[nurşen35]

9. Ünite KELAM ESERLERİ



Hz. Peygamber ve sahabe döneminde kelam alanında eser telifi görülmesinin sebepleri ;

a) Hz. Peygamber'in toplum içindeki varlığı ve vahiy sürecinin devam etmesi
b) İslam toplumunun fikri ve kültürel durumunun karmaşıklık ve soyutluktan uzak bir yapı sergilemesi
c) Naslar üzerinde tartışma yaratacak yorumlara sapılmaması
d) Felsefi kavram ve fikirlerle henüz karşılaşılmamış olması

İslam dünyasında çeşitli siyasi fikri gelişmelerin ortaya çıkması dolayısıyla iman esaslarının belirlenmesi için akaid konularının incelenmesi zorunlu hale gelmiştir.
Ebu Hanife'nin akaide dair eserleri ;

1. el - Fıkhül - ekber
2. el- Fıkhül -ebsat
3. el- Alim ve'l- müteallim
4. er- Risale
5. el- Vasiye

Erken Dönem Mutezile Eserleri ;
Kelam ilminin gelişimini sağlayıp fikri mücadeleye öncülük etmişlerdir

1. Ebü'l - Hüzeyl el - Allaf
2. Vasıl Amr b. Ubeyd
3. Bişr b. Mu'temir
4. Nazzam
5. Cahiz
6. Abbad es- Sülemi

MUTEZİLE ESERLERİNİN BAŞLICALARI

CAHİZ
a) Kitabü'd dela'il ve'l -itibar
b) el- Osmaniye
c) er- Red ale'm - nasara ve'l yehud

EBU CAFER el- İSKAFİ
el - Mi'yar ve'l muvazene

SÜNNİ KELAMIN ÖNCÜLERİ

İbn Küllab el- Basri
Haris el- Muhasibi
Ebü'l Abbas el- Kalanisi

İBN KÜLLAB el- BASRİ eserleri;
a) Kitabü's sıfat
b) Kitabü halkil -ef'al
c) Kitabü'r -red alel Mu'tezile (Mutezile'yi red amacıyla yazıldığı anlaşılan eserdir)

HARİS el - MUHASİ eserleri;
a) Fehmü'l - Kur'an
b) Mahiyyetü'l akl
c) Fasl min Kitabil -azame (Mutezile-Rafizi-Mürcii ve Haricileri eleştiren eseridir)

AHMED b. HANBEL eserleri
a) Kitabü's sünne
b) İtikadi ehli's sünne
c) er - Red ale'z zenadıka ve'l Cehmiyye

EHLİ SÜNNET KELAMININ DOĞUŞ DÖNEMİ ESERLERİ
İMAN EBÜ'L HASAN el- EŞ'ARİ
a) '' Risale fi istinsani'l- havz fi ilmi'l kelam '' eserini ehli sünnet mensuplarının kelam konularıyla ilgilenmesi bi'dat olarak değerlendirenlere karşı yazılmıştır.
b) Makalatü'l -İslamiyyin eseri mezhepler tarihine dair yazılmıştır.

İBN FÜREK
a) Müceredü makatil - Eş'ari (Eş'ari'nin temel itikadi kelami meselelerini kendine özgü görüşleri yer alır)

MATÜRİDİ
BİLGİ bir teori olarak ele alan ilk eser Kitabüt tevhid'dir.
Bu eserin konuları şöyledir;
İlahiyat , Peygamberlik , kaza ve kader , büyük günah ve iman konularıdır.

Müslüman toplumunu birleştirmek için ele alınan en önemli eser;
Hakim es- Semerkandi'nin '' es- Sevadü'l a'zam'' dır.

Kelam meselelerinin Selef metoduyla incelendiği küçük hacimli olan risale
Ebu Cafer et- Tahavi'nin '' Akidetü't Tahaviyye'' önemli bir esrdir.

HANBELİ DÜŞÜNCENİN ÖNEMLİ TEMSİLCİLERİ ve ESERLERİ

HASAN b. ALİ el- BERBEHARİ
* Şerhü Kitabi's - Sünnü

İBN BATTA el- UKBERİ
* el- İbanetü'l -el İbanetü's suğra

MÜTEKADDİMİN DÖNEMİ ESERLERİ

* Eş'ari kelamcısı Ebu Bekir el- Bakıllani'nin eserleri
a) Kitabü't - temhid ve el İnsaf ( Bilginin tanımı , kaynakları ve çeşitlerine değinilmiştir)
b) İcazü'l Kur'an ve el- Beyan ( Kur'anın mucize oluş yönlerini incelemiştir)

* Abdülkadir el- Bağdadi
el - Fark beynü'l fırak ve Usulid-din eserinde Eş'arilerden bahsederek sünni doktirinin inanç manifestosunu sunmaktadır.

* İmamü'l - Haremeyn Ebü'l -Meali e Cüveyni '' eş- Şamil fi usulid-din ve el- İrşad'' eserlerinde Aristo mantığına yer vermiş , kelam teknolojinin gelişmesinde katkısı olan ve mütekaddimin döneminden müteahhirin kelamına geçişe zemin hazırlamıştır.

* Ebu Seleme es - Semerkandi '' Cümelü usulid- din'' eseri Matüridi çizgide verilen eserdir.

* Ebü'l Yüsr el- Pezdevi '' Usulid-din'' eserinde bi'dat ehlinin görüşlerini açığa çıkarmış, Ehli sünnet çizgisini muhkem duruma getirmiştir.

* Kadi Abdülcebbar eserleri
a) el- Muğni fi ebvabit -tevhid ve'l adl
b) el- Muhtasar fi usulid-din
c) el- Muğni
d) Tesbitü delail'lin -nübüvve ( İslam'ın nübüvvet anlayışını savunmuştur)
e) Fazlü'l -itiza'l ve tabakatü'l -Mutezile (Mutezile fikirleri ve alimleri hakkında bilgiler vermektedir)

* Mütekaddimin döneminde kelam karşıtı olan Ebu Abdullah ibn Mende'dir.


a9 Kitabüt- iman
b) Kitabü't - tevhid
c) er- Red ale'l -Cehmiyye ( Bu esrlerinde Allah'ın varlığını kelami/ felsefi delillerle kabul etmekte yükümlü olunmadığını işlemiştir)

* Hace Abdullah Herevi '' Zammül- kelam ve ehlihi '' eserinde kelamı eleştirmiş, itikadi konularda tartışmaya girmenin insanı Haktan saptıracağını savunmuştur.

* Mütekaddimin dönemi önemli isimlerden biri de İbn Hazm'dır.
'' el- Fasl fi'l milel ve'l ehva ve'n -nihal ve Usul ve'l Füru'' eserlerinde mezhepler ve dinler tarihini ,dini esasların savunabilmesi için mantık ve felsefenin bilinmesi gerektiğini vurgulamıştır.

* Şii müellif Şeyh Müfid
a) Evail'ül -makalat fi'l mezahibi'l -muhtarat
b) Tashihu'l itikad el- Emali ( eserlerinde Şia kelamının temellerini atmıştır)

MÜTEAHHİRİN DÖNEMİ ESERLERİ

*Müteahhirin Dönemi en önemli ismi Gazzali'dir.
a) Tehafütü'l -felasife (İslam felsefecilerinin görüşlerini eleştirmiştir)
b) Fadeihu'l -Batıniyye ( Batınilere karşı yazılmış eseridir)
c) el- İktisad-fi'l İtikad - İhya ulumud-din ( Kelam metodunu yoğun tatbik etmişve kelam ilmiyle ilgilenmenin farz-ı kifaye olduğunu savunmuştur.)
d) el Maksadü'l - esna ( Esma-i Hüsna meselesine ele almıştır)
e) el- Hikme fi mahlukatillah ( İnsanın yaratılış himeti ve Allah'ın varlığı ve birliğini işlemiştir)
f) İlcamü'l -avam an ilmi'l- kelam ( Kelam ilminin halk için faydalı olmadığını ve entellektüel seviyeye sahip olanların ilgilenmesi gerektiğini savunduğu eseridir)

* Matüridi kelamında müteahhirin dönemi Ebu'l Muin en -Nesefi ile başlar...
a) Tebsıratü'l edille fi usulid-din
b) et - Temhid
c) Bahru'l kelam
d) el- Akaid ( itikadi meselelerine Necmeddin Ömer şerh yazmıştır)

* Mutezile'nin önemli ismi olan İbnü'l Melahim
el- Muteme'd fi Usulid-din eserinin beli kısımları günümüze ulaşmıştır.

* Mutezile temsilcisi Zemahşeri'nin '' el- Minhac fi usulid-din ve el- Keşşaf'dır.
el - Keşşaf eseri Mutezile fikirlerini yansıtır..

* Hanbeli düşüncesini temsil eden Ebü'l Ferec İbnü'l Cevzi '' Def'u Şüpheti't - teşbih'' isimli eserinde nasları doğru biçimde değerlendirmesi ve Müşebbihe ile Mücessime'ye reddiye olması açısından önemlidir..

* İbnül Cevzi '' Telbisü iblis'' eserinde İslami gruparın görüşlerini itikadi açıdan tenkid etmiştir.

* Gazzali'den sonra gelen Şehristani '' kelamın felsefeleşmesi'' yaklaşımını devam ettirmiştir.
a ) Niyahetü'l ikdam fi ilmi'l- kelam adlı eserinde Sünni kelamın konularını ve felsefi meseleyi ele almıştır.
b ) Musaraatü'l - felasife eserinde İbn Sina'nın kelami konularına dair görüşlerini eleştirmiştir.
c ) el- Milel ve'n - nihal eseri mezhepler tarihinin temel kaynaklarındandır.

* Felsefi kelamı başlatan isim ise Fahreddin er- Razi'dir.
a ) el - Metalibü'l -aliye el- Muhassal eserinde felsefe konularını işlemiştir.
b ) Kitabü'l erbain esrinde kelam ilminin konularını ele almıştır.
c ) Maalimü usulid-din
d ) İsmetü'l - enbiya
e ) Nihayetü'l - ukul
f ) Esasü't - takdis ( eserlerinde İslam mezhepleri ve İslam dışı din görüşlerine dair bilgiler verir)

* Seyfeddin el- Amidi '' Ebkarü'l - efkar '' eserinde kelam ile felsefenin birleştirildiği dönemin ilk örnekleridir.

* Hanbeli temsilcisi Takiyyüddin İbn Teymiyye '' el- Akidetü'l - vasıtiyye Minhacü's - sünneti'n - nebeviyye '' adlı eserinde Şia ve Kaderiyye'nin kelami görşlerini rededmiş, Selef çizgisini savunmuştur.

* Nasiruddin et- Tusi Şia'nın temsilcisi astronomi , metafizik , felsefe alanlarda yetkindi. '' Tecridü'l - akaid ve Kavaidü'l - akaid '' adlı eserleri de kelam alanında önemlidir..

* Adudüddin el- İci , şerh ve haşiyecilik dönemi önde gelen ilk temsilcisidir. '' el - Mevakıf fi ilmi'l - kelam '' eseri felsefi konuları açısından dönemin özelliklerini yansıtmıştır.

* Sadeddin Mesud b. Ömer et- Teftazani '' Şerhü'l Akaid '' adlı eseri kelam alanında şerh türü eseridir.

* Seyyid Şerif el- Cürcani '' Şerhul Mevakıf '' isimli eserinde kelamın felsefileşme sürecinde önemi eserdir.

* Eş'ari kelamcısı Celaleddin ed- Devvani '' Şerhul Akaidi'l - Adudiyye '' eserine pek çok haşiye yazılan bu şerh Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulmuştur.

* Ali Kari'nin , Ebu Hanife eseri el - Fıkhül ekber isimli akaid risalesine yazmış olduğu şerh bir kelam kitabı haline getirilmiştir.

* Yeni kelam ilmi döneminin temsilcilerinden biri de Abdüllatif Harputi'dir.

* Dönemin en önemli bir ismi de İzmirli İsmail Hakkı eseri '' Muhassatü'l - kelam ve'l hikme '' bu eser kelam ilmine giriş mahiyetindedir. Diğer eseri de '' Yeni İlmi Kelam''dır.

* Yeni dönem kelam düşüncesinin Mısır'daki temsilcisi Muammed Abduh'dur. Selefi düşünceye yakın durmasıyla çağdaşlarından ayrılır. En önemli eseri '' Risaletü't - tevhid''dir..

* Hint alt kıtasında temsilcisi Mevlana Şibli Numani'dir. Urduca kaleme aldığı eseri el - Kelam'dır...



medineweb.net



hazırlayan nurşen35