[FECR]

Medineweb Üyemizden Alıntı

fecr hocam rubai mezid/mücerred fiillerle ilgili biraz konu anlatımı yapabilirmisiniz

MÜCERRED VE MEZÎD FİİLLER

Arapça’da fiiller kök harfleri bakımından ikiye ayrılır:

1. Mücerred fiiller : Asıl kökleri 3 veya 4 harften oluşan fiiller.

2. Mezîd fiiller: Aslı 3 veya 4 harften oluşan mücerred fiillere harf eklenmesiyle oluşan fiiller.

Kuruluşu üç harften oluşan fiillere sülâsi mücerred denir.

نَصَرَ عَلِمَ فَتَحَ gibi.

Kuruluşu dört harften oluşan fiillere rübâi mücerred denir.

(yuvarladı) gibi. دَحْرَجَ – يُدَحْرِجُ – دَحْرَجَةً

Fiilin kök harflerinin üzerine bir, iki veya üç harf eklenerek elde edilmiş fiillere “Mezid Fiil” denir Mezid fiil, harfleri artırılmış fiil demektir. İster üç harfli olsun, ister dört harfli olsun, mücerred fiilin üzerine harf eklenerek yeni fiiller elde edilir. Fiilin harf sayısının artması anlamı üzerinde ekti eder.
Örneğin, نَزَلَ “indi” demek iken, أَنْزَلَ olduğunda “indirdi” anlamına gelir. Yine خَرَجَ “çıktı” demek iken, أَخْرَجَ olduğunda “çıkardı” anlamına gelir.

SÜLÂSİ MEZİD FİİLLER: Üç harften oluşan fiil köküne 1,2 VEYA 3 harf ilave edilmiş olan fillere "mezid (ilaveli) fiil" denir.
Sülasi mezid fiiller 3'e ayrılır

1) SÜLÂSİ MEZİD RUBAÎ FİİLLER: Kök harflerine 1 (bir) harf ilave edilerek harf sayısı 4'e çıkarılan fillerdir. 3 kalıbı vardır. Tüm mezid fiiller masdarlarına göre isimlendirilirler.

A-إِفْعالٌ (İF'ÂL) Kalıbı: Sülâsî fiilin kökünün başına bir elif (ا) ilavesiyle kurulur. Arttırılmış fiiller genellikle masdarının adıyla anılır, üçlü fiiller bu grubun kalıbına girer yani mâzî muzâri ve masdar harekeleri girdiği kalıbın aynısı olur.
أَعْلَمَ (Bildirdi) يُعْلِمُ (Bildiriyor) إِعْلاَماً (Bildirmek)

B-تَفْعِيل (TEF'İL) Kalıbı:Sülâsî mücerred fiilin ortasındaki harfi şeddeli okumak suretiyle 4 harfe çevirerek tef’îl bâbı yapılır.
عَلَّمَ (Öğretti) يُعَلِّمُ (öğretiyor) تَعْلِيمَةً / تَعْلِيماً (Öğretmek)

C-ُمفَاعَلَة (MUFAALE) Kalıbı:Sülâsî mücerred fiilin fâe’l-fiili ile ayne’l-fiili arasına elif ( ا ) eklenmesiyle olur.Mezîd fiiller içinde iki masdar kullanan tek kalıptır.Hangisinin daha yaygın olduğu zamanla öğrenilir.

كَاتَبَ (Yazıştı) يُكَاتِبُ (Yazışıyor) كِتاَبٌ /مُكَاتَبَةً (Yazışmak)

2) SÜLÂSİ MEZİD HUMASÎ FİİLLER: Kök harflerine 2 (iki) harf ilave edilerek harf sayısı 5'e çıkarılan fillerdir. 5 kalıbı vardır.

A-إِنْفِعَال (İNFİAL) Kalıbı: Sülâsi mücerredin başına إنْ harflerinin eklenmesiyle yapılır. Şekil olarak malûm, anlam olarak meçhûldür.

اِنْكَسَرَ (Kırıldı) -يَنْكَسِرُ (Kırılıyor) -اِنْكِسَاراً (Kırılmak)

B- إِفْتِعَالٌ (İFTİAL) Kalıbı: İftiâl babı, mazi fiilin başına esreli hemze ( اِ ) ve birinci harfinden sonra “te” (تَ ) ilavesiyle yapılır. Bu sayede fiil 5 harfli yapılmış olur
اِجْتَمَعَ (Toplandı) -يَجْتَمِعُ (Toplanıyor)-اِجْتِمَاعٌ (Toplanmak)

C- إِفْعِالَل (İF'İLAL) Kalıbı:İf’ilal babı, sülasi fiilin başına esreli hemze ( اِ) getirmek ve son harfini şeddelemek suretiyle yapılır. Bu sayede fiil 5 harfli yapılmış olur

اِصْفَرَّ (Sarardı) -يَصْفَرُّ (Sararıyor) -اِصْفِرَارٌ (Sararmak)

D-تَفَاعُل (TEFAUL) Kalıbı: Sülâsî fiilin başına bir تَ harfi ile fâel fiili ile aynel fiili arasına bir elif ilavesiyle yapılır.Bu bab iki veya daha çok kişiler arasındaki işbirliğini anlatır.
تَبَاعَدَ (Uzaklaştı) -يَتَبَاعَدُ (Uzaklaşıyor)-تَبَاعُداً (Uzaklaşmak)

E-Sülasi bir fiilin başına تَ getirilerek ve aynı zamanda sülasi fiilinin ikinci harfine (aynel fiil) ــّ ile harekelenmesiyle elde edilir.
تَكَبَّرَ (Büyüklendi)-يَتَكَبَّرُ (Büyükleniyor) -تَكَبُّرٌ (Büyüklenmek)

3) SÜLÂSİ MEZİD SUDASÎ FİİLLER: Kök harflerine 3 (üç) harf ilave edilerek harf sayısı 6'e çıkarılan fillerdir. 4 kalıbı vardır.
A- إِسْتِفْعَال (İSTİF'AL) Kalıbı: Mâzî fiilin başına إسْتَ yaniإ س ve ت harflerinin eklenmesiyle yapılır.
اِسْتَغْفَرَ (Bağış, af istedi) -يَسْتَغْفِرُ (Af istiyor) -اِسْتِغْفاَراً (Af istemek)

B- إِفْعِيالَلٌ (İF'İLAL) Kalıbı:İf’ilal babı, sülasi fiilin başına esreli hemze ( اِ) getirmek ve son harfini şeddelemek suretiyle yapılır. Bu sayede fiil 5 harfli yapılmış olur.

اِحْمَرَّ (Kırmızılaştı)-يَحْمَرُّ (Kırmızılaşıyor)-اِحْمِرَارٌ (Kırmızılaşmak)

C- إِفْعِوّاَلٌ (İF'İVVAL) Kalıbı:فَعَلَ nin baş tarafına bir hemze, aynıyla lâmı arasına şeddeli bir vav ilavesiyle bu bab elde edilir.اِفْعِوَّالٌ babı mübalağa için kullanılır.

اِجْلَوَّذَ- يَجْلَوِّذُ- اِجْلِوَّاذٌ (Hızlı yürümek) Buna örnektir

D- إِفْعِيعَال (İF'ÎLAL) Kalıbı:فَعَلَ nin baş tarafına bir hemze, aynıyla (ikinci harfiyle) lâmı (üçüncü harfi) arasına bir vav ve ayın cinsinden bir harf ilave edilmek suretiyle bu bab elde edilir.
اِحْلَوْلَى يَحْلَوْلِى اِحْلِيلاَءٌ (tatlı olmak, tatlı bulmak) bu babın örneğidir.Bu bab, mânâya mübalağa (abartma) kazandırmak içindir.

RUBAÎ FİİLLER (Dört Harfli fiiller): Kök hali dört harften oluşan fillere denir
Rubâî Mucerred Fiiller
Arapçada asıl (kök) harfleri dört olan fiillere rubâî mücerred (ilâvesiz dörtlü)fiiller denilir.
Rubâî mücerredin bir babı vardır. O da:
فَعْلَلَ- يُفَعْلِلُ- فَعْلَلَةٌ وَفِعْلاَلٌ babıdır.
دَحْرَجَ – يُدَحْرِجُ – دَحْرَجَةٌ (yuvarlamak), rubâî mücerrede örnektir.
Bu bab gelen fiillerin çoğu müteaddî, bazıları da lâzımdır. Örnek:
دَحْرَجَ اللاَّعِبُ الكُرَةَ . Oyuncu topu yuvarladı.
عَسْعَسَ اللَّيْلُ Gece karanlığı bastı.
Rubâînin Mezîdi Südâsî Fiiller
Rubâînin mezîdi sudâsînin iki babı vardır.
اِفْعَنْلَلَ-يَفْعَنْلِلُ-اِفْعِنْلاَلٌ . 1 babı:
فَعْلَلَ nin baş tarafına bir hemze, aynıyla birinci lâmı arasına bir nun ilave
edilmek suretiyle bu bab elde edilir.
اِحْرَنْجَمَ-يَحْرَنْجِمُ-اِحْرِنْجَامٌ (toplanmak) fiili bu baba örnektir. Bunun rubâîsi, حَرْجَمَ
(topladı) fiilidir.
اِفْعِنْلاَلٌ babı, mutavaat (dönüşlülük) için kullanılır.
اِفْعَلَلَّ-يَفْعَلِلُّ-اِفْعِلاَّلٌ . 2 babı:
فَعْلَلَ nin baş tarafına bir hemze ile ikinci lam cinsinden bir harf ilave
edilerek bu bab elde edilir.
اِطْمَأَنَّ-يَطْمَئِنُّ-اِطْمِئْنَانٌ (yatışmak) fiili buna örnektir. Bunun rubâîsi طَمْأَنَ
(yatıştırdı) fiilidir.
اِفْعِلاَّلٌ babı, mutavaat (dönüşlülük) ifade eder.