[Medineweb]

14. HAFTA
XIV. MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERINDE SANAT
Osmanlılar Dönemi (1299-1918)
a) Erken Dönem (1299-1481) Osmanlı Mimarisi
Erken dönem Osmanlı mimarisinin en önemli yapıları camilerdir. Camileri plan tiplerine göre birkaç gruba ayırmak mümkündür. Tek kubbeli camilere örnek olarak İznik Hacı Özbek (1333), Bursa Alaeddin Bey (1335), Bilecik Orhan Gazi (XIV. yüzyılın ilk yarısı), İznik Yeşil (1378-1391) ve Mudurnu Yıldırım (1382) camileri gösterilebilir. Zaviyeli / ters T tipi / çok işlevli ya da çapraz mihverli gibi terimlerle anılan cami tipi, erken dönem Osmanlı Cami mimarisinde yeni bir düzenleme tarzı olarak belirir. Bu grubun en belirgin yapıları Bursa’da kurulmuş Orhan Bey (1339), Hüdavendigar (1366), Yıldırım (1390-1395), 110
Yeşil (1419-1424) ve Muradiye (1424-1426) camileri ile Edirne Muradiye (1426-1427) ve Üsküp Alaca (1438-1439) camileridir. Bu dönemin bir başka cami tipi, eşdeğer büyüklükte çok üniteli cami tipidir. Bursa Ulu (1396-1399), Edirne Eski (1403-1413) ve İstanbul Zincirlikuyu (XV. yüzyılın sonları) camileri bu tipin önemli örnekleridir. Merkezi kubbeli veya merkezi planlı camilere örnek olarak da Dimetoka Çelebi Sultan Mehmet (1420), Edirne Üç Şerefeli (1437-1447) ile büyük bir külliyenin ana yapısı olan İstanbul Eski Fatih Camii (1462-1470) gösterilebilir

Erken Dönem Osmanlı Mimarisinden Örnekler
İznik Yeşil Camii, Bursa Ulu Camii, Bursa Yeşil Camii, Edirne Üç Şerefeli Camii

b) Klasik Dönem (1481-1720) Osmanlı Mimarisi
Klasik dönemde hemen her külliyenin bir köşesinde çocukların eğitimi için kurulmuş sıbyan mektepleri bulunmaktadır. Tek ve çift katlı olabilen bu eserlere İstanbul Haseki, Süleymaniye, Kuyucu Murat, Sultanahmet ve Bayrampaşa Külliyeleri’ndeki sıbyan mektepleri örnek gösterilebilir.

Klasik dönem Osmanlı mimarisi içerisinde yer alan bir diğer yapı grubunu türbeler oluşturur. Erken dönemde başlayan değişim ve gelişim, klasik dönem türbelerinde bir takım yenilikler, değişiklikler ortaya çıkarmıştır. Bu farklılıklar, türbelerin Selçuklular’da olduğu gibi külah değil kubbe ile örtülmesi, cenaze katının terk edilmesi, giriş önüne revak eklenmesi, gövde ve kasnağa pencereler açılması ile tezyinatın dengeli dağılımı şeklinde özetlenebilir.

Klasik Dönem Osmanlı Mimari Eserlerinden Örnekler
İstanbul Bayezid Camii, Süleymaniye Camii, Süleymaniye Medreseleri, Kanuni Türbesi, Edirne Selimiye Camii,
c) Geç Dönem / Batılılaşma Dönemi (1720-1918) Osmanlı Mimarisi
Barok etkilerinin kuvvetle kendini gösterdiği en önemli ve ilk büyük eser İstanbul Nur-u Osmaniye Camii’dir.
Barok üslubun Osmanlı Sanatı ve Mimarisini etkilemeye başladığı sıralarda Avrupada Ampir Üslubu hakim olmuş ve bir müddet sonra Osmanlı Mimarisinde bu üslubun etkileri görülmeye başlanmıştır. Esasen XIX. Yüzyılın başlarına gelindiğinde Osmanlı Mimarisinde bir üslup karmaşası söz konusudur. Bu dönemde Barok, Rokoko, Ampir ve Klasik Osmanlı üsluplarının birbirine karıştığı gözlenmektedir. Ampir üslubunun etkilerini yansıtan mevcut Osmanlı saray yapıları olarak Topkapı Sarayının bazı bölümleri ile Dolmabahçe (1853), Beylerbeyi (1865) ve Çırağan (1871) Sarayları, Sultan Abdülmecid zamanında kurulmuş Ihlamur (1855) ve Küçüksu (1857) Kasırları zikredilebilir. İstanbul Selimiye (1805) ve Nusretiye (1822-1826) Camileri ise Ampir üslubunun etkilerini yansıtan yeni yapılardır.