[nurşen35]

Ünite 7: Okuma ve Dinleme

Okuma
Okuma, bir yazıyı bütün öğeleriyle algılama, anlama ve
kavrama süreci olarak nitelendirilir. TDK’ye göre okuma
“yazıya geçirilmiş bir metne bakarak bunu sessizce
çözümleyip anlama, seslere çevirme”dir. Okuma sürecinde
dikkat edilmesi gereken okumanın beş temel ilkesi vardır.
Bunlar:
1. Okuma anlam kurma sürecidir.
2. Okuma akıcı olmalıdır.
3. Okuma stratejik olmalıdır.
4. Kişi okumaya güdülenmelidir.
5. Okuma yaşam boyu devam etmelidir.
Okuduğunu Anlama
Okumak ve anlamak kavramları birbirinden farklı gibi
görünse de aslında birbiriyle çok bağlantılı kavramlardır.
Okuduğunu anlamayla ilgili bazı temel ilkeler şu şekilde
sıralanabilir:
• Okuma bir anlam kurma sürecidir. Anlamanın
gerçekleşmediği okuma, sadece mekanik bir eylemdir,
kelimeleri seslendirmeden öteye gitmez.
• Okuduğunu anlama süreci beynin aktif olmasını
gerektiren çok boyutlu bir süreçtir. Dolayısıyla yoğun bir
zihinsel çabayı zorunlu kılar.
• Okuduğunu anlamanın gerçekleşmesi ciddi bir dikkat
gerektirir. Dikkat, okuduğunu anlamanın temel
ölçütlerinden biridir.
• Okuduğunu anlama, ön bilgilerle ilişkiler kurmayı,
dikkatli bir düşünmeyi, yorumlama becerisini, analiz ve
sentezi gerektirir.
• Okuduğunu anlama, okunanların ön bilgilerle ve
bağlantılı diğer konularla ilişkilendirilip zihinde yeniden
yapılandırılmasıdır.
• Okuduğunu anlama, zengin bir kelime dağarcığını
gerektirir. Kelime dağarcığının kısıtlı olması okuduğunu
anlamayı güçleştirecek, buna bağlı olarak ya anlama
gerçekleşmeyecek ya da anlama hızı yavaşlayacaktır.
• Okuduğunu anlama geniş bir bilgi birikimini ve var olan
bilgiler arasında sağlam ilişkiler kurma becerisini
gerektirir.
• Okuduğunu anlama, metnin ana düşüncesini, konusunu,
metinde sunulan düşünceler ağını bulma, kavrama,
metinde iletilmek istenen mesaj ya da mesajları doğru
algılamadır.
Okuduğunu anlayabilmenin başlıca şartları vardır. Bunlar:
1. Yoğun dikkat
2. Yeniden yapılandırma
3. Zihinde canlandırma
4. Çıkarımlarda bulunma
5. Anlam kavrama
Okuma Alışkanlığı
Okumanın bir davranış haline getirilmesinde okuma
alışkanlığının payı büyüktür. Okuma alışkanlığı edinmeyi
etkileyen faktörler;
1. Bireysel etkenler
2. Çevre
3. Aile
4. Okuldur.
Okuma Türleri
1. Sesli okuma
2. Göz atarak okuma
3. Sessiz okuma
4. Özetleyerek okuma
5. İşaretleyerek okuma
6. Tahmin ederek okuma
7. Soru sorarak okuma
8. Tartışarak okuma
Okuduğunu Anlama Stratejileri
Okuduğunu anlama stratejileri; okuduğunu anlama ve
kavramayı kolaylaştırmak, bu süreçte yaşanan sorunları
çözmek amacıyla kullanılan stratejilerdir. Bunlar;
. Okuma öncesinde kullanılan stratejiler: Okuma amacının
ve metinden ne alınmak istendiğinin belirlendiği aşamadır.
. Okuma sırasında kullanılan stratejiler: Okuma
öncesinde belirlenen amaçlar doğrultusunda metnin
okunması, değerlendirilmesi ve anlama düzeyinin kontrol
edilmesidir.
. Okuma sonrasında kullanılan stratejiler: Okumanın
amaçlara uygun gerçekleşip gerçekleşmediğinin
denetlenmesidir.
Eleştirel Okuma
Eleştirel okuma kavramı eleştirel düşünme ile yakından
ilişkilidir. Eleştirel okuma, eleştirel düşünme yaklaşımının
okuma eyleminde, metin üzerinde uygulanmasıdır.
Temelinde dikkat, nesnellik, geniş bir bakış açısı ve
yorumlama vardır. Eleştirel düşünmenin temel özellikleri
arasında;
1. Önyargılardan uzak durmak
2. Zihinsel düşünme süreçlerini aktif kullanmak
3. Çok yönlü bakış açısı
4. Bilimsel yaklaşım
5. Neden-sonuç ilişkisi
6. Yoğun dikkat vardır.
Eleştirel düşünme ve okumanın içerdiği beceriler ise;
1. Tanımlama
2. Bilgi toplama
3. Hipotez kurma
4. Yorumlama ve genelleme
5. Akıl yürütme
6. Değerlendirme
7. Uygulama’dır.

Dinleme
Dinleme en genel anlamıyla, kulağa gelen seslerin doğru
algılanması, anlamlandırılması ve uygun tepkinin
verilmesini içeren yoğun bir zihinsel süreç olarak ifade
edilebilir. Dinlemenin temel özellikleri şöyle sıralanabilir:
• Konuşan ve dinleyen tarafların varlığı söz
konusudur.
• Konuşanın mesajının düzgün iletilmesi gerekir.
• Dinleyici doğru şekilde mesajı alır, uygun tepkiyi
verir.
• Dikkat, dinleme eyleminin temelidir.
• Dinleyicinin kelime dağarcığı ve bilgi birikimi
önemlidir.
• Dinleyici mesajı aldıktan sonra sözlü ya da jestmimiklerle
geri bildirimi, sürecin sağlıklı işleyip
işlemediği hakkında bilgi verir.
Dinleme Sürecini Etkileyen Faktörler
Bunlar kaynak (konuşmacı), alıcı (dinleyici) ve çevreortam
temelli faktörler olarak sıralanabilir.
Kaynak (Konuşmacı) Temelli Faktörler:
• Mesajda kullanılan sözcükler, terimler, yanlış
anlaşılmaya yol açacak cümle kuruluşları, yanlış vurgu ve
tonlamalar
• Konuşma bozuklukları, konuşmayı etkileyen fiziksel
etkenler
• Konuşma hızı
• Ses tonu
• Jest ve mimikler
• Bilgi birikimi
• Konuyla ilgili yapılan hazırlık
• Konunun sunuluş şekli
Alıcı (Dinleyici)Temelli Faktörler:
• Alıcının zihinsel ve fizyolojik yetileri
• Dikkat
• İlgi, istek
• Kelime dağarcığı
• Bilgi birikimi
• Ön yargı
• Dinleme sürecinde uygun dinleme davranışları gösterme
(Dik oturma, konuşanla göz teması kurma, not tutma, soru
sorma, dinlenenlere uygun geri bildirimlerde bulunma,
vb.)
• Dinleme hızı
Çevre-Ortam Temelli Faktörler:
• Isı
• Ses
• Işık
• Fiziksel konfor
Dinleme Türleri
. Aktif Dinleme: Dinleyenin aktif olduğu türdür. Tepki,
söz ve jest-mimiklerle gösterilebilir.
. Pasif Dinleme: Dinleyicinin sözlü tepkide bulunmadan,
sessizce dinlemesidir.
. Not Alarak Dinleme: Dinlenenlerin kolay anlaşılması ve
hatırlanması için kısa notlar alınmasıdır.
. Grup Hâlinde Dinleme: Dinleyenlerin birbirleriyle
etkileşimde oldukları dinleme.
. Empatik Dinleme: Kişinin yerine kendimizi koyarak
dinleme.
. Yaratıcı Dinleme: Dinlenenleri zihinde yapılandırarak
yeni fikirler üretilen dinleme.
. Amaçlı Dinleme: Belli bir amaca odaklı olarak yapılan
dinleme.
. Seçici Dinleme: Dinlenenlerin içinden ilgi ve ihtiyaca
yönelik olanları seçerek dinleme.
. Eleştirel Dinleme: Dinlenenlerin çok yönlü açıdan
tarafsız ele alındığı dinleme.
Okuma-Dinleme İlişkisi
Okuduğunu ve dinlediğini anlama birbirine çok benzeyen
süreçlerdir. Her ikisi de anlama becerisinin temel
bileşenidir. Her ikisinde de zihnin aktif olması gerekir.
Okuma/dinleme öncesi, sırası ve sonrasındaki davranışlar
her ikisinde de anlama sürecini etkilemektedir