[Medineweb]

6. AHLÂKÎ EYLEMİN KAYNAĞI (NEFSİN GÜÇLERİ MESELESİ)
Nefsin güçlerini temellendirme meselesinde, birçok ahlâkçı İbni Miskeveyhin etkisiyle, bu güçleri üç gruba ayırmışlardır:
a. Kuwe-i Fikriyye, (Düşünerek söz söyleme gücü),
b. Kuwe-i Gazabiyye, (Üstün gelme gücü)
c. Kuwe-i Şeheviyye, (Soyunu devam ettirme gücü)
a. Kuvve-i Fikriye: Geleneksel İslam ahlâkçılara göre, Kuvve-i Akile-i Fikriye (Aklın Düşünme Gücü) de denilen bu kuvvetin merkezi, beyindir. İnsanın bütün düşünce ve eylemlerinin yöneticisi bu güçtür. Bu yetinin bir türü de, Hakk’ı Batıl’dan ayıran, anlama (tefehhüm)dır. Bu gücün, insanları iyi eylem ve davranışa sevk eden yönüne de edep denir. ( 2011 NO YÜKSELTME S:18 )-( 2012 FİNAL S: 2 )
Bu gücün gayesi de insanları daima doğruya ve Hak olana yöneltmektir. Düşünce ve benzeri bütün fiiller bu güçten meydana gelir. Bu gücün de, özellikle iki haline dikkat çekilmektedir. Bunlar: Orta hal ve aşırı hali.
Bu güçte asıl olan orta haldir; eğer bu güç, tam kıvamında bulunursa, halin sahibi hata yapmayan akıl gücüne ve sağlıklı düşünme ve iyi ile kötüyü ayırma gücü sahip olur. İşte bu gücün orta halinde, Hikmet denilen erdem ortaya çıkar. Üstün gelme gücünün aşırılık hali de ikiye ayrılır:
1-İfrat (meşru bir eylemde aşırıya gitme hali): Bu kavram, orta hal sınırını aşmak, haddi aşmak, olması gerekeni, gereğinden fazla yapmak manalarına gelmektedir. Yemek ve içmek insan için gerekli iken, gereğinden fazla yemek, çeşitli hastalıklara yol açabilir. Cinsellikte aşırıya kaçmak ta bunun gibi.
2-Tefrit (meşru bir eylemde gereği kadar eylemde bulunmama; Orta halin altında kalma): Herhangi bir işi eksik yapmak. Örneğin, yeterince beslenmeyen insan sağlıksız kalması, evlenip bir yuva kurmuş insanların, sırf yanlış inançlardan dolayı, eşlerini ihmal etmesi gibi.
b. Kuvve-i Gazabiyye: Kuvve-i hayvaniye de denen bu gücün bedendeki yeri kalptir. Bazı farklılıklar arz etse de bu yeti, insan ve hayvanda ortak olarak bulunur. Bu güç, canlı varlığın bedenini koruma da dâhil olmak üzere, bütün menfaatlerini korumaya sevk eder. Zararı yok etmenin kaynağı olan bu güç insanda, üstün gelme, sevgi ve reislik(başkan) şeklinde ortaya çıkar.
Gazap kuvvetinin de tıpkı fikir kuvveti gibi, orta hali ve aşırı halleri söz konusudur. Bunun orta hali, şecaat (yiğitlik), hakkını korumada ve savaş halinde kahramanlıklar gösterme şeklinde açıklanabilir. Orta hal dışındaki yönlerinden ifratı, aşırı öfke ve orantısız güç kullanma; tefriti ise zayıf kalplilik ve korkaklık olarak tanımlanmaktadır. İslam ahlâkçıları zayıf kalpliliği, bütün kötülük ve reziletlerin temeli olarak kabul etmektedirler.
c. Kuvve-i Şeheviye: Bu kuvvet ahlâkçılarca, gıdalanma ve yaşama gücü, menfaati elde etmenin kaynağı olarak kabul edilir. Bu yeti sayesinde insan, kendisine uygun olanı arar ve bulur. Bu kabiliyet, insan, hayvan ve bitkilerde ortak olarak vardır. İnsan cinsel hayatını bu gücü sayesinde düzene sokar. Hayatın devamı için lüzumlu olan gıdalar bu kuvvetle arzulanır.
Diğer kuvvetlerde olduğu gibi, bu kuvvette de bir orta hal ve aşırılık söz konusudur. Bunun orta halinden iffet doğar; aşırılıkta çok ileri gitme durumundan hırs ve açgözlülük, eksik olması halinde ise zayıf şehvetlilik ortaya çıkar. ( 2011 NO YÜKSELTME S:19 )
İnsan ruhunda bulunan bu üç kuvvetlerin orta noktası, hikmet, şecaat, iffet ve adalet gibi dört temel fazileti meydana getirirler. Bunlardan adalet, diğer üç temel fazileti de içine alarak hepsinin esası sayılmıştır.
Düşünce tarihinde, bu dört temel fazilet ilk defa Sokrates (M.Ö. 470-399) derslerinde konu edinmiştir. Daha sonraki dönemde, bu faziletleri ünlü Yunan düşünürü Aristoteles (M.Ö.374-322) sistemleştirmiştir.