[EyMeN&TaLhA]

4.ünite

Aristoteles

Filozof, ansiklopedist, ahlakçı ve mantıkçı gibi birçok niteliği kendisinde toplamış bir filozoftur.

Hekimlik mesleğiyle ilgilenen bir aileye mensup olduğu için, felsefesini kurarken bu mesleğin etkisi altında kalarak, gözlemci kimliğini öne çıkarmıştır. İyi bir eğitim alan Aristoteles, Platon‟un öğrencisi olmuştur

Aristoteles tam anlamıyla bir bilgindir. Hocası Platon‟un etkisinde kalmakla birlikte zamanla kendi bilim ve felsefe anlayışını kurmuş, her seçkin öğrenci gibi o da sonradan hocasının eserlerini eleştirmiş ve hocasının fikirlerini olduğu gibi benimsememiştir.

Aristoteles‟in eserlerini birkaç konu başlığı altında toplamak mümkündür. Bunlardan biri mantıkla ilgili olarak yazmış olduğu ve mantığın klasik kitabı sayılan Organon‟dur. Bu kitabını altı bölüm halinde yazmıştır. Organon, basit bilgilerden karmaşık bilgilere doğru götüren zihin aleti anlamındadır. Organon‟un bölümleri ise, Kategoriler, Önermeler, Birinci Analitikler, Ġkinci Analitikler, Topika ve Sofistik Delillerden oluşmaktadır. Bu bölümlerden Kategoriler varlıkların ana formları, Önermeler düşünce üretme, Birinci Analitikler kıyas, İkinci Analitikler tanım, sınıflama ve bilginin ilkeleri, Topikler diyalektik kıyaslar ve Sofistik Deliller ise Sofistlerin yanlış çıkarımları üzerine yazılmıştır. Bu eser daha sonra Porphirius‟un Ġsagogie‟sinin eklenmesiyle yedi bölüme çıkmıştır. Daha sonra büyük Türk-İslam Filozofu Farabi‟nin (870-950) Poetika ve Retorika‟yı da eklemesiyle dokuz bölüme çıkmış ve yüzyıllar boyunca bu haliyle devam edegelmiştir.

Aristoteles‟in eserleri arasında önemli bir yeri de onun fizikle ilgili yazmış olduğu eserler alır. Bunlar doğadaki unsurlardan söz eden Fizik, astronomiden bahseden Göğe Dair (Sema), Oluş-Bozuluş ve Meteoroloji, hayvanlarla ilgili yazmış olduğu Hayvanlar Tarihi (Zooloji), bitkilerden söz ettiği Bitkiler (Nebatat) gibi eserlerdir.

Onun asıl önem verdiği ve adını koymadığı eseri ise Metafizik‟tir. Asıl felsefesi bu eserde bulunmaktadır. Eserin adı, öğrencisi Andronikos‟un fizikle ilgili eserlerini tasnif ettikten sonra, bu konuyla ilgili eserleri sıraya koyması, dolayısıyla fizikten sonra gelen anlamında Metafizik olarak belirlenmesi ile ortaya çıkmıştır. Aristoteles, aslında bu bahsi ilk Felsefe olarak adlandırmıştır.
Çünkü her ne kadar ilk yazdığı eserler fizikle ilgili ise de bu eserlerin felsefe ile bir ilgisi olmadığı için, felsefeye henüz başlama anlamında İlk Felsefe adını vermiştir. Ancak bu bölümde ele aldığı konular, fizik bahisleri bilinmeden öğrenilemeyeceği için Andronikos bu adı vermiştir. Bu adlar aynı zamanda bir Türk-İslam filozofu olan ibn-i Sina (980-1037) tarafından Ma Kable‟t-Tabia (Fizikten Önceki Felsefe) ve Ma Ba‟de‟t-Tabia (Fizikten Sonraki Felsefe) olarak da kullanılmıştır.

Aristoteles‟in bu eseri aynı zamanda bir felsefe tarihi niteliğine de sahiptir. O, metafizik konularına girmeden önce kendisinden önce yaşamış olan Yunan filozoflarının felsefi görüşlerini aktarmıştır. Bu bakımdan felsefe tarihi araştırmalarında Metafizik isimli eser bir referans olarak yerini almıştır.



Aristoteles‟in yine yüzyıllar boyu etkili olmuş eserlerinden biri de ruhla ilgili yazmış olduğu De Anima (Ruh Üzerine) adını taşıyan kitaptır.
Aristoteles‟in üzerine yazmış olduğu bir diğer önemli konu ise ahlaktır. Onun ahlakla ilgili eserlerinden biri, oğlunun adını verdiği Nikomachos‟a Etik, diğer kitabı ise Eudemos‟a Etik ismini taşır.

Devlet felsefesi üzerine de eser yazmış olan Aristoteles‟in bu konudaki eseri Politica adını taşımaktadır. Onun bu eseri de diğer eserleri gibi, çağları aşan bir etkiye sahiptir. İnsanı değişik şekillerde tanımlayan Aristoteles bu eserinde de „zoon politikon‟ diyerek insanın sosyal bir varlık olduğuna işaret etmektedir.

Son olarak sanatla ilgili yazmış olduğu eserlerden söz edilecek olursa bunların da Poetika ve Retorika adlarını taşıdığını belirtmek gerekir. Poetika Aristoteles‟in başta şiir sanatı olmak üzere diğer sanat kollarını da felsefi bir üslupla ele aldığı eseridir. Retorika ise hitabet sanatının bir klasiği olarak tanıtılabilir. Hatırlanacağı üzere bu iki eser Farabi tarafından mantık konuları arasına alınmıştır


Aristoteles‟in Mantık Anlayış

mantık, felsefenin de diğer bilimlerin de adeta bir anahtarı, bir girişidir.

Organon, altı kitaptan meydana gelmiştir. Bu kitaplardan birincisi Kategoriler‟dir. Kategoriler düşünmeye konu olan nesnelerin adeta formlarıdır. Konuşurken bu zihin formlarını dikkate alarak düşüncelerimizi şekillendiririz.

Aristoteles‟e göre bu formlar cevher, nicelik, nitelik, bağıntı, mekan, zaman, hal, mülkiyet, etki ve edilgidir



Bu kategoriler kullanılarak tek bir obje ile ilgili şunlar ifade edilebilir:

1- Bir obje tümel bir kavram altında toplanabilir; sözgelimi bu bir insandır, bu bir masadır, bu bir ağaçtır gibi. Bu, o nesnenin cevherinin ne olduğunu gösterir.

2- Bu objenin niceliğini soruşturabilir ve mesela bu nesnenin çokluğunu, azlığını, sayısını, büyüklüğünü, küçüklüğünü ifade ederiz. Bu da nesnenin nicelik kategorisindeki sorgusunu ortaya koyar.

3- Yine aynı nesnenin ne gibi vasıfları bulunduğunu sorgular ve sözgelimi sıcaklığını, soğukluğunu, sertlik ve yumuşaklığını.. ifade ederiz.

4- Aynı objenin diğer nesnelerle olan ilgisini de bağıntı kategorisiyle ifade ederiz. Çocuğun anne-baba ile olan ilgisi, masanın ayağıyla olan ilgisi.. gibi.

5- Nesnenin nerede olduğunu bu kategoriyle belirleriz. Ağaç ormandadır.. gibi.

6- Zaman kategorisiyle nesnenin geçmişle ya da şimdi ile olan bağını ortaya koyarız. Sözgelimi Ahmet geçen haziranda doğdu gibi.

7- Objenin bulunduğu durum hakkında hal kategorisiyle hüküm verir ve mesela „kapı açıktır‟ deriz.

8- Bu kategori de ise objenin neye sahip olduğunu belirler ve sözgelimi „Ahmet‟in arabası var‟ deriz.

9- Objenin ne yaptığını etki kategorisiyle ifade ederiz ve mesela „Ahmet çalışıyor‟ deriz.

10- Son olarak ise obje üzerindeki etkilerden, objenin neye maruz kaldığından edilgi kategorisiyle söz etmiş oluruz ve mesela „evi su bastı‟ deriz.


Platon’un öğrencisi olan Aristoteles ise erken dönemlerinde hocasının etkisinde kalmakla birlikte, sonraları kendi özgün felsefesini geliştirmiştir. Felsefe tarihinde mantığı bir bilim olarak ilk defa Aristoteles ortaya koymuştur.

Varlığı oluşla açıklarken, sebepler öğretisine yer vermiş ve var olmanın potansiyelden gerçekliğe (kuvveden fiile) çıkmak olduğunu, dolayısıyla da varlığın bir görünüş değil, somut bir gerçekliği bulunduğunu ortaya koymuştur.

Nitelikçi (kalitatif) bir fizik anlayışından hareket ederek, insanı ve ruhu bu çerçevede değerlendirmiş, yine realist anlayışını ahlak, devlet ve sanat anlayışına da yansıtmıştır. Bilgi, varlık, ahlak, sanat ve siyaset felsefesinde kendinden sonraki düşünürleri büyük ölçüde etkilemiştir.