4. Ünite HAT SANATI
Hat, ince uzun, doğru yol bir çok noktanın birbirine bitişerek sıralanmasından meydana gelen çizgi ve yazı, duygu ve düşüncelerin belli işaret ve şekillerle tesbit edilmesidir.
Bazı İslam bilginleri Cahiliye dönemi Arap yazısına '' el- cezm'' adını vermişlerdir. İslam öncesi Arap yazısı İslamın doğuşundan bir asır sonra İslam ümmetinin kullandığı yazı olması nedeniyle İslam hattı, İslam yazıları denir.
Kur'an'ın hedeflerinden biri de insanoğlunun gönül gözünü açarak maddi ve manevi güzellik karşısındaki hassasiyetini yaratılışında var olan sanat yeteneğini geliştirip bu yeteneğe yön vermektir. Müslüman hassas, içli, güzeli arayan ve görebilen bir ruh yüceliğine ve temizliğine sahip olmalıdır.
İslamın Doğuşunda Yazı : Cahiliye şiir ve hitabet sanatı en güzel örneklerini vermiş sözlü kültür gelişmişti. İslamın doğuşuyla yeni bir döneme girmiş ve canlılık kazanmıştır. İslamın doğuşunda meşk ve cezm adıyla iki ayrı formda yazı bilinmekteydi. İlk vahiyler biçimsel ve daha kurallı olması için geometrik cezm hattıyla yazılmıştır. Geometrik yazı mekki - medeni ve kufi adını almıştır. Arap hattıyla yazılmış ilk kitap Kur'anı Kerim'dir. Mushaflar deri siyaha yakın , koyu kahverengi mürekkeple mekki, medeni hatla irice yazılmıştır. Noktasız , harekesiz basit bir yazı türüdür.
Emeviler zamanında ilim ve sanat hayatında önemli gelişmeler kaydedilmiş, hüsni hatla mushaf yazan katipler çoğalmış . İlk hüsni hatla yazı yazan Halid b. Ebül - Hayyac'dır. Emevi sarayında ücretle çalışan mushaf yazan Malik b. Dinar'da önemli hattatlardandır. İlk büyük yazı ıslahatçısı Kutbe el-Muharrir'dir. Mevzun ve asli hatlar diye ikiye ayrılmıştır. Arap olmayan milletler harekesiz ve noktasız yazının okunmasında güçlük çekiyor, hataya düşüyorlardı. Bu konuda ilk çalışmayı yapan Ebül- Esved ed- Düveli'dir. Arap alfebesi ve imlasında en önemli ıslahatı yaparak bugünkü harekeleme (seslendirme) usulünü koyan Halil b. Ahmed'tir. Mühmel ve tezyin işaretleri hat sanatına değer kazandırmıştır.
Abbasi Veziri İbn Mukle ve kardeşi Ebu Abdullah el-Hasan bu dönemin ilk büyük üstadlarıdır. İbnül Bevvab'tan sonra aklamı sitte denilen sülüs, nesih, muhakkak , reyhani tevki, rika yazılarını belirleyerek bu kurallarını en gelişmiş şekliyle ortaya koyan sanatkar Yakut el- Müstasimi'dir. Yakut aklam-ı sittenin her birini öğrettiği altı talebesi kendisiyle beraber '' esatize-i seb'a '' (yedi üstad ) diye anılmıştır.
Küfi Çeşitleri ve Ahkam-ı Sitte : İslam yazılarına ve onun mimarisi eserlerin kitabe ve tezyinatında kullanılan celi şekline verilen addır.
1. Cahiliye Dönemi Küfisi (cezm) : Enbar'da doğup geometrik karakterini müsned yazının etkisiyle Hire'de kazanmıştır.
2. Asr-ı Saadet Küfisi (Mekki - Medeni ) : Hz Peygamberin (sav) döneminde Mekke ve Medine'de kullanılan mushafların yazıldığı Arap yazısıdır.
3. Celi Kufi, mushaf yazısından başka dini, askeri ve sivil binaların kitabeleriyle oyma ve kabartma şekli, İslam medeniyetinin en güçlü örneği Kurtuba Ulucami'nin kitabeleridir.
4. Tezyini ve çiçekli kufi, harfin uçları ve yazı boşlukları yaprak kıvrımları çiçek ve hayvan motifleriyle bezenmiştir. Örnek Sultan Hasan medresesi
5. Örgülü kufi, Darüşşifanın pencere alınlıkları örnektir.
6. Makıli, bennai, satranci bu kufinin harfleri sade köşeli geometrik Orta Asya Selçuklu ,İran -Osmanlı mimarisinde yer almıştır.
Aklam-ı Sitte = İslam yazıları arasında farklı üsluplara sahip altı çeşit yazıya verilen addır.
Tevki- Rika = Tevki hat sanatında sultanlara ait bütün belgelerin yazıldığı sülüs kalemi kalınlığında (3-4mm) yazı çeşidine verilen addır. Rika hat sanatında boyutları belirlenmiş küçük kağıt ve parşömen parçaları üzerine süratle yazılan yazıdır. Osmanlılarda rika yazısına hatt-ı icaze denir.
Muhakkak - Reyhani =Muhakkak yazının harfleri büyüktür. Reyhani, Muhakkak yazının karakterine bağlı ince ve küçük yazılan bir hattır.
Sülüs - Nesih = Sülüs , mushaf yazımında çok işlenmiş en eski yazıdır. Nesih , kaideleri kırılarak yazılan neshe nesih kırması denir. Müze , kütüphane ve pirinç taneleri üzerine sure, ayet ve küçük Kur'anı Kerim nüshaları '' Gubari '' hatla yazılmıştır
Celi Yazı
Her yazının tabii büyüklüğünden daha iri yazılmasıdır. Hattatlar celi ölçüsüne en az serçe parmak eninde kabul edilmiştir. Osmanlı hat ekolü ve kurucusu Şeyh Hamdullah (Ö. 1520) Fatih Sultan Mehmed zamanında aylıklı sanatkarların çalıştığı '' ehl-i hiref '' adında teşkilat kurulmuştu. Şeyh Hamdullah yakut yazı tarzını kullanmıştır. Osmanlı hat ekolünde nesih yazı hayranlık uyandıracak derecede güzelleşmiş, kolay okunan bir yazı olması nedeniyle mushaf-ı şerif yazısı tercih edilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman zamanında Anadolu'nun yedi büyük üstadı arasında adı geçen '' şemsül hat '' (hattın güneşi ) ve Yakut-ı Rum diye tanınan Ahmed Şemsettin Karahisarı'dır.
Talebesi Hasan Çelebi'dir. Süleymaniye ve Edirne Selimiye cami kitabe yazılarının ünlü hattatıdır. Hilye-i şerif düzenleyen ilk hattat Hafız Osman'dır. Osmanlı hat üslubu Medresetü Tahsinil Hututil-Melekiyye'de öğretilirdi.
Ahkam-ı Sitte Dışında Gelişen Yazılar = Ta'lik ; Altı çeşit yazının dışında İran hat sanatında yaklaşık XIV. yüzyılın ikinci yarısında belirlemeye başlayan bir yazı türüdür. Ta'lik birleşmeyen harflerin birbirine bağlandığı tevki ve rika yazıdan doğmuş girift ve çok zor okunan bir başka yazıdır.
Divani Yazı =
Osmanlı hat sanatının aklam-ı sittenin dışında gelişen yazılardan biri de Osmanlı Devletinin resmi yazısı divanidir. Padişah fermanları, mensurları , şikayet , mühimme ve ahkam defterleri , devletin resmi kararları Divan-ı Hümayun'da bu hat çeşidiyle yazılmıştır.
TUĞRA = Osmanlı hat sanatı formlarından biri de tuğradır. Osmanlı Padişahlarına ait en eski tuğra örneği basit hatlardan meydana gelen Sultan Orhan tuğrasıdır..
İslam yazılarında güzellik de fiziki ve manevi ahengin neticesidir. Yazıda Fiziki Ahenk (Tenasüp- Terkip)
TENASÜP = Kalem kalınlığına göre harf bünyelerinin en ve boyları ile incelik ve kalınlıkları arasındaki uygunluktur.
TERKİP = Levha , kitabe ve cami yazılarında kullanılan celi sülüs ve sülüs kompozisyonlarında aranan önemli bir sanat unsurudur. Güzel yazı mushaf , kitap ve murakkaların dışında , devlet teşkilatında , mimaride , ahşap , kumaş ve çini sanatlarında sosyal hayatın her safhasında ince duygularla işlenmiştir.
YAZI ALET ve MALZEMELERİ
Kalem , kalemtraş = ( 15 - 20 cm boyundan küçük bıçak )
Makta = Kemik , fildişi , boğa ve sedef gibi maddelerden yapılmış yazı aletidir.
Kağıt- Ahar = Kağıtların üzerine sürülen koruyucu bir tabakadır.
Mühre = Cam ve çakmak taşından yapılmış mühürdür.
Mıstar = Yazılacak kağıdın altına koyularak elle bastırılınca çıkan çizgiler üzerinde düzgün yazı yazılmasını sağlayan alet..
Mürekkep - Divit = Hz. Osman devrinde çoğaltılan mushaflar Medeni hatla yazılmıştır. Mevzun ve asli hatların '' yuvarlak müstedir'' yazı tarzında gelişmiştir. Hat sanatında takip eden ve ahkam-ı sittenin doğmasında ve gelişmesinde rol oynayan üç üstad şöyledir; İbn Mukle , İbnü'l Bevvab, Yakut el- Müstasımi..
Osmanlılarda mimari ve levhalarda celi şekli en çok kullanılan yazı türü SÜLÜS'dür. Osmanlı Türk Ta'lik ekolünün kurucusu Yasarizade Mustafa İzzet'tir. ( Ö. 1849) Bu ekolün en güçlü üstadları Sami Efendi ve talebeleridir.
[Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]
Hazılayan = nurşen35..