S. TELEOLOJİK DELİL HANGİ FİKİR ÜZERİNE BİNA EDİLİR?
C. Teleolojik delil, daha çok mahiyete ilişkin olan “varlık" kavramından değil, âlemde görülmesi ve kavranılması mümkün olan amaç düzen ve uyum fikrinden kaynaklanmaktadır.
S. TELEOLOJİK DELİL İSLÂMDA HANGİ FİLOZOFUN HANGİ FİKİRLERİ İLE DESTEKLENİR?
C. Teleolojik delil, İslamda daha çok İbn Rüşdün inayet(lütuf) ve ihtira (icat) kavramlarını dikkate alarak ortaya koyduğu “inayet delili" ve "ihtira delili" diye bilinen iki ayrı yaklaşımla da desteklenmektedir.
S. İNAYET (LÜTUF) DELİLİ?
C. İnayet (Lütuf) Delili: Bütün varlıklar insana ve insanın varlığını devam ettirebilmesine elverişli bir uyum, düzen ve uygunluk içerisinde var edilmiştir.
Bu uyum ve uygunluk, ilim ve iradeye dayalı bir düzenleme gerektirdiği için, onun, varlıklarda kendi basına gerçekleşmesini düşünmek makul görünmemektedir.
O halde, bunu sağlayan ilim ve irade sahibi bir varlığın olması gerekir ki, bu da Tanrıdır.
S. İHTİRA (İCAT) DELİLİ?
C. İhtira (İcat) Delili: Bu, canlılığın başlangıcı ve cansız varlıklarda hayatın ve hareketin ortaya çıkısı esasına dayanır.
Doğadaki bütün varlıklarda görülen canlılık kendiliğinden olan bir durum olmayıp Tanrının bir icadıdır ve her birinde insan için bir fayda vardır.
Mesela, kuru bir kütükten üzüm gibi tatlı ve sulu bir meyvenin ortaya çıkması Tanrının bir icadı ve bir lütfüdür.
Bu yaklaşım, âlemde görülen gaye ve düzenin insan hayatı açısından yararlılığına dikkat çekerek onları, teorik bir fikrî tespit olmaktan çıkarıp anlamlı ve pratik bir faaliyetin eseri haline getirmektedir. |