[Medineweb]

14. HAFTA

SAHİHLİKLERİ BAKIMINDAN HADİS KİTAPLARI VE BAZI MEŞHUR ALİMLERİN KİTAPLARINDAKİ HADİSLERİN DURUMU



Sahihlikleri Bakımından Hadis Kitapları:Bir hadisin Hz. Peygamber‟e ne derecede ait olduğunu araştırmak ve ona göre bir değerlendirme yapmak için her bir hadisin sahihlik açısından durumu esas olarak onların sened ve metinlerinin tek tek incelenmesi gerekir. Bununla birlikte herhangi bir hadis kitabındaki hadislerin sahihlik durumlarının genel olarak bilinmesi de faydadan hali değildir. Sahîhayn, Kütüb-i Hamse, Kütüb-i Sitte, Kütüb-i Tis‟a, Sünen-i Erba'a gibi ayrım ve düzenlemeler aslında bu amaca yöneliktir. Suyûti‟Cem'u'l-cevâmi'nin mukaddimesinde otuzdan fazla kitabı üç grup halinde kategorilere ayırmıştır: I- Rivâyetleri sahîh olanlar. II- Sahîh, Hasen ve Zayıf Hadisleri Beraberce İhtiva Eden Kitaplar. III- Rivâyetleri Zayıf Olan Kitaplar. Şah Veliyyullah ed-Dehlevî‟nin yaptığı sıralama daha fazla dikkat çekmiş ve kabul görmüştür.Onun bu beşli “tabakalandırması” şöyle zikredebiliriz:

1. el-Muvatta’, Sahîhu’l-Buhârî ve Sahîhu Müslim.

2. Müellifleri sıka, âdil, hadîsi bilen, ilkelerine titizlikle bağlı, kitapları sonraki alimler tarafından kabul görmüş ve üzerlerinde başka alimler tarafından çalışma yapılmış eserler. Bu kısma Ebû Dâvûd, Nesâî ve Tirmizî‟nin es-Sünen‟i. Ahmed b. Hanbel‟in el-Müsned’i .

3. Sahih, hasen, zayıf, ma„rûf, garib, şâzz, munker, maklûb hadîsler ihtiva eden müsned, câmi‟ ve musannaf türlerindeki eserler. Abd b. Humeyd ile Tayâlisî‟nin el-Musned‟leri, Abdurrezzâk ve İbn Ebî Şeybe‟nin el-Musannaf’ları, İbn Mâce, Dârimî ve Dârekutnî‟nin es-Sünen‟leri, İbn Hıbbân‟ın es-Sahîh‟i, Hâkim‟in el-Mustedrek‟i ile Beyhekî, Tahâvî ve Taberanî‟nin kitapları girer.

4. İlk iki tabakada bulunmayan, vâiz, bidatcı v.s. zayıf ravilerin rivayet etmiş oldukları veya mevkûf, maktû‟ ve isrâîlî olup da bazı ravilerin merfû'lara karıştırdıkları hadîsleri ihtiva eden eserler. Bu çeşit eserler arasında İbn Adiyy‟in el-Kâmil fi’d-Du’afâ’, İbn Hıbbân‟ın Kitâbu’l-Mecrûhîn, Ukaylî‟nin Kitâbu’d-Du’afâ’ isimli eserleri ile Hatîb el-Bağdâdî, İbn Asâkir, Hâkim, İbn Şâhîn, ed-Deylemî ve Ebu‟ş-Şeyh‟in kitaplarıdır.

5. Fakîh, tarihçi ve sûfîler arasında dolaşan ve ilk dört tabakadaki eserlerde aslı bulunmayan hadîslerle, ustaca uydurulmuş hadisler ihtiva eden eserler. Hadisçiler 1. ve 2. tabakadaki eserlere itimat ederler. 3. tabakadan ancak, ravileri tanıyan, hadîslerin illetlerini bilen yetkili alimler istifade edebilirler. 4. tabakadaki eserlerden istifade, muteahhırûn alimlerin bir çeşit ifratı sayılmış olup sadece bu tabakadaki kitaplarda bulunan hadîslere itimad edilmez. Genel bir kaide olarak, içlerinde sahîh, hasen, zayıf, münker her tür hadîs bulunduğu için sünen, musannef ve müsnedlerden ancak yetkili alim araştırma sonucu istifade edebilir. Kişi yetkili değilse bir alimin görüşüne veya güvenilir bir kaynağa başvurmalıdır.

Bazı Meşhur Alimlerin Kitaplarındaki Hadislerin Durumu:

Hadîslerin sahihlik ve zayıflık durumlarını genel olarak bilme hususunda, hadîs kitabı yazmış olan alimlerin özellikleri da bir kanaat verebilir.

Hâkim en-Neysâbûrî: Hadîsler hakkında hüküm verirken müsamahakâr davranan bir alimdir. Sahih

olduğunu söylediği birçok hadîsin zayıf, hatta mevzu‟ olduğu tesbit edilmiştir.

Ebû Nu'aym el-Isbehânî: Eserlerinde zayıf ve mevzû‟ hadîsler bulunabilmektedir.

Beyhekî: Eserlerinde zayıf hadîsler çoktur. Ahkâm dışındaki konularda rivayet ettiği hadîsler arasında birçok zayıf, hatta mevzû‟ hadîsin varlığı tesbit edilmiştir. Sünen‟inde bunlar azdır.

Hatîb el-Bağdâdî: Eserlerinde çokça zayıf ve mevzû‟ hadîs bulunur.

Gazzâlî: Eserlerinde zayıf ve mevzu hadîsler bulunmaktadır. ihyâ isimli eseri bu yönden tenkide uğradığında, hadîsçi olmadığını söyleyerek özür beyanında bulunmuştur.

Deylemî: el-Firdevs isimli eserinde sahih ve hasen hadîslerin yanında çokça mevzû‟ hadîs de bulunmaktadır.

İbnu‟l-Cevzi: Hadîsler hakkında yaptığı değerlendirmelerde ölçüsüz davranışları görülmektedir. Bir taraftan bazı zayıf, hatta hasen veya sahih hadîslerin uydurma olduğunu söyleyerek sertlik gösterirken, diğer taraftan ahlâka dair eserlerinde çok zayıf veya uydurma hadîsleri bile kullanmaktadır.

Munzirî: Eserlerinde zayıf hadîslerin yanında, az da olsa uydurmaya benzeyen hadîsler vardır.

Nevevî : Bazı eserlerinde çok az zayıf hadis vardır.el-Ezkâr isimli eserinde bu hadîslerin sayısı fazladır.

Zehebî: Başka alimlerin eserlerindeki hadisleri sıhhatleri açısından değerlendirmelerde bulunan Zehebî, el-Kebâir isimli eserinde çok müsamahakâr davranmıştır. Bu eserinde mevzû‟ hadis bile vardır.

İbn Kayyim el-Cevziyye:İbnü‟l-Kayyım‟ın da bazı eserlerinde zayıf ve mevzû' hadisler bulunmaktadır.

İbn Hacer el-Askalânî: Eserlerinde zayıf hadis kullanmaz. Büyük eseri Sahîh-i Buhârî şerhi Fethu’l-Bârî'de asgari hasen hadis kullandığını söyler.

Suyûtî: Hadisleri değerlendirmede en müsamahakâr davranan alimlerden biridir. Eserlerinde mevzû'hadisler bile vardır el-Câmiu’s-Sağîr‟ine aldığı bazı hadislere,diğer eserlerinde bizzat kendisi uydurma hükmü vermiş.

İslam alimlerinin hüsn-i kabulle karşıladıkları, başta Buhârî ve Müslim‟in Sahîh‟leri ile diğer dört Sünen‟den oluşan Kütüb-i sitte dışındaki diğer eserlerde yer alan hadislerin sened ve metinlerinin tek tek incelenerek sahihlik ve zayıflık durumlarının ortaya çıkarılması gerekir ki bu da Hadis Usulü‟nün konusudur.