[umut628]

YAHUDıLıK-2

7.ÜNıTE

ınanç Esasları:Kutsal metinlerinde iman esaslarının neler olduğu açıkça belirtilmemiştir.*ıman esası oluşturma girişimini ilk Philo başlatmıştır.*Müslümanlarla ilişki içinde olunması Yahudileri iman esası belirlemeye yöneltmiştir.*ıman esaslarıyla ilgili çalışma yapanlar;Saadya Gaon, ibn Meymun başlıcalarıdır.En meşhuru ıbn Meymun’un 13 maddelik prensibidir.*Hasda’i Crescas 13 maddeyi 6’ya indirmiş,Yosef Albo, 3’e indirmiştir.

Philo’nun 5 prensiplik Amentüsü : 1) Allah vardır, hükmeder2)Allah birdir.3)Alem sonradan Allah tarafından yaratılmıştır.4)Yaratma birdir5)Yaratmayı ilahi takdir idare eder.*Philo’nun bu esasları Mişna ve Talmud alimleri arasında taraf bulamamış,

nedeni;Philo’nun Helenistik felsefenin etkisinde kalacağı ve felsefi monoteizmi savunurken Filistin’deki dinsel gelişmeden haberdar olamayışı etkilidir. *Karaim Yahudi Mezhebi ile mücadele,Müslüman kelmacıların Yahudiliğe yönelttiği hucümları engelleme isteği iman esaslarının yeni görüşle ele alınmasını gerektirmiş, ilk çalışma yapan Saadya Gaon’dur.

Saadya Gaon’un Amentüsü:1) Alem sonradan yaratma ( hadis)tir.2) Allah tektir, cismi yoktur3)Vahye iman şarttır4)ınsan ruh ve bedenen günah işlemekten sakınmaya davet olunmuş.5)Mükafat – ceza haktır6)Ruh saf ve temiz yaratılmıştır7)Yeniden dirilmek haktır8)Mesihi beklemek, hesap ve nihai hüküm haktır.

ıbn Meymun’un 13 maddelik iman esası: 1) Tanrı varolan her şeyi yarattı ve ona hükmetmektedir.2)Tanrı birdir, ondan başka Tanrı yoktur3)Tanrı cisim değildir, tasvir edilemez4)Tanrı ezeli ve ebedidir5)ıbadet Tanrı’ya hastır, ortak koşulamaz.6)Peygamberlerin bütün sözleri haktır.7)Musa’nın Peygamberliği gerçektir, O en büyük Peygamberdir.8)Tevrat Tanrı’nın Musa’ya verdiğiyle aynıdır.9)Tevrat değişmeyecek, başka Tanrı ve Tevrat gelmeyecektir.10)Tanrı insanın bütün düşüncesini bilir.11)Tanrı emrine uyanları mükafatlandırır, uymayanları cezalandırır.12)Mesih gelecektir.13)Ölümden sonra dirilme gerçekleşecektir.

*Ortodoks Yahudilik, ibn Meymun’un 13 maddesini benimser,diğer iman esaslarını da geçerli sayar. Reformist Yahudilik,inanç ve pratik konusunda insana değişim hürriyeti tanır.Muhafazakar Yahudilik; monoteizm dışı yönelimleri kabul etmez.ıbn Meymun ve ıslam alemi amentüsü arasındaki farklar?birinci de meleklere iman, ikinci de Mesih inancının olmayışıdır.

*Tanrı’nın 2 levha halinde Musa Peygamber’e verdiği “On Emir” de1)Seni Mısır diyarı, esaretten çıkaracak benim, Benden başka Tanrın olmayacak.2)Kendin için put, yontma vs. yapmayacaksın3)Tanrının adını boş yere ağzına almayacaksın4)Cumartesi gününe riayet edeceksin5)Babana ve annene hürmet edeceksin6)Öldürmeyeceksin 7)Zina yapmayacaksın8)Çalmayacaksın 9) Yalancı şahitlik yapmayacaksın 10)Komşunun bir şeyine göz dikmeyeceksin.

Tevratta On Emir 2 yerde nakledilir, Kur’an’da nerdedir, farklılık var mıdır?Tevratta Çıkş 20; Tensiye 5’te yer alır.Cumartesi yasağı dışındakiler Kur’an’da da vardır.Kur’an’da çok yerde tekrarlanır; ıSRA SURESıNDE toplu bulunur.Tanrı ınancı: Yahudilik Tanrı ve ısrail’in seçilmişliği üzerinde durur.*Tanrı hakkında ne düşündüğü değil,Tanrı’ya nasıl ibadet ettiği konusu önceliklidir.*Tanrı önceleri Yahvist metinlerde antropomorfik , Elohist metinlerde aşkın nelik kazanır.*Tanrı’nın özel ismi olarak kullanılan “YHVH” (Yahve –Yahova) en kutsal olanıdır.” Var olmak” Tanrı tarafından “Ben ben olanım” şeklinde adlamdırılır.*On Emir de YHVH kelimesi yerine Efendi/ Rab anlamında Adonay veya Ha-şem(isim) kelimeleri kullanılmıştır.

*Tevratta Tanrı için kullanılan isimler;Elohim,El Elyon ( en yüce olan) , El Olam (sonsuz olan) El şadday (güçlü olan) isimleri kullanılır.DıA ıslam Ansiklopedisindeki Allah maddesi, ıslam ve Yahudilikteki Tanrı inancının en belirgin farkı?Yahudilik Tanrı anlayışı insan milli karakter arzeder; islam’da Allah inancı milli değil, bütün âlemin Rabbidir sonradan yaratılmışlara benzemez (muhalefetün lilhavadis)

Peygamberlik:Peygamberlik müessesesi vardır, Tanah’ın 2. bölümü Neviim (Peygamberler)adı taşır.*Peygamberi ifade etmek için nebi ( nevi) kelimesi gelir.ılk kez Hz.ıbrahim için kullanılmıştır.

Gören anlamında Hozeh ve Roeh kelimeleri de peygamberi ifade eder.*Peygamberi Peygamber yapan asıl özellik; Tanrı sözüne muhatap ve aracı olmasıdır.

*Peygamberliğin 2 şartı vardır.1 ) Tanrı’dan ilahi vahiy alması 2) vahyi insanlara tebliğ etmesidir.*vahiyn 2 çeşiti vardır, 1)aracısız doğrudan Rab Yahve’den alınan vahiy Hz.Musa’ya özgüdür. 2) vahyin rüya halinde alınmasıdır.*Peygamberlerin Peygamber oluş yaşları farklıdır.*Peygamberlerin Özellikleri; 1)Tebliğinin doğruluğu 2)Verdiği haberlerin gerçekleşmesi 3)Alametler göstermesi*Tevrat’ta ilk kez Peygamber olarak isimlendirilen kişi ıbrahim’dır.ıbrahim’le başlayıp Musa ile en mükemmel hal alan Peygamberlik Malaki ile sona ermiştir.Sadece Tanah’ta hem Kur’an’da adı geçen Peygamberler vardır.sadece Kur’an’da adı geçen peygamberler?Hud, Salih ve Zülkifl’dır.*Yahudilikte Peygamberler kadınlardan da olabilir.Onlara Nebiah denir, 6 kişi ( Hz.Musa’nın ablası MıRYAM, DEBORA, HULDA, NOADYA ve Peygamber Yeremya’nın eşi dır.)*ıslam dinine göre Peygamberlerde ; Sıdk (doğruluk),Emanet( güvenilirlik), Tebliğ, Fetanet(akıllı olmak), ısmet’tir.

Ahret ınancı:Yahudilerin ilk yorumcusu sayılan Ferisiler;ruhun ölümsüzlüğü ve yeniden dirilme inancını ortaya koymuşlardır.*şeol; ölüm sonrası bütün insanların gideceği yerdir.*Cehennem dünya yaratılmadan yaratılmış karanlık dağların arkasındadır.Günahı ve sevabı eşit olan 11 ay cehenneme gider.Yaygın inanca göre cehennemde 12 ay kaldıktan sonra yok olacaklardır.

Mesih inancı:2.Mabed dönemi sonrası Yahudi dinin önemli parçası olmuştur.*Mesihin Davud soyundan geleceğine inanırlar.*Mesihin Kusüs’te doğduğu,gökyüzünde gizlendiği ve geri dönmek için kurtuluş gününü beklediği rivayet edilir.*Yahudi tarihinin en etkili Mesih hareketi; Sabatay Sevi’nin Mesihlik iddiasında bulunmasıdır.*Hristiyanların beklediği Mesih; Hz.ısa’dır.

Vadedilmiş Topraklar:Arz-ı Mev’ud ; Allah’ın Hz.ıbrahim ve onun soyundan gelenlere vermeyi vaat ettiği yerdir.*Vaadin şart;Allah’ın emrine bağlı olunacak 2)Suçsuzlar , garip, yetimler öldürülmeyecektir, 3) Allah’a verilen sözü tutmak ahde riayet etmek gerekir.

ıbadetleri:ıbadetin temelini kurban kültürü oluşturur.*”Toplanma Çadırı” etrafında toplu ibadete geçiş, Musa Peygamber ile başlar.Mabed de ibadet yeridir.*Davud’un Kudüs’ü fethetmesiyle ibadet merkezi Kudüs’e kaymış,kral Süleyman zamanında Mabed inşa edilmiştir.*Kohen sınıfı Yakup’un 3. oğlu Levi’nin soyundan gelen Harun’un oğullarından oluşur.*Kohenlerin en yaşlısı Baş kohen ve en kutsal kişidir.*Leviler ibadethane bakımı, müzik ve şarkı ile ibadete eşlikle görevlidir.*Geleneksel Yahudiliğe göre 2. Mabedin Romalılar tarafından yıkılıp Mesihin ortaya çıkmasıyla Süleyman Mabedini tekrar inşa edeceğini düşünür.* Yahudilikte sinagog, bet hakneset (toplanma evi), bet ha –tefila (dua evi),bet ha midraş ( öğrenme evi),Türkçe’de Havra denilir.*Yahudilikte sabah ( şaharit), ikindi ( minha) ve akşam (maariv- arvit) 3 vakit ibadet vardır.

şabat:Cumartesi günü Yahudilerce haftanın en kutsal günüdür.Tanrı’nın dünyayı 6 günde yaratıp 7. günde dinlenmiş olması yüzünden bugün iş yapmak yasaktır.ıslam’da dini gün ve bayramlar hangi takvim sistemine göre belirlenir,niçin her sene farklı takvim kullanılır?Ay takvimine göre belirlenir,ay yılı güneş yılından 10 gün eksik olduğundan dini günler ve bayramlar erken gelir.*Yahudilerin 11 bayramdan 6’sı büyük,2’si küçük ve 3’ü modern bayramdır.Yeni Yıl: Tişri ayının ilk günüdür.Ademin yaratılması, ıbrahim,ıshak ve Yakup’un doğumu vs. konu alır.Kefaret Günü ( Yom Kipur)Tişri ayının 10.günü, Yahudi takviminin en kutsal günüdür.

Çardaklar Bayramı ( Sukot)Tişri ayının 15-21. gününde kutlanır.Hasat bayramı da denir.ısrail erkeklerinin mabede gelip takdime kurban sunmakla görevli olduğu bayramdır.

Tevrat’ı Hatim Bayramı: Tişri ayının 22. günüdür.Kutsal dolaptan çıkan Tevrat rulosunun sinagog içinde 7 kere dolaştırılmasıdır..

Pesah Bayramı:”Bahar, özgürlük,Hamursuz Bayramı “da denilir.Mazisi en eskiye dayalı bayramdır.Hac bayramının ilkidir.Bu a byram süresince mayalı gıdalar tüketilmez, bayramın ilk akşamı hazırlanan sofraya seder denilir.Haftalar Bayramı (şavuot):Tevrat’ın ısrailoğullarına verilişinin 50.günü olarak kutlanır. 2.büyük hac bayramıdır.Turfandalar günü de denilir,Persah ısrailoğullarının fiziki,Savuot ise manevi kölelikten kurtuluş bayramıdır.

Hanuka Bayramı: Mabede daimi yanan menora’nın bir günlük yağla 8 gün boyunca yanmasını hatırlatmak için evlerde 8 gün boyunca mum yanar.

Purim Bayramı:Neşe-eğlence bayramıdır.Perslerin Yahudi katliamını belirtmek için kuralar ve zarlar anlamında Purim denmiştir.Vezir Haaman’ın yok etmesine karşı Kraliçe Ester’in kurtarması anısına kutlanır.

Mezhepleri:2.Mabed döneminde 3 büyük mezhep; Ferisiler, sadukiler; esensiler ortaya çıktı.

Peruşim ( Ferisiler):“ayrılıkçılar” anlamındadır.Sinangog ve Tevrat öğretisini öne çıkaran yazıcı ve din adamlarından oluşan gruptur.*Yorum geleneğini başlatmış, Tevrat kuralının uygulanmasında katıdır*Ahiret ve meleklerin varlığına inanır.

Sadukim ( Sadukiler): Tevrat’ın uygulanması ve Mabed hizmeti knousunda Peruşim’e karşıdır.*Aristokrat ve muhafazakar sınıftan oluşur.Yorum geleneği ve meleklerin ve kötü ruhların varlığını kabul etmez.

ısiyim ( Esensiler) :Mütevazi, dindar, sessiz- sakin kişilerin oluşturduğu topluluktur.*Tevrat’ın Levliler kısmına uyan, evlilik ve bedeni zevkten kaçınılar.*Melek ve ahret inancı temizlik ritüelini getirmiştir.*Evlilik hayatına kısıtlama getirdiğinden dolayı soyu devam etmemiş.*ıseviyye,Yudganiyye,Ananiyye ve Karaim ıslam düşüncesi tesiri altında Yahudi mezhepleridir.*Karailik, Tanah( yazılı kitabı) kabul edip sözlü kitabı reddeder.

GÜNÜMÜZ DÜNYASINDAKı YAHUDı MEZHEPLERıReformist Yahudilik:Alman Yahudileri arasında ortaya çıkmıştır,asıl gelişmesi Amerikan Yahudileri arasında olmuştur.*ılk öncülleri, Moses Mendelssohn, Abraham Geiger,Ludwing Philipson ve Samuel Holdheim’dır.*Akılcılık, evrenselcilik, ilerlemecilik ilkeleri üzerinde durmuştur.*Tevrat’ı Tanrı’nın verdiği kitap olarak görmezler,Tevrat atalarını tecrübesini anlatan geçerliliğini yitirmiş kitaptır.*Mesih inancı kabul etmez*Kadın ve erkek din karşısında eşittir, sinagogda beraber ibadet eder

Muhafazakar Yahudilik:Zacharias Frankel tarafından başlatılımıştır.*Reformiste tepki olarak ortaya çıkmıştır.*Solomon Schecter öncülüğünde teşkilatlanıp mezhep halini almıştır.*Yavaş yavaş değişimi onaylar.

Yeniden Yapılanmacı Yahudilik: Mordecai Kaplan’ın öncülüğüyle başlamış Amerikan Yahudiliğine has harekettir.*Yahudilik din değil, devamlı gelişen dini medeniyettir.*Aşkın-yaratıcı-vahyedici Tanrı yerine natüralist Tanrı anlayışı benimsemesidir.

Ortodoks Yahudilik:Tevrat’ın Allah’ın Musa’ya yazdırdığı ilahi vahiy olduğuna mutlak inanırlar.Tevrat’ın yorumu Mişna va Talmud’un da vahiy kaynaklı olduğuna inanır.

Yen Ortodoksluk Hareketi:S.R. Hirsch’ün öncülüğünde Ortodoksluk ve Reformist Yahudilik arasında yer alır.*Tevrat emri ile mevcut düzeni uzlaştırma hedefindedir.*Hirsch, Yeni Ortodoksluğu değişimi onaylayan gelenek üzerinde durur. Halaha’ya ters düşmeyen yenilik, modern sistemlere açıktır.

Hasidilik: Çoğulu hasidim dindar demektir.Yisrael ben Elizer adlı kabalacı etrafında gelişen mistik harekettir.Bu harekete karşı çıkan Rabbani Yahudilik mensupları karşı çıkanlar anlamında mitnagedim denir. Bilgi ve akıl yerine duyu ve duaya yer verir.ıbadet ve dini merasim icrasında konsatrasyon, neşe ve hazza ağırlık verir.

Kabala:Almak, kabul etmek manasında mistik ve ezoterik gelenektir.Konusu kozmik ölçekli yaratılış ve kurtuluştur.*ılahlığın mahiyeti,yaratılış sebebiyle ilgili sırlara ulaşma çabasıdır.

Neturei Karta:şehrin muhafızları anlamındadır.Siyonizm karşıtıdır.Siyonizmin Yahudi dinine ters olduğnu vurgular.

Siyonizm: Dünyanın dört aynına yayılmış Yahudi toplumunu Filistin’de tekrar bir araya getirip bağımsız Yahudi devleti kurmaktır.Yahudi milliyetçilik hareketidir.*Kendi içinde siyasi, sosyal ve dini türlere ayrılır.*Avusturya Yahudisi Theodor Herzl siyasi siyonizmin kurucusudur.*1897’de Dünya Siyonist Teşkilatı’nı kurmuştur.*Siyasi Siyonizm 1948’de Filistin’de ısrail devletinin kurulmasıyla ilk kademesini gerçekleştirmiştir.*Alman Yahudisi Moses Hess sosyalist siyonizmin öncüsüdür.*Bir Yahudinin diğer Yahudiyi kasten öldürmesi yasak; ama Yahudi olmayana dolaylı yoldan zarar mubahtır.Yahudiden faiz almak yasak Yahudi olmayandan faiz almak şarttır vs.. kuralları vardır.
Alıntıdır