[nurşen35]

10.ÜNİTE : ÇEVRE AHLAKI

-ÇEVRE : Bizi kuşatan canlı cansız her şeydir. ÇEVRE AHLAKI İSE; Çevre ile ilişkilerimizi ahlaki açıdan ele alıp düzenlemeye çalışan bir ahlak dalıdır. Çevre ahlakı bir taraftan betimleyici bir şekilde insanlar ve doğal çevreleri arasındaki ilişkide tabi denge ve gidişatın korunması ve bu ilişki de zaman zaman ortaya çıkan sorunların ve nedenlerinin belirlenip çözümlenmesi ile ilgilenirken, öbür taraftan da değer koruyucu bir ahlak olarak insanların çevre ile ilişkilerinin ahlaki açıdan en iyi nasıl olması gerektiği ile ilgili kurumlar ve ilkeler geliştirir, öneriler getirir ve öğütler de bulunur.

*İnsanlar çevreyi nasıl görmeli ve ona nasıl davranmalıdır?

*İnsanlar çevrelerindeki doğal kaynakları nasıl kullanmalı, üretim ve tüketim ilişkisi nasıl olmalı, *kosistem ve tabii denge nasıl korunmalıdır?

*Çevremizdeki öteki türlere nasıl davranmalı, hayvan hakları nasıl anlaşılıp uygulanmalıdır?

*Bizden sonraki nesiller ve gelecek kuşaklara karşı çevre ile ilgili yükümlülüklerimiz nelerdir? Gibi konuları ele alır.

-Çevre ahlakının ele aldığı konularla ilgili yaklaşık 500 ayet ve pek çok hadis olması dolayısıyla genel İslam ahlakı içinde çevre ahlakının her zaman var olduğu söylenebilir.

-İBN MİSKEVEYH/AHLAKI OLGUNLAŞTIRMA eserindeki BİTKİYİ CANSIZLARDAN ÜSTÜN KILAN ÖZELLİK ve HAYVANLARIN DERECELERİ konulu bölüm başlıkları

-AHMET HAMDİ AKSEKİ/AHLAK İLMİ ve İSLAM AHLAKI eserlerindeki HAYVANLARA ŞEVKAT konulu bölüm başlığı örnekler arasındadır.

BATI ÇEVRE ETİĞİ KURAMLARI

–Derin ekoloji ya da canlımerkezli etik denilen yaklaşım ile yüzeysel ekoloji ya da insanmerkezli koruma etiği denilen yaklaşım en yaygın kuramlardan ikisidir. Derin ekoloji yanlıları daha radikal görüşleri savunurken, koruma etiği yanlıları daha ılımlı ya da yüzeysel görüşleri savunmaktadırlar.

-Kuramlar hakkında bilgi sahibi olmayı anlamlı kılan en az 4 genel neden vardır. Bunlar;

1)Etik kuramları, sorunları tartışmak ve anlayabilmek için ortak bir dil işlevi görür, ortak inançları ve paylaşılan değerleri açıklığa kavuşturur ve sistemleştirirler.

2)Çeşitli etik kuramları geleneklerimizde önemli roller oynadıklarından, pek çoğumuzun düşünme biçimlerini de yansırlar. Etik kuramları öğrendikçe düşünce tarzlarımızdaki örüntüleri ve varsayımları daha iyi tanıyabilir, görüşlerimizi daha iyi yansıtabilir ve onları daha iyi savunabiliriz.

3)Bir etik kuramının geleneksel işlevlerinden biri rehberlik ve değerlendirme yapmasıdır. Kuramları özgül durumlara uygularken ve özgül tavsiyeler de bulunurken onlardan yararlanırız.

4)Kimi yorumculara göre kuramlar karşılaştığımız çevre sorunlarından bazılarının nedenini de oluşturduklarından, etik kuramlar konusunda bilgi sahibi olmak önemlidir.

İSLAM ÇEVRE AHLAKININ 4 KURAMI

1)YARALILIK (MENFAAT) KURAMI

-Tabiata yarar ve zarar kavramları ekseninde bakar.

-İnsan merkezli denebilecek bir kuramdır.

-Batı çevre etiğinin yüzeysel ekoloji ve koruma etiği kuramına denk düşer.

-Kar, zarar mantığı hesabı ile çevreye bakar.

– 2 temel ilkesi vardır.

1)Nimet İlkesi; Tabiatın insana dünyevi, biyolojik, bedensel vb. konularda faydalar, menfaatler sağlaması

2)Ayet İlkesi; Tabiatın insana manevi, teolojik, ahlaki vb. konularda dersler, delaletler, ibretler vererek epistemolojik, teolojik ve ruhsal gelişimimize yönelik yararlar sağlamasıdır.

2)SORUMLULUK (MESULİYET) KURAMI

-Yararlılık kuramı kadar insan merkezci ve faydacı değildir.

-Çevremizdeki varlıklara bizim faydamıza olup olmamaları açısından ziyade, onların hakları ve bizimde onlara karşı ödevlerimiz, yükümlülük ve sorumluluklarımız açısından bakmayı esas alır.



-2 temel ilkesi vardır.

1)Emanet İlkesi; Çevre bize emanettir ve bu emaneti koruyup ona hıyanet etmemek bizim görev ve sorumluluğumuzdur.

2)Hilafet İlkesi; Sorumluluğumuz sadece emaneti korumakla bitmemekte, onun korunması ve imarında Allah’ın halifesi olmak daha üst düzeyde görev ve sorumluluklar da yüklemektedir.

3)ERDEMLİLİK (FAZİLET) KURAMI

-Gönüllülük ve erdemlilik açısından bakmak vardır.

-Birine karşı sorumluluklarımızı yerine getirmek, çoğu kere fıkhi veya hukuki bir meseledir. Sorumluluğun ötesinde iyilikler yapmak, sevgi beslemek, feragatte bulunmak ise ahlak ve erdem meselesidir.

-2 temel ilkesi vardır.

1)Merhamet İlkesi

2)Muhabbet İlkesi

4)BİGELİK (İRFAN) KURAMI

-Varlıklar, olaylar ve olguların arka planına vukufiyet ve bunun gerektirdiği gibi davranabilme, ama aynı zamanda bilgisinin sınırı konusunda sıradan insandan bile daha mütevazi olabilme gibi üstün niteliklerin adıdır. İslam çevre etiğinin belki de en üst düzeyidir.

-2 temel ilkesi vardır.

1)Ububiyet İlkesi

2)Kutsiyet İlkesi

-Bunlar her varlığın kendi içinde değerli olduğunu gösteren ve böyle İslami ekolojinin en derin ya da en yüksek ilkeleridir. Bu düzey, batılıların derin ekoloji dedikleri düzeyinde üstünde düzeylerdir.

İSLAM ÇEVRE AHLAKININ 8 İLKESİ

1)NİMET İLKESİ; “ÇEVRE NİMETTİR.”

-Nimet ilkesinin uygulama alanında öncelikle Müslümanlardan istediği ve sonra da tüm insanlar için öngördüğü hususlardan biri onu kirletmemek, temiz tutmak, diğeri ise onun kadrini, kıymetini bilmek, onu gereksiz yere kullanmamak, israf etmemektir.

-Atalarımız su yollarının yapımı ve su kaynaklarının temizliğinin muhafazası için çok titiz önlemler almışlardır. Örneğin Osmanlılarda, suyun şehre geldiği yol güzergahına iskan yapılmaması, mezbele dökülmemesi, bağ-bahçe ve ağaç dikilmemesi, sığır ve davar salınmaması gibi hususlar temel bir prensip idi.

2)AYET İLKESİ; “ÇEVRE AYETTİR.”

-Ayet ilkesi her şeyden önce insanları, çevreyi gözlemleyip üzerinde düşünmeyi (Taakkul) ve bu derin düşünceden değerli ve doğru dersler çıkarmaya (Tefekkür) çağırmaktadır.

-Bu ilke tabiata okul gibi, kitap gibi (tekvini kitap) ve hatta öğretmen gibi bakmayı ve ondan ders almayı tavsiye etmekte ve gerektirmektedir.

3)EMANET İLKESİ; “ÇEVRE BİZE EMANETTİR.”

-Koruyup kollama.

-Bütün evren insana emanet edilmiştir. İnsan kendinden sorumlu olduğu gibi evrende var olan insan dışı varlıklardan sorumludur. Çünkü o, akıl nimetine sahip tek varlıktır. İnsan kendi varlığı da dahil olmak üzere bütün varlıklara karşı emanetçi olmanın bilinci ile hareket etmelidir.

4)HİLAFET İLKESİ; “BİZ YERYÜZÜNÜN HALİFELERİYİZ.”

-Sorumluluk kuramının 2.nci ve daha üst düzey ilkesidir.

-Gerektirdiği en önemli sorumluluklardan birincisi çevreyi imar etme ve geliştirme, ikincisi de çevreyle olan imtihanımızı, sınanmamızı kazanmaktır.

-Bir kısım yasaklarla tahribattan korunan milli park ve yeşil kuşak uygulamasına ilk defa Mekke’de rastlanır.

5)MERHAMET İLKESİ; “MERHAMET TÜM CANLILARI KAPSAR.”

-Merhamet ilk olarak haksız yere öldürmemek, acı vermemek, zalim olmamak, zulüm etmemektir. İkinci olarak da kendimizin sebep olmadığı durumlar karşısında bile zor, zayıf ve mazlum durumda olanlara acımak ve her zaman yardım elini uzatmaktır.

-Erdemlilik sadece merhameti değil, merhamete muhtaç olan ve olmayanlara karşı elden geldiğince sevgiyi ve muhabbeti de gerektirmektedir.

6)MUHABBET İLKESİ; “MUHABBET TÜM VARLIĞI KAPSAR.”

-Muhabbet veya sevgi birçok erdemsizliği önleyen, birçok erdemi de kapsayan ve gerektiren en yüksek erdemlerden biridir.

7)UBUBİYET İLKESİ; “HER VARLIK ABİDTİR.”

-ABİD : Hizmet, itaat, kulluk ve ibadet eden kişi anlamlarına gelmektedir. Bir çok güzel amelleri işleyen kendini bu amellere adayan kişi de demektir.

-Ububiyet ilkesi canlı cansız bütün varlıkları abid olarak görmek gerektiğini çağrıştıran bir ilkedir.

-Ububiyet ilkesi çevreyi sadece abid olarak görmeyi değil, onun ötesinde kalp yumuşaklığı ve takva gibi konularda kendisiyle kıyaslanabilecek ve hatta gıpta edebilecek varlıklar olarak görmeyi ve onlarla Allah korkusunda, teslimiyette ve takva da yarışmayı da çağrıştırmaktadır.

8)KUTSİYET İLKESİ; “HER VARLIK KUTSALDIR.”

-Doğadaki tüm varlıkların, abid olmalarının da ötesinde kutsal bir değer taşıdıklarının kabulü anlamına gelir.

ÖZET OLARAK

1)YARARLILIK (MENFAAT KURAMI)

A)NİMET İLKESİ : KİRLETME, İSRAF ETME

B)AYET İLKESİ : DÜŞÜN, DERS AL

2)SORUMLULUK (MESULİYET) KURAMI

A)EMANET İLKESİ : HIYANET ETME, KORU

B)HİLAFET İLKESİ : İMAR ET, İMTİHANI KAZAN

3)ERDEMLİLİK (FAZİLET) KURAMI

A)MERHAMET İLKESİ : ZALİM OLMA, MERHAMETLİ OL

B)MUHABBET İLKESİ : SEV, İYİLİK ET

4)BİLGELİK (İRFAN) KURAMI

A)UBUBİYET İLKESİ : ABİD OLARAK GÖR, TAKVA DA YARIŞ

B)KUTSİYET İLKESİ : MESCİT BİL, KUTSAL SAY