terakki Üyemizden Alıntı
 YENİ TÜRK DEVLETİ’NİN İLANI: LOZAN’DAN CUMHURİYET’E
Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922)
Mudanya ateşkes anlaşması kurtuluş savaşını bitiren anlaşmadır.
Katılan Devletler: TBMM, İngiltere, Fransa ve İtalya (Yunanistan katılmadı)
-Mudanya Konferansı’nda Türkiye’yi İsmet Paşa, temsil etti.
11 Ekim 1922 günü mütareke imza edilmiştir.
İmza edilen protokole göre;
- Doğu Trakya’nın tahliyesine, sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren başlanacak ve 15 gün içinde tamamlanacaktır.
-Yunanlılar çekildikçe idareyi Müttefiklere, onlar da Türklere bırakacaklardır. Yunan kıtalarının çekilmelerinden sonra 30 gün içinde Müttefikler de Trakya’yı tamamen boşaltacaklardır.
Mudanya Mütarekesi’nin yapılmış olması ile TBMM itilaf Devletlerince resmen tanınmış oluyor, Doğu Trakya ,İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan işgalden kurtarılmış oluyordu.
LOZAN KONFERANSI’NIN TOPLANMASI
-TBMM Hükûmeti konferansın İzmir’de toplanmasını istediyse de bu istek, Türk tarafının itibarının artıracağı ve Yunanistan’ın incinebileceği nedeniyle itilaf Devletleri tarafından kabul görmemiş, Konferans’ın tarafsız olan İsviçre’nin Lozan şehrinde toplanması kararlaştırılmıştır.
-Lozan görüşmelerine İstanbul hükümetinin de çağrılması üzerine I.TBMM 1Kasım 1922 de Saltanatı kaldırdı.
Mustafa Kemal Paşa, Lozan Konferansı’nda Türkiye’yi, Mudanya Mütârekesi’nde de görüşmeleri başarıyla yürüttüğünü düşündüğü İsmet Paşa’nın temsil etmesini istemiştir.
Heyet şu kişilerden oluşmuştur: Hariciye Vekili İsmet Paşa I. Delege, Sağlık Vekili Dr. Rıza Nur II. Delege olarak tayin edilirken mali müşavir olarak Hasan Saka ve Celal Bayar görevlendirilmişlerdir.
Konferansa Katılan Ülkeler:
Türkiye ile birlikte İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Japonya, Romanya ve Yugoslavya bütün maddeler üzerinde söz sahibi olarak Sovyet Rusya ve Bulgaristan ise yalnızca Boğazlar görüşmelerine katılmak üzere ABD de gözlemci sıfatıyla katıldılar.
Lozan Konferansı’nda Görüşülen Meseleler
Lozan Konferansı’nda meseleleri incelemek üzere üç komisyon kurulmuştur.
I. Komisyon, topraklara, askerliğe, boğazlara;
II. Komisyon Türkiye’de yabancıların tabi olacağı rejime;
III. komisyon ise iktisadi ve mali meselelere ait konulara bakacaktı
Konferans’ta Türk heyeti Misak-ı Millînin gerçekleştirilmesi için gayret gösterirken itilaf temsilcileri Sevr’i esas almışlardır.
Konferansta; Ermenilere toprak verilmesi, kapitülasyonları, dış borçlar , savaş tazminatı ve tamirat bedeli, boğazların statüsü gibi meselelerde anlaşmaya varılamaması üzerine 4 Şubat 1923’te Türk heyeti, antlaşma tasarısını imzalamayı reddederek toplantıyı terk etmiş ve Türkiye’ye dönmüştür
-Lozan görüşmeleri ile ilgili tartışmalar sonucu 1 Nisan 1923 tarihinde Büyük Millet Meclisi büyük bir çoğunluk ile seçimlerin yapılması kararını almıştır.(Lozan Anlaşması II.TBMM tarafından onaylanmıştır)
23 Nisan 1923’te Konferans’ın ikinci dönemi başlamıştır.
A-SINIRLARIN TESPİTİ
-Suriye sınırı :Ankara anlaşmasına göre, (Hatay ve İskenderun sınırlarımız dışında)
-Doğu Trakya sınırı: Mudanya Mütarekesi’nde tespit edildiği şekilde Meriç Nehri’nin teşkil etmesi ve Edirne ile birlikte (Harp tazminatı olarak) Karaağaç’ın da Türkiye’de kalması kararlaştırılmıştır.
-Türkiye-Irak sınırının (Musul meselesi) çözümü mümkün olamamış ve meselenin Lozan’dan sonra dokuz ay içinde Türkiye ile İngiltere arasında dostça belirlenmesi kararlaştırılmıştır.( 5 Haziran 1926’da imzalanan Ankara Antlaşması ile Musul’un İngilizlerin manda yönetimi altında Irak’a bırakılmasına karar verilecektir.)
Boğazlar
-Boğazlardan yabancı gemilerin serbestçe geçmesi prensip olarak kabul edilmiştir. Boğazlardan geçecek yabancı gemilere nezaret etmek üzere bir Türk temsilcisinin başkanlığında bir Boğazlar Komisyonu kurulması kabul edilmiştir. Çanakkale mıntıkasında sahilden 20 kilometrelik bir bölge ile İstanbul Boğazı’nın her iki tarafının 15 kilometrelik mıntıkası asker ve silahtan arındırılacaktı.
Adalar
İmroz, Bozcaada ve Tavşan adaları Türkiye’ye ,Sisam, Sakız, Midilli, Limni ve Semadirek adaları askersiz olmaları şartıyla Yunanistan’a , Rodos ve on iki ada ile Meis Adasının italyanlara, Kıbrıs’ın İngiltere’ye verilmesi kararlaştırıldı.
B-AZINLIKLARLA İLGİLİ MESELELER
Ermeni Yurdu: Türk heyeti tarafından reddedildi.
Azınlıklar: Türk vatandaşı sayıldı
Nüfus Mübadelesi: Yunanistan’daki Türkler ile Türkiye’deki Rumların yer değiştirmesi kabul edildi. Batı Trakya Türkleri ile İstanbul Rumları mübadelenin dışında bırakıldı.
Patrikhane: Türkiye hukukuna uymak şartıyla Türkiye’de kalması kabul edildi.
Yabancı Okullar: Türk Maarif Vekâleti müfettişleri tarafından teftişe dilebilecekler ve müdür muavinlerinden birisi Türk olacaktır.(İç mesele sayıldığından dış müdahale kabul edilmemiştir)
C-İKTİSADİ VE MALİ MESELELER
Dış borçlar: Osmanlı Devleti’nden ayrılan ülkeler arasında paylaşılacak ve Türkiye’nin payına düşen borçların ödenmesi belirli taksitlere bağlanacaktır.
Kapitülasyonlar: Kapitülasyonlar bütün sonuçlarıyla kaldırıldı.( Ancak bazı Batılı uzmanlar Türk adliyesini düzenlemek için 5 yıl süreyle Türkiye’de danışmanlık görevi yapacaklardır. Ekonomik bağımsızlık sağlandı)
Savaş Tazminatı: Yunanistan’ın Karaağaç kasabasını Türkiye’ye vermesi kararlaştırıldı.
143 maddeden oluşan Lozan Barış Anlaşması, 24 Temmuz 1923’te imzalandı. ABD Lozan’a gözlemci olarak katılmış, bu nedenle Antlaşmayı imzalamamıştır.
Bu anlaşma ile:
-Yeni Türk devletinin sınırları belirlendi, bağımsızlığı tanındı.
-Osmanlı’dan kalan bir çok sorun çözümlendi,
-Bu anlaşma günümüze kadar geçerliliğini sürdürdüğünden dolayı I.Dünya savaşı sonrasında imzalanan anlaşmalardan en uzun ömürlü olanı kabul edilir.
-Misak-ı milliden önemli tavizler verilmekle birlikte bu anlaşma ile yeni Türk devleti bağımsız devletler arasındaki yerini almıştır.
ADIM ADIM CUMHURİYET’E GİDİŞ
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin II. Dönem Çalışlmaları
İkinci Türkiye Büyük Millet Meclisi 11 A¤ustos 1923 Cumartesi günü çalışmalarına başlamış ve Gazi Mustafa Kemal meclis başkanı seçilmiştir. Yeni meclis ilk olarak 23 Ağustos’ta da Lozan Barış Antlaşması’nı onaylamıştır.
Türk Ordusunun İstanbul’a Girişi
24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması hükümleri gereği Antlşma Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından tasdik olunduktan sonraki altı hafta içinde İstanbul’daki itilaf askerleri boşaltılacaktı.
6 Ekim 1923 tarihinde Şükrü Naili Paşa komutasındaki Türk askerleri İstanbul halkının büyük sevgi gösterileri arasında İstanbul’a girdiler.
Ankara’nın Başkent Oluşu
9 Ekim 1923 tarihinde Malatya Mebusu İsmet Paşa ile 14 arkadaşının imzaları ile Ankara’nın başkent olması TBMM’ye teklif edildi. 13 Ekim 1923’te Meclis’te görüşülerek kabul edilen ve Anayasa’ya dahil edilen madde ile “Türkiye Devleti’nin başşehri Ankara şehri” olarak belirlenmiştir.
Ankara’nın başkent olmasında;
-Yeni Türk devletinin ,Osmanlı’dan farklı olduğunu göstermek
-Güvenlik ve Ankara’nın jeopolitik konumu etkili olmuştur.
CUMHURİYETİN İLANI
Mecliste Hükûmete karşı muhalefet hızla artrmaya başlamıştır. Hükûmet Reisi ve İçişleri Bakan› Fethi Bey
İçişleri Bakanlığı görevinden ayrılmıştır. Aynı sırada Ali Fuat Paşa da meclis ikinci reisliğinden istifa etmiştir.
Muhalifler, Fethi Bey’den boşalan İçişleri Bakanlığına Erzincan Mebusu Sabit Bey’i, meclis ikinci başkanlığına da
Rauf Bey’i seçtiler.Bu durum Mustafa Kemal Paşa’yı rahatsız etti.
Mustafa Kemal’in isteği üzerine hükümet istifa etti ve muhalefetten hükümeti kurmaları istendi.Bu gerçekleşmeyince Mustafa Kemal 28 Ekim’de yakın çalışma arkadaşlarına ertesi günü Cumhuriyeti ilan edeceğini belirtti.
Teflkilat-I Esasiye Kanunu’(Anayasa)nun birinci maddesine“Türkiye Devleti’nin idare şekli cumhuriyettir” cümlesi ilave edilerek Cumhuriyetin ilanı 29 Ekim 1923 te gerçekleşti.Ayrıca anayasaya “Türkiye Devletinin dini İslam, resmî lisanı Türkçedir” maddeleri de ilave olunmuştur.
Yapılan düzenlemelerde muhalefetin en çok tepki gösterdiği madde;“Türkiye cumhurbaşkanı Devlet’in de başkanıdır. Bu sıfatla lüzum gördükçe Meclise ve Bakanlar Kuruluna başkanlık eder” maddesidir.
Cumhuriyetin ilanı ile:
-Yeni Türk devletinin rejimi belirlendi
-Kabine sistemine geçildi
-Gazi Mustafa Kemal Paşa Cumhurbaşkanı ,İsmet Paşa hükümeti güvenoyu alarak başbakan, aynı gün Fethi Bey Meclis Baflkanlığına seçilmiştir.
-Hükümet bunalımı sona erdi.
-Teşkilat-ı esasiye (1921 anayasası) de ilk değişklik yapıldı. |