[Medine-web]

hadis tarihi-8.hafta özetidir.
Metinle İlgili Çalışmalar: Metinle ilgili çalışmalar genel olarak “toplama ve tasnif çalışmaları” ile “anlama çalışmaları” olmak üzere iki temel başlık altında incelenebilir.
Toplama ve Tasnif Çalışmaları: Bu bölümü dört kısımda ele alabiliriz.
1. Her Konudan Hadis İhtiva Eden Eserler: Söz konusu asırlarda her konudan hadis içeren İbn Hibbân ve İbn Huzeyme’nin Sahîh’leri önemli iki eser olarak zikredilebilir.
Sahîhu İbn Hibbân: hadisleri klasik tasnif metotlarının dışında bir planla beş kısım ve 400 nevi halinde toplayarak eserini tasnif etmiştir. Bu beş kısım; Allah Teâlâ’nın bildirdiği emirler, nehiyler, haberler, mubahlar ve sadece Hz. Peygamber’e ait fiiller (hasâis)dir.
Sahîhu İbn Huzeyme: İbn Huzeyme Sahih’ini fıkıh konularına göre kitap ve bâblara ayırmış, kaydettiği hadislerin elde edebildiği bütün senedlerini sıralamış, gerek gördükçe raviler hakkında bilgi vermiş, lafız farklılıklarına işaret ederek çelişkili olduğu kanaatini uyandıran hadisleri uzlaştırmaya çalışmıştır. Bu yönleriyle eser bir tür fıkhu’l-hadîsçalışması hüviyetini de taşımaktadır.
2. Muayyen Konularda Hadis İhtiva Eden Hadisler: Dârekutnî ve es-Süneni, Beyhakî’nin es-Sünenü’l-kübrâ’sı,isimli eseri bu bölüme girer.
3. Muayyen Özellikte Hadisler İhtiva Eden Eserler: Avâlî Hadisi Ebi’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed Ebu’ş-Şeyh el-Isfehânî ve el-Avâlî, el-Müzekkî Ebû Zekeriyye Yahya b. Muhammed en-Nîsâbûrî bu bölüme girer.
4. Muayyen Sayıda Hadisler İhtiva Eden Eserler: ençok ilgi gösterilen 40 hadis toplama çalışmalarıdır. “Kim ümmetim için dini hususunda 40 hadis muhafaza ederse, ben kıyamet günü ona şefaatçi ve şahid olurum”. Bu hadis bu alanda eser verilmesine sebep olmuştur.Kitâbü’l-erba’în, Kitâbü’l-Erba’în hadisen, el-Erba’ûne’s-suğra, bu alanlardaki eserlerdir.
Anlama Çalışmaları: hadislerin daha iyi anlaşılmalarını sağlamak için Fıkıh, tefsir ve kelâm başta olmak üzere sarf, nahiv, lügat, siyer, edebiyat, zooloji ve sair ilim dallarında çalışmalar yapılmıştır.
1. Hadîs Lügati Çalışmaları: Hadislerde anlaşılması zor olan, açıklamaya ihtiyaç gösteren yerler vardır. Bunlara garîbü’l-hadîsdenilir. Bunların açıklanması için yapılan çalışmalardır. Hamd b. Muhammed el-Hattâbî’nin Garîbü’l-hadîsisimli eseri önemli bir çalışmadır.
2. Şerh Çalışmaları: Bu dönemde telif edilen hadis kitaplarında bazı müellifler, yer yer hadislerden anlaşılabilecek mânâların bir kısmına yer vermiş, bazı hadislerin yorumlarına da yer vermişlerdir. Bu şekildeki çalışmalardır. Hadis anlama çalışmalarında Hattâbî’nin önemli bir yeri vardır.
Senedle İlgili Çalışmalar: Bu çalışmalardan kastımız hadislerin senedleri ile bu senedlerde geçen raviler hakkında yazılan eserlerdir. Hadisin iki bölümünden biri olan senedle ilgili çalışmalar iki başlık altında toplanabilir:
1. Sened Toplama Çalışmaları:
İstihrâc, kısaca, bir kitaptaki hadislerin farklı senedlerini bulup hadisleri bu senedleriyle yazarak yeni bir kitap oluşturma demektir. Meydana gelen bu yeni kitaba mustahrec denir. Bazı istihrac çalışmaları şöyledir:
El-Mustahrec ale’t-Tirmizî. El-Mustahrec âlâ Sahîhi’l-Buhârî
El-Mustahrec âlâ Sahîhi Müslim. El-Müsnedu’l-Mustahrec âlâ Sahîhi’l-İmâm Müslim
Turuk çalışması ise, bir hadisin, bulunabildiği kadarıyla, bütün senedlerini bir kitapta toplama işidir. Turuk kitaplarına ise şu eserler örnek verilebilir:
Turuku hadîsi Men kezebe aleyye müteammiden.
Turuku hadîsi Kabzı’l-ilmveTuruku hadîsi’l-İfk,
Ricâl Çalışmaları: Ravilerle ilgili çalışmalar “ravilerin güvenilirlik durumlarına” ve “güvenilirlik dışındaki durumlara” göre tasnif edilerek iki ana başlık altında toplanabilir.
1. Güvenilirlik Durumlarına Göre Rical Çalışmaları:
2. Güvenilirlik Dışındaki Durumlarına Göre Ricâl Çalışmaları:
Hadis tarihinde bir şahsı diğerinden ayırmak için, bu günkü hüviyet cüzdanı bilgileri gibi, başlıca beş âlem, ayırıcı-tanıtıcı kelime kullanılmıştır. Bunlar lakab, künye, isim, neseb ve nisbedir.
Lakab: özel ismin dışında, kişiyi övmek veya yermek için ya da sadece kişide bulunan bir hususiyeti ifade için bu kişiye verilen tanıtıcı isimdir.
Künye: Ebû Fulân, İbn Fulân, Ümmu Fulân şeklinde, “eb: baba”, “ibn: oğul”, “ümm: anne” gibi kelimelerle başlayan âlemlerdir. Künyeler daha çok ilk çocuğun ismine izafetle verilirler. Künye şeklinde lakab ve özel isimler de vardır: Ebû Hureyre ve Ebû Bekr künyeleri gibi.
İsim: insana doğduğunda verilen özel addır.
Neseb: kişinin sırasıyla babasının veya annesinin, dedesinin, dedesinin babasının isimlerinin yer aldığı soy zinciridir.
Nisbe:kişinin bağlı olduğu ülkeyi, kabileyi, mezhebi, vs.yi gösteren âlemdir.
Aynı veya Benzer İsimli Raviler Hakkındaki Eserler: İsimleri aynı olan yahut okunuş veya yazılış bakımlarından birbirine benzeyen ravileri ayırmak, onları doğru bir şekilde değerlendirmek için yapıla çalışmalardır. Yazılış ve okunuşları aynı olmakla beraber farklı kişileri gösteren isimlere/âlemlere müttefik ve müfterikdenir. Okunuş veya yazılış bakımlarından birbirine benzeyen isimlere mu’telif ve muhtelifdenir.
Mübhem Şahıslarla İlgili Eserler: Sened ve metinlerde, ismi verilmeksizin sadece “fulan: falan”, “reculun: bir erkek”, “imreetun: bir kadın” veya benzeri bir şekilde zikredilen şahısların kim olduğunu göstermek üzere müstakil eserler deyazılmıştır. Kitabu’l-esmâi’l-mübheme fi’l-enbâi’l-muhkeme.