[nurşen35]

10. Ünite


TÜRK DİN MUSİKİSİ


Musiki Eski Yunan mitolojiden isim olarak türüyerek günümüze müzik olarak yaygınlaşır. Matematikçi Pisagor musikiyi birbirine benzemeyen çeşitli seslerden meydana gelen icra'dır, demiştir.
İbn Sina'ya göre birbiriyle uyumlu olup olmadığı yönünden sesleri ve bu sesler arasındaki zaman sürelerini araştıran matematiksel bir ilimdir.
Jean -Jacgues Rousseau (Ruso)'ya göre musiki sesleri kulağa hoş gelebilecek şekilde düzenleme sanatıdır.
Filozof Emmanuel Kant ise sesler aracılığıyla birbirini takip eden güzel hisleri ifade etme sanatıdır.
Filozof Konfiçyus'un bir milletin ahlaki yönüyle nasıl idare edildiğini anlamak isterseniz o milltin musikisini inceleyin demiştir.
Shakaspare müzik yerle gök arasındaki her varlığa hiç kimsenin dayanamayacağı bir kudretle sarsar .
Mevlana Allah aşıkları için ruhun gıdasıdır, gerçek sevgiliye kavuşma ümidi vardır.
Alman besteci Ludwig van Beethoven müzik insanı Allah'a en fazla yaklaştıran şeydir ve bütün bilgilerin ,bütün felsefelerin üstündedir.
Goethe, musiki doğrudan doğruya ruha hitap eder, ruh da kendisini ancak musikinin desteğiyle en iyi şekilde ifade edebilir.

Musikinin Kaynağı : Latin şairlerinden Lucrece musikinin sesleri taklidinden doğduğunu iddaa etmiştir.

Musiki -Sanat - Din İlişkisi : Musiki için sanatın şu tarifi herşeyi söylemiştir. Tasarlanan bir şeyi vücuda getirmek için hüner ve zekanın kullanılması ve insanın tabiata katılmasıdır. Tabiatın özündeki ilahi güzelliği ve ahengi duymak , ifade etmektir. İnsan duygularını ifade edebilmek için iki önemli vasıta kullanılmıştır. Söz ve ses......

İslam Dünyasında Musiki Çalışmaları

Arapların sesle yaptıkları nağmelere terennüm, şiirle söyledikleri nağmelere ise gına denir..
Önemli okuyucular Tuveys, Azzetül -Meyla , Gariz Said b. Miscah, İbn Muhriz , Ebu Said Cemile , İbn Süreye , Mabed ve Delal'dir. İslam aleminde ilk musiki eseri yazan Yunus el-Katib ,Said b. Miscah , İbn Muhriz , Gariz ve İbn Süreyc, Musikinas Yahya el- Mekki'nin kaleme aldığı Kitabül Egani'dir.
Yakup b. İshak Kindi (Ö. 866) musiki teorisi üzerine çalışan ilk İslam filozofudur. Ebced harflerine dayalı bir nota sistemi kurmuş musikiyi , felsefe , mantık , geometri, aritmetik ilimleriyle birlikte değerlendirmiştir.
Farabi'nin musiki konusunda yazdığı üç eserinden en genişi el- Musikal -Kebir'dir. Muhammed b. Ahmed el- Harizmi'nin (997) Mefatihul - ulüm musiki ansiklopedi X. yüzyılda Basra'da dini, siyasi, felsefi , ilmi açıdan ortaya çıkaran bir topluluk olan İhvanı Safa Risaleleridir.
İbn Sina eş- Şifa , en- necat ve danişname-i Alai adlı kitaplarında musikiye yer vermiştir. Talebeleri İbn Zeyle , Fahreddin er-Razi ve Nasiruddini Tusi bu alanda eser vermiş bilim adamlarıdır.
Musikinaşların hayatlarına dair bilgiler şu kitaplarda Mesudi'nin Mürucüz - zeheb , Ebül-Ferec el- İsfahani'nin el- Egani'de yer alır.
İslamiyet öncesi Türklerin musiki aletleriyle icra ettikleri eserlere kök veya gök sesli okunanlara ise '' ır ve dule'' denirdi.

Türk Dini Musikisinin Doğuşu- Önemi

Eski Türk inançları doğrultusunda belirli zamanlarda yapılan törenlerde dini mahiyetteki musikinin önemli bir yeri vardır.
Tonguzların '' şaman '' Altay Türklerinin '' kam '' , Kırgızların '' bahşı '' , Oğuzların '' ozan '' adını verdikleri şairlerin dışında sihirbazlık hekimlik , rakkaslık ve musikinaslık halk arasında büyük etkisi vardır. Türklerin en eski çalgısı '' kopuz''dur. Eski Türklerin dini nitelik taşıyan üç büyük ayini vardır.
1. Avların bereketli olması için düzenlenen ve sığır adı verilen sürgün av ayinidir.
2. Şeylan, şilan , şölen, çeşn ya da toy adı verilen kurban ayinleri
3. Ölen kişinin ruhunun dinlenmesini sağlamak amacıyla düzenlenen ve yuğ denilen umumi matem ayinleridir.

Dini Musikisinin Gelişmesinde Tasavvufun ve İbadetlerin Rolü

İnsanlığın mutluluğu ile beraber Allah'a yönelme şeklinde özetleyebileceğimiz tasavvuf bir din veya felsefi düşüncenin ideale yöneliş esasıdır. Tasavvuf kalbin her türlü kötülüklerden ve hastalıklardan arındırılması güzelliklerle bezenmesidir. İbadetler ve zikirler esnasında çeşitli sebeplerle ve birtakım kaideler çerçevesinde icra edilen bir musikiyi meydana getirdi. Buna '' dini musiki '' denir.
Dini musiki şekilleri şunlardır :

I. Cami Musikisi ve Şekilleri ; Cami musikisinin icracıları imamlar ve müezzinlerdir. Ezan okunması, ihlas surelerinin kıraati, kamet getirmek , namazın cemaatle kılınmasıyla imamın kıraati , selamdan sonra müezzinler tarafından okunan ibareler , tesbihat , dua ve mihrabiyenin bütünü cami musikisini meydana getirir. Bütün müezzinlerin katılımıyla icra edilen müezzinlik faaliyetine cumhur müüezzinliği denir. Vakit namazlarında öğle , ikindi ve yatsı namazlarında , cuma, bayram ve teravih namazlarında ayrıca mübarek gün ve gecelerde icra edilirdi.
a. Ezan
b. Tesbih ( Sübhanallah)
c. Temcid (Allah'a yapılan dualar )
d. Tekbir

II. Tekke (Tasavvuf) Musikisi ve Şekilleri : Mevlevilik ve Bektaşilik dışındaki tarikatlerde zikirler üç şekildedir.

a. Oturularak yapılan zikirler '' kuud zikri''
b. Ayakta yapılan zikirler '' kıyam zikri ''
c. Ayakta devamlı ilerleyip dönmek üzere yapılan zikirlere '' devam zikri '' ddenir.
Zikirdeki dini musikisi eserlerini '' zakirbaşı'' idare eder.

1. Mevlevi Ayini ; Mevlevi Sema '' bir aşk meclisi '' olarak ifade edilir. Mevlevi ayini , kıyamet gününü sema , insanın miracını , manevi yolculuğunu simgeler. Kollarını açarak sema eden semazenin sağ eli dua edercesine göklere dönük , Allah'ın ikramını almaya hazır , devamlı olarak baktığı sol eli ise yere dönüktür. Böylece Hak'tan aldığı manevi güzellikleri Hak gözüyle baktığı halka ulaştırmaktır. Semazenin başındaki sikke mezar taşı, tennure kefeni, sırtındaki hırkası da kabridir.

2. Durak ; Durak güfteleri dervişlerin ismi celal zikrine hazırlanmaları için daha çok Allah'ın büyüklüğü , sıfatları gibi konuların işlendiği şiirlerden seçilmiştir. İki zikir arasında durma esnasında okunduğu için bu isim verilir.

3. Şuğul ; Türk bestekarlar tarafından Türk musikisi makam ve usulleriyle bestelenmiş Arapça güfteli ilahilere verilen isimdir. Bestekar Eyyubi Zekai Dede'dir.

4. Nefes ; Çoğunlukla Bektaşi tarikatına bağlı şairler tarafından kaleme alınmış tasavvufi güftelerin bu tarikat çerçevesinde düzenlenen sazlı - sözlü toplantılarda okunan şeklidir.

III. Cami ve Tekke Musikisinde Ortak Şekiller :
1. İlahi
2. Na't
3. Sala ( Sabah salası - Cuma Salası - Cenaze Salası - Salat-ı Ümmiyye )

Tevşih - Mevlid ve Miraciyye gibi eserlerin okunmak üzere bestelenmiş, güfteleri her yönüyle Hz. Peygamberi konu alan ilahilerdir. Tevşih okuyana '' Tevşihhan '' denir.

Mevlid : Hz. Peygamberimizin (sav) doğum yıldönümünde törenlerde okunmak üzere yazılmış eserlerdir. İlk mevlid merasimleri Mısır'da Fatımiler devrinde Muiz Lidinillah döneminde ( 972 - 975 ) düzenlenmeye başlanmıştır. İbn Dihye ilk mevlid kitabı
'' et Tenvir fi mevlidis siracil münir '' adlı eseridir. ( Atabeg)'e takdim etmiştir.

Mi'raciyye : Miraç anını anlatan manzumelerdir.

Mersiyye : Bir kimsenin ölümünden sonra onun iyilik, üstün sıfatları ve ölümünden duyulan acıyı dile getirmek için yazılan manzumedir.

Kaside : Allah (cc) Hz. Peygamber (sav) İslam dininin ibadet , ahlak ve tasavvufi meselelerden söz eden bu arada bazı düşünce fikir ve nasihatları içeren dini - tasavvufi şiirlerin okunmasıdır.

Ünlü filozof Farabi'nin musikiyle ilgili eserinin adı '' el- Musikal-kebir '' dir.
İrticali okuyş, herhangi bir besteye bağlı kalmadan okumaktır.
Mevlevi ayinlerinin bölümlerine selam denir.
Günümüze ulaşan şuğul repertuvarının büyük kısmı Zekai Dede'ye aittir. Nayi Osman Dede'nin miraciyyesi, segah , müstear , dügah neva , saba , hüseyni ve nişabur makamlarındaki hanelerden meydana gelmiştir. Miraciyyenin neva hanesi kaybolmuştur.









HAZIRLAYAN=nurşen35

Bu hizmet medineweb.net ailesine mahsustur.alıntı yapılması halinde kaynak verilmesi zorunludur..