[Medine-web]

ÜNİTE 5


** ilk dönem tefsir peygamberimizin getirdiği açıklamalarla başlamıştır.
Hz. Peygamberin Tefsirinden örnekler
1-Bakara 238. “saltul vusta “ kelimesinin ilkindi namazı olarak açıklamıştır.
2-Bakara 196 hac esnasında fidye meselesinde fidye miktarı fidye miktarı ifade edilmemiştir. Hz. Peygamber tarafından bu miktar üç gün oruç veya altı fakiri doyurmak şeklinde belirtmiştir.
3-bakara 143 “vasa” kelimesinin “adl “ olarak açıklamıştır.
4-Ali İmran 97 “sebil” kelimesini “azık ve dişi binek devesi” olarak açıklamıştır.
5-İsra 79 “makam” kelimesini “şefaat” olarak açıklamıştır.
Sahabe dönemi tefsiri
Sahabenin tefsirini temelde iki kategoride görmek mümkündür.
1-müşahedelerine dayalı açıklamaları
2-kişisel bilgi ve kavrayışlarına göre yaptıkları açıklamalar
İsrailiyat; Sahabiler kuran kıssalarının açıklanmasında Yahudi ve Hıristiyan kültüründen de yararlanıyorlardı. Bu yararlanma sonucu oluşan bilgilere ve yorumlara Tefsir terminolojisinde israiliyat denir.
** İbn Abbas ve öğrencileri rey tefsirine öncülük etmişlerdir, daha ileri noktalara götüren İbn Abbasın öğrencisi Mucahid dir.
Sahabilerin Kuran Tefsiri kaynakları; Hz.Peygamber, Arap Dili ve Edebiyatı, Kendi müşahedeleri, ve Elhli Kitap alimleri olarak sayılabilir.
Sahabeler arasında Tefsir alanında şöhret bulmuş isimler; Abdullah ibn Abbas, Abdullah ibn Mesud, Ali b.Ebi Talib, Ubey b. Kab, Ebu Musa el-eşari, zeyd b. Sabit, Ebu Hureyre, Abdullah b. Zubeyr.
Abdullah b. Abbasa Tercumanul Kuran adı verilmiştir.
Sahabe Tefsirinden örnekler.
1-Şura 23. “kurba” kelimesini İbn Abbas “sizinle aramızdaki yakınlığa riayet edin” olarak açıklamıştır.
2-Enfal 22 ayeti İbn Abbasın tefsiri
** Rivayet Tefsirlerinin gövdesini, büyük ölçüde tabiilerin görüş ve açıklamaları oluşturur.
Tabiun dönemi tefsirinin özellikleri:
1-Tabiun döneminde kelime ve kavramların açıklamaları daha ayrıntılı bir görünüm arzeder.
2-Müşkil ve mübhem kelimelerin izahı yanında geniş fıkhi izahlar yapılmıştır ve ayetlerden çeşitli hükümler çıkarılmıştır.
3-Ahirete dair gayb alemine ilişkin açıklamalar da bu dönemin özelliklerinden biridir.
4-Kelimelerin ve ifadelerin açıklanmasında şiirlerden delil getirilir, garib kelimeler biraz daha geniş bir biçimde açıklanırdı.
5- İsraili rivayetlerin yoğun olarak Kuran tefsirine girişi tabiun dönemine rastlar.
6-Sistematik olarak Kuranın bütününü tefsire konu eden anlayışa bırakmıştı.
Tabiun Tefsirinin kaynakları: Sahabe, Ehli Kitap, Kendi bilgi ve kayrayışlarıdır.
Tefsirin Tedvini: kaynaklardaki bilgiler ışığında bakıldığında Kuran Tefsirine ilişkin yazılı belgelerin İbn Abbas la başladığı söylemek yerinde olacaktır.
** Mukatil b. Süleyman ‘ın tefsiri Kuranın tamamının tefsiri mahiyetindedir.
** Kitabut-Tefsir; ilk dönemlerde müsnedlerde karışık bir biçimde yer alan haberler, sonraları çeşitli musannaflarda, camilerde ve sünnetlerde kitabut tefsir başlığı altında aynı bir bölümde yer almışlardır.
Tefsir Tarihine baktığımızda iki temel tercihle karşılaşırız
1-Kuran tefsirini, Hz. Peygamber ve ilk iki neslin açıklamalarından ibaret gören anlayış,
2-Bu malzemenin yanında kişisel bilgi ve tecrübeye dayalı akıl yürütmeyi, kişisel anlama, değerlendirme, açıklama ve yorumlamayı esas alan anlayıştır.
3-İçe doğuş, keşf, ilham ve sezgi gibi diğer insani kuvvetlerin anlama ve yorumlamada etkin kılınmasını öngören anlayışa işaret etmektedir.
Tefsirde esas alınan üç araç; Öncekilerin görüşleri, akli çaba, ilham
Rivayet Tefsiri; Ayetlerin tefsirine ilişkin Hz.Peygamberden sahabeden ve tabiundan nakledilen rivayetleri bünyesinde toplayan tefsirlerdir. Akli tefsirde denir.
Çağdaş Ulumul kuran ve Tefsir usulü çalışmalarında rivayet tefsirinin kaynakları; Kuran, Sünnet, Sahabe ve tabiun görüşleri.
** Kuranın kuranla tefsiri, müfessirlerin Kuranı kendi bütünlüğü içinde anlayıp açıklaması demektir.
Rivayet Tefsirleri; İbn Cerir et Taberinin Camiul beyan an Te’vilil Kuran, İbn Ebi Hatim Tefsirul Kuranil Azim, Ebul Leys es Semerkandinin Tefsiri, El Vahidi nin el –Veciz fi tefsiril Kuranil Azimi, el Bağavi nin, Mealimut Tenzili, El Atiye nin el-Muharrerul Veciz fi Tefsiri Kitabil Azizi, İbn Kesir in Tefsirul Kuranil Azimi, Celaluddin es Suyuti nin ed-Durrul Mensur fit Tefsir bil Mesuru, Cemaluddin el Kasiminin Mehasinut Te’vili
Rivayet Tefsiri 3 noktada tenkit edilmiştir.
1-Uydurma haberlerin çokluğu
2-İsrailiyyata yer verilmesi
3-İsnadların hazfedilmesidir.

DİRAYET TEFSİRİ; (rey) Bu tefsirde, müfessirler ayetleri açıklarken Arap dili ve edebiyatı, tarih dinler tarihi, felsefe, tabii bilimler, tıp, matematik, astronomi gibi pek çok disiplinin verilerinden yararlanmıştır. Tefsir yapanın Kendi bilgi biriminin öne çıktığı tefsirdir.
a-Çok yönlü Dirayet Tefsirleri, Söz konusu tefsirlerde hepsi hakkında genel konuşursak dilbilimsel analizler, edebi sanatlar bağlamında açıklamalar, kıraate ilişkin açıklamalar, kelami, fıkhi, ahlaki,felsefi yorumlar ve tahliller, doğa bilimleri çerçevesinde değerlendirmeler, tıbbi vb. izahlar yer alır.
** Hud b. Mukakkem el –Huvvarinin Tefsiru Kitabillahil Azimi Haricilerin ibadi koluna mensuptur.
b-Tek yönlü Dirayet Tefsirleri; yalnızca daha çok ilgi duydukları alanlarla sınırlı kalmayıp diğer alanlara da ilgi göstermişlerdir. Tefsir tarihi çerçevesinde karşımıza çıkan bir başka olgu da müfessirlerin özellikle bir konuş bir disiplin ve bir ilgi noktasından yola çıkarak Kuranın belirli bölümleri üzerine yoğunlaşmalarıdır.
1-Dilbilimsel (filolojik)tefsir; fetihlerden sonra çeşitli ırklar, kültürlere, dinlere, dillere ve medeniyetlere mensup insanlar, islama girmesiyle bu yönde yapılan tefsirlerdir. Kuranı dilbilimsel ağırlıklı bir biçimde tefsir edenler, eserlerine, Meanil Kuran, Garibul Kuran veya Mecazul Kuran isimleri vermişlerdir.
2-Fıkhi Tefsir; Kuranın ibadet ve hukukla amelle ilgili ayetlerini açıklamayı ve onlardan hükümler çıkarmayı amaç edinirler. Çoğunlukla ahkamla ilgili ayet üzerinde durulmuştur. Bu tefsirler yaygın olarak Ahkamul Kuran diye adlandırılmıştır, müfessirler, ahkam ayetlerini, kedi mezheplerinin ilkelerine ve kabullerine bağlı kalarak yorumlamaya çalışmışlardır. İmam eş-Şafii nin Ahkamul Kuranı, etTahaviy Ebu Cafer,Ahmet b. Muhammed in Ahkamul Kuranı, Cessas ın Ahkamul Kuranı, Ebubekr ibnul Arabi nin Ahkamul Kuranı,.
3-İlmi Tefsir; Kuranda çeşitli ilimlere, ilmi keşiflere, icadlara ve sonuçlara işaretler bulunduğu düşüncesinden doğmuştur. Dolayısıyla bu düşünceye dayalı tefsirde kuranın bazı ayetlerinin doğa bilimleri alanındaki gelişmeler ışığında yorumlanması söz konusudur. İlmi tefsir hareketleri Gazaliyle başlamıştır. İhyasında ve Cevahirul Kuranında bu kabil açıklamalara yer vermiştir.
İlmi tefsir, kuranı bir bilimler ansiklopedisi gibi algılamaya yol açtığı için eleştirilmiştir. Batının meydan okumaları karışında siyasi, askeri, iktisadi, ilmi, fikri vb alanlarda güçsüzlüğünü yoğun bir biçimde hisseden İslam dünyasının kuranda bilimsel unsurlar arama çabasının bu tefsire hareketlilik kazandırmıştır.
4-Felsefi Tefsir; Müslüman filozoflar kuranı baştan sona tefsir etmemişlerdir, ancak kuranın bazı ifadelerini ve kelimeleri hakkında fikir yürütmüşlerdir. Lafza bağlı kalmamışlardır. Mesela; ibn sina vahyi insanlara verilen üst seviyedeki bir sezgi kuvveti olarak görür.
5-Tasavvufi Tefsir; Sufi müfessirlerin, alimlerin, kuran ayetlerinin lafzi/zahiri anlamlarının dışında başka manalar aramaları sonucu ortaya çıkmış bir tefsir tarzıdır.
Tasavvufi eserler; Sehl b. Abdullah et-Tusterinin Tefsirul Kuranil Azim, Ebu Abdirrahman es-Süleminin Hakaikut Tefsiri, Kuşeyrinin Letaiful işarat bi Tefsiril Kuranı, İsmail Hakkı Bursevinin Ruhul beyanı,
Yenilikçi Tefsir Çalışmaları; Bu yaklaşım geçmişteki tefsir geleneğine eleştirini vurgulu bir şekilde yaparak ortaya çıkmıştır. Kuranın bir hidayet kitabı olduğu ve hayata yön vermesi gerektiği belirtilmiştir. Öncelikle Cemalettin Afgani tarafından dile getirilmiştir. Buna göre Müslümanların geri kalış nedeni olarak İslam geleneğidir ve bu durumdan çıkmak için kuranın yeniden okunması ve yorumlanması gerekmektedir,
Reşit Rıza ; Tefsirul Menar isimli tefsir vardır, bu eser yenilikçileri etkilemiştir. İlk defa çağdaş düşüncenin gerekleri doğrultusunda tefsir örneklerinin yapıldığını görürüz.
Muhammed İzzet Derveze; et-Tefsirul Hadis adında bir tefsir yazmıştır. Bu tefsirde gittikçe gelişen olan tarihsel-eleştirel tutumun etkisini görmekteyiz, derveze tefsirinde mushafta takip edilen sure sıralamasını değil, surelerin tarihi olarak iniş sırasını esas almıştır. Bu tefsir tarihinde ilk uygulamadır ve Kuranın tefsiri için en uygun yoldur.
Cemalettin Kasımi; Mehasinut Te’vil , bu tefsirde bir yandan islamın ilk ve saf kaynağına dönüş şeklinde bir tutum görmekteyiz, bu yeni bir tür selefilik olarak görülebilir. Bu tutumda bir yandan da çağdaş dönemde batıda ortaya çıkan düşünce kalıplarının Kuran tefsirinde uygulamaya başlandığını görüyoruz. Onlara göre, İslam geçmişteki bidatlerden temizlenmeli ve Kuran yeni yaklaşımlarla yeniden yorumlanmalıdır.
İlmi Tefsir Çalışmaları; Tefsirde bu yaklaşım kuranın çeşitli ilimlere, bilimsel buluşlara bazı atıflar bulunduğu düşüncesinden ortaya çıkmıştır. Gazali ni Cevahirul Kuran, Fadreddin er-Razi nin yazdığı tefsir bu tefsire örnektir. İlmi tefsirde görülen çaba, kuranın bugünkü bilim ile çelişmediği ortaya koyarak onun bilim karşısındaki durumunun bir savunmasını yapmak şeklinde ortaya çıkmıştır. El-İskenderani Keşfül israrin Nuraniye, Gazi Ahmet Muhtar Paşa(Serrairul Kuran), Tantavi Cevheri (cevahirul kuran)




İdeolojik Tefsir Çalışmaları: Bütün dünyada ideolojilerin gündeme gelmesi ve İslam dünyasının çeşitli bölgelerinin sömürge yönetimleri altında kalması sonucunda çağdaş bir tutum olarak ortaya çıkmıştır. Bu yorumlarda İslam ve kuranın getirdiği mesajın özgürleştirici siyasal bir ideoloji olarak algılanışını görürüz. Etkili isimlerden birisi, Ebul Ala el-Mevdudidir, Tefhimul kuran adında tefsir vardır.
Bir diğer tefsirci; Seyyid Kutub tur. Kuranı anlama çabası, onun indiği döneminin kültürel ve fikri ortamından çok, kuranın indiği ortamdaki mücadele ortamını kavramaktan geçmektedir, ona göre kuranın anlamak için ilk Müslümanların verdiği mücadeleyi örnek almak gerekir, bu bakımdan onun bu yaklaşımını romantik-ideolojik selefilik olarak adlandırılmak mümkündür.


Tarihsel Tenkitçi Tefsir Çalışmaları: Kuranı doğru anlamak için inmiş olduğu zaman dilimini, tarih dilimini, Sosyal,dini, ekonomik vb durumları iyi değerlendirmek lazımdır.
Bu tefsirde etkili olan isimler;
1-Emin el-Huli,; Kuran tefsirinde öncelikle aynı konu birliğine sahip ayetlerin bir araya getirilmesi gerektiğini belirtir. Huli konulu tefsir çalışmasının geliştiren kişi olmuştur.
2- Aişe Abdurrahman,;Nassın içerisinde meydana geldiği ortamı dikkate almayan eski müfessirleri, tenkid etmiştir, o semantik yöntemi de uygulayarak kuranın çeşitli iniş aşamalarında sözcüklerin kazandıkları anlamları tespit etmeye çalışmıştır. Arap dili edebiyatına ilişkin önemi vurgulamıştır.
3-Ahmet Halefullah, ;bu yöntemi Kuranın kıssalarına uygulamış ve onları kuranda söyledikleri zaman dilimi bağlamında değerlendirmek gerektiğini ileri sürmüştür. Kuranda anlatılan kıssalar aslında psikolojik amaçlı olarak kullandığı unsurlardandır. Ve diğerleri Ebu Zeyd, Fazlur Rahman, Muhammed Arkoun, Hasan Hanefi,