahmân'ın ne olduğunu öğreneceğiz. Sırf Allah'a mahsus, çok engin bir merhamet ifade ettiğini, her varlığa merhametinin çokluğunu anlayacağız. Almanlar ............ diye böyle bir ifade kullanıyorlardı. Yâni herkese karşı böyle sevgi, merhamet duyan filân... Biraz böyle uzun açıklamışlar.

Demek ki Rahman'ı Rahman olarak ezberleyeceğiz. Allah'ı Allah diye kullanacağız. Yerine ötekiler tutmuyor, tam karşılamıyor. Rahim de, merhametli mânâsına bir sıfattır.

Demek ki rahmeti mü'mine, kâfire ezelden şâmil olan, hepsine erişmiş olan Rahman ve mü'minleri de ahirette itaat ettikleri için, yolunda gittikleri için, yaptıkları işleri kendi rızası için yaptıkları takdirde mükâfatlandıracak olan Allah'ı düşünerek, insan besmeleyi çektiği zaman, işe öyle başlamış oluyor. O halde bu, besmeleyi çekerek her işe başlamak çok önemli bir husus oluyor.

Bu mânâları düşüne düşüne, inşaallah Bismillâhir-rahmânir-rahîm'i bundan sonra böylece zevkle okuyalım inşaallah...


g. Şeytandan Allah'a Sığınılması


Kur'an-ı Kerim'e başlanırken bir de biliyorsunuz e�zü çekiliyor. O da bir ayet-i kerimede Allah'ın emridir bize:


(Ve izâ kara'tel-kur'âne festeiz billâh) "Kur'an-ı Kerim'i okuduğun zaman Allah'a istiàze et. (Mineş-şeytànir-racîm) Yâni racîm olan şeytanın şerrinden Allah'a sığın!" buyruluyor.

Çünkü ne olabilir? İnsan ya Allah'ın rızasını kazanmak için iş yapar, ya da şeytana uyar. Şeytanın kandırmasıyla günah olan, haram olan, yanlış olan bir işi yapar. O bakımdan şeytana uymamayı da, şeytana tapınmamayı, şeytanın yanlış vesveselerine aldanmamayı da düşünmesi lâzım bir insanın.

Onun için e�zü-besmele çekmemiz lâzım. Yâni Allah'a şeytandan sığınmak lâzım. Rahmetinden koğulmuş, tard edilmiş, huzurundan atılmış o şeytandan Allah'a sığınmak lâzım. Çünkü insanları kandırmak için uğraşan bir varlık ve rahmeti engin olan, merhameti engin olan; kullarını da ahirette, mutì kullarını, mü'min kullarını mükâfatlandıracak olan Allah'ın o mükâfatını düşünerek, ezelde bize ihsan ettiğini lütuflarını, nimetlerini düşünüp şükür dolu olarak; ahiretteki mükâfatları da kaçırmamayı, azaba uğramayıp, aksine lütfa ermeyi düşünerek bir işi yapmayı sağlayan bir ibare olmuş oluyor bu Bismillâhir-rahmânir-rahim... Yâni insan okudukça, derin derin düşündükçe besmeleye karşı muhabbeti daha çok artıyor.

İnşaallah besmele bundan sonra gözümüzün önünde daha çok bulunsun. Her işimizi bu mânâları düşünerek yapmaya gayret edelim! Allah-u Teàlâ Hazretleri her işi rızâsına uygun yapmayı cümlenize, cümlemize nasib eylesin...


h. Besmele Duası


Ben bu sohbetimde böylece, besmelenin ne kadar mühim olduğunu, ne kadar derin anlamı olduğunu kırık dökük cümlelerimle anlatmış oldum.

Bir de bu sohbetimin sonunda Hocamız cennet-mekân Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri'nin, biliyorsunuz, bize hadis-i şeriflerden, Kur'an-ı Kerim ayetlerinden topladığı Evrâd-ı Şerife'si, bir kitabı vardır. Sabahları okuruz. Kardeşlerimiz her zaman okurlar. Orada bu Bismillâhir-rahmânir-rahîm'le ilgili salı günü evradı arasında çok güzel bir dua var:

"Yâ Rabbi!" diyor, "Ben senden şu duamda zikrettiğim, istediğim şeyleri bismillâhir-rahmânir-rahîm'in hürmetine, azametine, celâline, cemâline, kemâline, heybetine, menzilesine, kuvvetine, ceberûtuna, ululuğuna, senâsına, bahâsına, kerâmetine, saltanatına, bereketine, izzetine, kuvvetine, kudretine dayanarak istiyorum!" mânâsına, güzel bir, çok duygulandırıcı bir dua. Onu okuyarak sohbetimi tamamlamak istiyorum.

Kur'an-ı Kerim tefsirine böylece bu akşam Bismillâhir-rahmânir-rahîm'in izahıyla başladık. Allah-u Teàlâ Hazretleri bu tefsir izah sohbetlerimizde bizi tevfîkàt-ı samedâniyesine mazhar eylesin... Bu işi sonuna kadar tamamlamayı ihsân eylesin... Bunu diliyoruz ve daha başka lütuflarını diliyoruz ve onun için Hocamız'ın öğrettiği bu duayla sohbetimi bitirmek istiyorum:


Bismillâhir-rahmânir-rahîm.

Allàhümme innî es'elüke bihakki bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bi hürmeti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bifadli bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bi azameti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bicelâli bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bicemâli bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bikemâli bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve biheybeti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bimenzileti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bimelekûti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve biceberûti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bikibriyâi bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bisenâi bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bahâi bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bikerâmeti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bisultàni bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bibereketi bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve biizzeti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bikuvveti bismillâhir-rahmânir-rahîm, ve bikudreti bismillâhir-rahmânir-rahîm, en yüveffikanâ liitmâmi tefsîril-kur'ânil-kerîm.



Yâ ilâhenâ! İrfa' kadrenâ, veşrah sudûrenâ, ve yessir umûrenâ, verzuknâ min haysü lâ yahtesib. Bifadlike ve keremike yâ men hüve kâf hâ yâ ayn sâd, hâ mîm ayn sîn kàf... Ve nes'elükellàhümme bicelâlil-izzeti ve celâlil-heybeti ve ceberûtil-azameh. En tec'alenâ min ibâdikes-salihîn. Ellezîne lâ havfun aleyhim ve lâ hüm yahzenûn, birahmetike yâ erhamer-râhimîn...

Ve en tüsallî alâ seyyidinâ muhammedin ve alâ âli seyyidinâ muhammed, birahmetike yâ erhamer-râhimîn. Allahümme innâ nes'elüke minel-hayri küllihî, ve ne�zü bike mineş-şerri küllihî. Allahümerham ümmete muhammeden rahmeten âmmeh...

Rabbimiz, ümmet-i Muhammed'e lütfuyla keremiyle muamele eylesin... Bizi dünyanın ve ahiretin her türlü hayırlarına bu dua berekâtıyla, lütfuyle, keremiyle, habîb-i edîbi hürmetine nâil eylesin... Hem dünyada, hem ahirette aziz ve bahtiyar eylesin...

Sevgili ve değerli Akra ve Ak-Televizyon izleyicileri, esselâmü aleyküm ve rahmetullàhi ve berekâtühû!..


13. 10. 1998 - ALMANYA