[nurşen35]

6. Ünite MİNYATÜR SANATI


El yazması kitapların metinlerini bezemek ve açıklamak amacıyla yapılmış küçük boyutlu renkli resimlere minyatür denir. Latince minor anlamındadır. İslam sanatında minyatüre tasvir , minyatür yapan sanatçıya da musavvir veya nakkaş adı verilmiştir. Nakkaşların birlikte çalıştıkları atölyeye de nakkaşhane denir. İslam minyatür sanatı, İran'ı ve Mezopatamya'yı içine alan Geç Antik Doğu Suriye ve Anadolu'dan Kuzey Afrika'ya kadar uzanan toprakların, Helenistik ve Roma mirasını kapsayan Geç Antik Batı ile VII-VIII yüzyıllarda İslam dünyasına katılan Orta Asya ve Uzakdoğu sanatlarının etkileriyle oluşmuştur.
İslam minyatürlerinin elimize ulaşabilenleri XII - XIII. yüzyıllara aittir.


Doğu Türkistan 'da Alman bilim adamı Albert von Le Cog tarafından ortaya çıkarılarak 1923 'te yayımlanan Maniheist Uygur minyatürleri , figür tipleri ve kompozisyon anlayışı bakımından Selçuklu dönemi minyatürlerinin öncüleri olarak kabul edilir. İslam dünyasında sistemli el yazması üretiminin , Abbasi Halifesi Me'mun'un (813-833) bazı antik kaynakları Arapça'ya çevirtmesiyle başladığı düşünülmektedir. İlk minyatürlü el yazmaları XI. yüzyıl sonlarına aittir. Günümüze ulaşan minyatürlerin en eski örnekleri Artuklu Kitabü'l -Haşaiş ve Kitabü't- Tiryak adlı eserlerde görülür.

Anadolu Selçuklu dönemi minyatür örnekleri, XIII. yüzyıl başlarında Konya'da hazırlandığı anlaşılan '' Varka ve Gülşah '' adlı mesnevide yer alırlar. Nakkaş Abdülmümin el-Huyi tarafından meti içerisine yatay frizler halinde yapılmış olan bu eserin minyatürleri, '' minai tekniğiyle '' bezenmiş Selçuklu figür üslubunun en olgun örnekleridir.
1220'li yıllardan sonra İslam minyatür sanatında İlhanlılar'ın hakim olduğu İran'da hazırlanan yazmalarda Uzakdoğu ve Çin sanatının etkileriyle yeni bir tarz ortaya çıkmıştır.
İbn Buhtişu'nun '' Menafiul-hayevan'' ile Biruni'nin '' el- Asarü'l - bakıye''si bu döneme ait başlıca eserlerdir.


İlhanlı dönemi minyatür üslubu devletin yıkılmasından sonra Ahmed Musa'nın resmettiği '' Miracname , Kelile ve Dimme ve bir Şahname '' önemli eserlerdir.
İslam minyatür sanatının en önemli örneklerin bir çoğu Timurlu dönemine aittir. Bu devirden günümüze ulaşan eserler Timur'un oğlu Şahruh ve torunlarının himayesinde hazırlanmış eserlerdir. Şahruh devrinde Herat'ta '' Camiu't-tevarih'' nüshaları çoğaltılmış, Hafız-ı Ebru'nun '' Külliyat-ı Tarih'i ile Miracname '' (Uygurca yazılmış) nüshalar hazırlanmıştır.

Baysungur için hazırlanmış minyatürlü yazmalar arasında Sadi-i Şirazi'nin Gülistan'ı , Hacu-yi Kirmani'nin Hüma ve Hümayun'u , Firdevsi'nin Şahnamesi, Kelile ve Dimme nüshaları, Nizami'nin Heft Peyker'i önde gelen minyatürlü yazmalarıdır.
Ayrıca Safeviler dönemindeki en önemli eserler ; Firdevs'in Şahnemesi , Sadi Şirazi'nin Külliyat'ı ve Nizami'nin Hamse'sidir. Nizami'nin Hamse'sinin çeşitli nüshaları Feridüddin Attar'ın Mantıku't-tayr'ı bu dönemin üslubunu yansıtan eserlerdendir.

Babür devrinde de Ekber Şah zamanında '' Babürname ve Ekbername '' adlı eserler resimlendirilmiştir.



OSMANLI MİNYATÜR SANATI ve GELİŞİM EVRELERİ

Osmanlı Devletinde , Dilsuzname , Ahmedi İskendernamesi ve Külliyatı Katibi erken Osmanlı minyatür üslubunu temsil eden eserlerdir.

İstanbul'un alınışından sonra İtalya'dan davet edilen Gentile Bellini'nin yaptığı Fatih Sultan Mehmed'in yağlı boya portresiyle Costanzo da Ferrara'nın hazırladığı bronz madalyalar aynı dönemde Fatih'in minyatür geleneğinde portrelerini yapan Osmanlı nakkaşları Sinan Bey ve Ahmed Şiblizade'nin üsluplarını etkilemiştir.
Timur Şiraz'ın minyatür üslubunun en önemli özelliği ise, figürlerin başlıklarında iri boyutta çizilmiş çiçek ve özellikle ufuk hattı üzerinde sıralanan servilerdir.

II. Beyazıd döneminin 1484-1485 yılları olaylarını işleyen resimli manzum bir eser olan Şehname-i Melik Ümmi metni Melik Ümmi tarafından tasvirleri Abdullah nakkaş tarafından yapılmış dönemin tarihi konulu ilk eseridir.


OSANLI MİNYATÜR SANATININ YÜKSELİŞ DÖNEMİ

Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Süleyman devirlerinde Osmanlı minyatürü önemli aşamalardan geçerek özgün üsluba ulaşmıştır. Minyatürde iri sarıklı , zayıf yapılı figürler , çiçek kümeleri, yeşil yapraklar ve serviye benzeyen tepesi kıvrık ağaçlar belirgin özellikleridir.

Kanuni döneminde Matrakçı Nasuh'un ilk eserlerinden biri Tarihi Sultan Beyazıd'dır. Diğer eserleri Irak seferini konu alan ''Mecmua-i Menazil ve Süleymanname'' dir. Onun resmettiği Mecmua-i Menazil eserinin başında yer alan İstanbul tasviri, oluşturduğu özgün topoğrafik resim dilini temsil eden minyatürlerinden biridir. Bu tasvirde Galata , Haliç, Üsküdar ve Boğaz'ın bir bölümü görülmektedir.
Kanuni döneminde Osmanlı Padişahlarının manzum tarihlerinin yazılması ile beraber tarihi konulu bu eserlerin resimlendirilmesi hız kazanmış ve bu tür eserlere '' Şehname '' denmiştir.

Kanuni döneminde oluşan sanat ortamının portreleriyle tanınan bir nakkaşı Nigari mahlasıyla şiirlerde yazan Haydar Reis olmuştur. Haydar Reis Sultan II. Selim'inde portrelerini yaparak ün kazanmıştır.
II. Selim'in meclislerine katılan sanatçının yaptığı on bir padişah portresinden oluşan bir dizi portrenin Barboros Hayreddin tarafından Fransız donanması komutanı Virginio Orsini'ye hediye etmiştir.
Osmanlı minyatür sanatını yönlendiren sanatçılar Sinan Bey ve öğrencisi Şiblizade Ahmed, Nigari Hüseyin , Levni , Abdullah Buhari, Refail ve Kapıdağlı Kostantin en ünlüsü Nakkaş Osman'dır.
İlk eseri '' Nüzhetül esraril-ahbar der Sefer-i Sigetvar''dır. Diğer eserleri, Topkapı Sarayının birinciavlusunu durumunu belgeleyen '' Hünername ''. Üst kat köşküyle sarayın saltanat kapısı olan '' Bahrı Hümayun'' . Avluda silah deposu '' Cephane-i Amire''. Yanındaki odun deposu '' Miri Odun Terazisi'' , '' Deavi Kasrı'' 1866 yangınında yanan '' Enderun Hastahanesi'' gösterilmektedir.

Sünnet düğünü surnameler III. Murad döneminde ilk kez görülür. '' Şemailname veya Kıyafetüihsaniye fi Şemailül -Osmaniye'' Osman Gazi'den III. Murad'a kadar hüküm süren on iki Osmanlı Padişahının fizyonomik özellikleri anlatılmıştır.
Minyatürlü Osmanlı el yazmalarının türlerini Şehnameler , Gazavatnameler , Surnameler, Silsilenameler, Peygamberler Tarihi, Tasavvuf, Bilim ve Edebi konulu eserler kıyafet albümleri ve sefaretnameler olarak gruplandırmak mümkündür.

Şehnameler Osmanlı Padişahlarının kendi dönemlerinin veya kendinden önceki dönemlerin olaylarını konu alan eserlerdir.
Gazavatnameler , Osmanlı serdarlarının fetihlerini konu alırlar.
Surnameler , sünnet düğünü şenliklerini anlatır.
Silsilenameler , Osmanlı Padişahlarının soylarını Hz. Adem'e kadar indiren bir silsileyi resimli çizelge şeklinde verir.
Tek yapraklı minyatür yapımı XVIII. yüzyıl başında Sultan I. Ahmet döneminde önem kazanmıştır.
Tek yapraklı minyatüre örnek I. Ahmed Albümü Sarayda Düzenlenen Eğlenceler , Osman Gazi'den Yavuz Sultan Selim'e kadar Osmanlı tarihini konu alan minyatür tek eseri '' Tacüt-Tevarih''tir.

Kadın ve erkek güzelliklerini anlatan '' Hubanname ve Zenanname''dir.
İslam dünyasında ilk Türk minyatür üslubu Selçuklu minyatür üslubu olarak adlandırılmaktadır.
Klasik Osmanlı minyatür üslubu XVI. yüzyılın ikinci yarısında Nakkaş Osman tarafından oluşmuştur.

Hira dağında Hz. Cebrail ve diğer meleklerin Hz. Muhammed (sav) emrinde olduklarını söylemesi Siyer-i Nebi minyatürü Nakkaş Hasan ve ekibi Osmanlı eyalet üslubuyla resimlendirilmiş eser Cemius-siyer Mevlana Celaleddin Rumi'nin Molla Şemsettin ile karşılaşmasıdır.

Hz. Adem ve Hz. Havva minyatürü Falname Nakkaş Hasan , Orhan Gazi'den -Kanuni padişahların metinde anlatılan alimlerin tasvirleri bulunur. (Tercüme-i Şekaik-i Numaniyye)
III. Ahmed'in oğullarının sünnet şenliklerine Surnamcı Vehbi minyatürlerine verilen isimdir..




hazırlayan nurşen35


medineweb.net