[nurşen35]

9.ÜNİTE

-Dünya da bilinen en eski halının Türkler’e aittir.

AHŞAP SANATI

-Ağaç ve kereste anlamında Arapça “haşeb” kelimesinin çoğulu olan ahşap, sözlük anlamının dışında, farklı ağaç cinslerinden seçilen malzemenin oyma, kabartma, geçme gibi tekniklerle işlenmesi sonucunda ortaya çıkan bağımsız bir sanat dalıdır.

-Cami, saray, kasır, köşk, türbe vb. yapıların iç mekanlarında önemli birer mimari eleman durumundaki kapı ve pencere kanatları, mahfil şebekeleri ve cami iç mimarisinin tamamlayıcı unsuru olan minberler, vaaz kürsüleri ile kuran mahfazaları, rahleler vb. cami teberrükat eşyası da ahşap sanatının örnekleridir.

-İSTANBUL TOPKAPI SARAYI, TÜRK VE İSLAM ESERLERİ VE DENİZ MÜZELERİ, ANKARA ETNOGRAFYA MÜZESİ

-Ahşap sanatında kullanılan ağaç cinsi : CEVİZ, SEDİR, ABANOZ, GÜL, IHLAMUR, KESTANE, MEŞE, ÇAM VB.

-Geleneksel ağaç işleme teknikleri : DÜZ VE YUVARLAK SATIHLI DERİN OYMA, EĞRİ KESİM, ŞEBEKELİ OYMA (AJUR), DÜZ SATIHLI VE KABARTMALI KAKMA

-Müşetta Sarayı’nın kabartmalı taş duvarlarındaki akantus ve asma yaprakları, erken ve müteakip dönem ahşap eserlerinde oyma tekniği ile uygulanmıştır. FATİMİ dönemi EL EZHER CAMİİ’nin ahşap kapısı da buna örnek verilebilir.

-Selçuklularda ahşap işlerde daha çok oyma/kabartma, şebekeli oyma, çatma (kündekari) ve boyama teknikleri kullanılmış, mimari eserlerdeki kapı ve pencere kanatları dışından minberden rahleye, kürsüden sandukaya pek çok güzel eser meydana getirilmiştir. Selçuklu dönemi ağaç oyma işçiliği örnekleri : SULTAN KEYKAVUS B. KEYHUSREV’İN ADI BULUNAN RAHLE ve KONYA MEVLAVA MÜZESİNDEKİ RAHLE

-Yüzeydeki desenin oyulan yuvası içerisine başka bir ağaç parçasının tutkal yardımı ile yeştirilmesi : KONYA MEVLANA MÜZESİ – SELÇUKLU RAHLESİ

-Kündekari : Bir ahşap iskelet üzerinde yan yana getirilen geometrik mahiyetteki ahşap parçalarla bunları birbirine bağlayan oluklu ahşap kirişler tutkal ya da çivi kullanılmaksızın iç içe geçirilmek suretiyle eser tamamlanır.

*KONYA ALAEDDİN CAMİ – Ahlatlı bir ustaya ait 1155 tarihli minberi

*SİİRT ULUCAMİİ – Abdülfettah isimli 1191 tarihli minberi

*DİVRİĞİ ULUCAMİİ – Tiflisli Ahmed’e ait 1241 tarihli minberi örnekleridir.

-Türk ahşap işçiliğinin derin oyma tekniğindeki örnekleri : ALAEDDİN CAMİİ, MALATYA VE KAYSERİ ULUCAMİİ İLE ANKARA ASLANHANE CAMİİ MİNBERLERİ, BİRGİ ULUCAMİİ PENCERE KANATLARI, ANKARA HACI BAYRAM TÜRBE KAPISI, AHİ ŞEREFETTİN SANDUKASI

-Beylikler ve erken Osmanlı döneminin tarih ve usta adına da yer verdiği örnekleri ;

*ANKARALI DAVUT’A İT 1306 TARİHLİ ÇORUM ULUCAMİİ MİNBERİ

*MUZAFFERÜDDİN’E AİT 1320 TARİHLİ BİRGİ ULUCAMİİ MİNBERİ

*ANKARALI ABDULLAH’A AİT 1367 TARİHLİ KASTAMONU KASABAYKÖY CAMİİ KAPI KANATLARI

*ANTEPLİ HACI MEHMED FAKİH’E AİT 1376 TARİHLİ MANİSA ULUCAMİİ VE 1399 TARİHLİ BURSA ULUCAMİİ MİNBERLERİ

-Derin oyma tekniği örnekleri : KONYA SADREDDİN KONEVİ CAMİİ, BURSA YEŞİLCAMİİ PENCERE KANATLARI, KARAMAN İMARET CAMİİ KAPI KANATLARI

-Motiflerin altıgen ve üçgen yıldızlarla bazı stilize çiçek ve kuşların oluşturduğu desenlerin ahşap sütun başlıklarında, kiriş ve konsollar da boyama tekniği ile uygulandığı dönemin bazı ahşap camileri : AFYON ULUCAMİİ, BEYŞEHİR EŞREFOĞLU CAMİİ, KASTAMONU CANDAROĞLU MAHMUD BEY CAMİİ

-Osmanlı dönemine ait fildişi kakmalı en eski eser : 2.BAYEZİT DÖNEMİ – 1505 TARİHLİ KURAN-I KERİM MAHFAZASI

-Osmanlı dönemi ahşap sanatının boyama dahil pek farklı tekniklerinin bir arada uygulandığı eser : İSTANBUL DENİZ MÜZESİ SALTANAT KAYIKLARI

-Ahşap sanatının en güzel örnekleri ;

*MEVLANA MÜZESİNDEKİ DOLAP

*MEVLANA CELALEDDİN SANDUKASINI ÇEVRELEYEN KÜNDEKARİ KAFES

*TARHUN PAŞA CAMİİ MİNBER KAPISI

*ANKARA HACI BAYRAM CAMİİ PENCERE KANATLARI

-15(xv)-16(xvı) yy. Ait en güzel ahşap örnekleri

*EDİRNE 2.BAYEZİD CAMİİ

*TOPKASI SARAYI HAZİNE DAİRESİ KAPILARI

*BAĞDAT VE REVAN KÖŞKÜ KAPILARI

-Bu dönemde çiçekli bezemeler yanında Rumilerin, benek motifinin ve fildişi kakma tekniği ile bazı yazı frizlerinin de devreye sokulduğu görülmüştür.

-17(XVII),18(XVIII) yy. da sedef, bağa ve fildişi kakma ile özellikle sedef mozaik teknikleri barok ve rokoko üsluplarının da etkisi altında kalarak daha çok yaygınlaşmış, 19(XIX) yy. dolap kapakları, çekmeceler, lambalık ve kavukluklar ile tavan göbeklerinde Edirnekari boyama tekniği uygulanmıştır.

-Geleneksel ahşap işçiliğinin bir de zanaat cephesi vardır ; bastonlar, ağızlıklar, pipolar, kaşık, havan vb. bazı mutfak eşyaları

MADEN SANATI

-Savaşlar da kullanılan toplar, giyilen zırhlar, kılıç, kalkan, miğfer gibi koruma araçları, kapılar, minberler, kürsüler, mihraplar, rahleler, mahfil korkulukları, kapı ve pencere kanatlarında kullanılan kulp, kilit, tokmak, köşebend, sürgü gibi ögeler, şamdanlar, kandiller, şebekeler, bayrak, sancak ve kubbe alemleri, tas, ibrik, kazan ve tepsi gibi bir takım mutfak eşyası, fincan ve bardak zarfına günlük eşya ile bilezikten küpeye her türlü takı malzemesi maden işçiliğinin ilgi alanına girer.

-İBN BATUDA VE EVLİYA ÇELEBİ seyahatnamelerin de maden kaynaklarından ve üretilen eserler de uygulanan işçilikten bahsederler. Mesela Erzincan ve Tokat bakır, Gümüşhane gümüş memleketidir.

-Selçuklular geliştirdikleri tekniklerle altın ve gümüşe olan talebi hafifletmeye çalışmışlar,tunç eşya üzerinde kırmızı bakır ve gümüş yapraklarla kakma yapmışlardır.

-Osmanlılar dönemin de atölyeler de işlenen madeni eşya çeşidi zenginleşmiş, uygulunan teknikler daha da gelişmiştir. Tun. Ve pirinç yanında altın, gümüş, bakır, sarı çelik ve ulaşılabilen her türlü maden işleme alanına girmiştir.

-Madeni eşya yapımında dökme ve dövme teknikleri kullanılmıştır.

-Osmanlı dönemin de oyma, kakma, çalma, kazıma, vidalama, altın kaplama (tombak), savatlama, zincir işi, telkari ve mine gibi geliştirilmiş bir çok teknik söz konusudur.

-İSTANBUL TOPKAPI SARAYI, ASKERİ MÜZE, TÜRK VE İSLAM ESERLERİ MÜZESİ

HALI SANATI

-Halı kelimesi Farsça olduğu söylenen “kali”den gelmektedir.

-Halı sanatının Asya ve Türk olduğunun ortaya konulması : RUDENKO TARAFINDAN 1947-1949 KAZILARINDA BULUNMUŞ OLAM MİLATTAN ÖNCE 3-5 YY. AİT PAZARIK HALISI ve DOĞU TÜRKİSTAN’IN ESKİ ŞEHİRLERİNDE VE TURFAN’DA 1900’LÜ YILLARIN BAŞINDA ORTAYA ÇIKARILAN HALI PARÇALARI.

**1905’te Lovyed tarafından bulunan Konya Alaeddin Camii’nde fersude biçiminde fark edilen üçü bütün, beşi parça halindeki halılar

**1930’da Beyşehir Eşrefoğlu Camii’nde fark edilen üç Anadolu Selçuklu halısı

-Küfi tarzı süsleme unsurları da vardır.

-16(XIV) yy. bazı hayvan motifleri biraz stilize edilerek halıların içinde yer almıştır.

-15(XV) yüzyılın sonuna doğru daha çok geometrik desenler hakim olmuştur.

-Osmanlı saray halıları İngiltere, İspanya ve Portekiz halılarının şekillenmesinde rol oynamıştır.

-Türk halıcılığının bir başka zengin alanını da seccadeler oluşturur.

-Seccadeler, Selçuklu tarzını sürdüren Konya ve Bergama bölgesi dışında, Gördes, kula ve Ladik ile Milas ve Kırşehir bölgelerinde de üretimleri devam etmiştir.

TAŞ İŞÇİLİĞİ

-Mengücek oğlu Ahmed Bey tarafından Divriği Ulucamii ve Darüşşifası’nın çok ince taş işçiliği vardır.

-Anadolu Selçukluları 13(XIII) yy. büyük bir bayındırlık hareketi başlatmışlar. Anadolu’da bulunan yerli halkın kültürüyle kendi kültürlerini harmanlayarak yeni bir sanat anlayışı ortaya çıkarmışlardır.

-ERZURUM ÇİFTE MİNARELİ MEDRESE, SİVAS GÖKMEDRESE, DİVRİĞİ ULU CAMİİ, KONYA İNCE MİNARELİ MEDRESE’nin taç kapılarında görülen tezyinat Müslüman sanatkarın ruh inceliğinin ve hünerinin taşlaşmış halidir. Bitkisel motifler yanında geometrik desenler, geçmeler, çokgenler, yıldızlar, ve rozetler, taç kapılar da fazlaca görülen motifler arasında sayılabilir.

-Dönemin kale görünümlü anıtsal yapılarında duvarlar yontulmuş taşlarla sade bir şekilde yapılır. Pencereleri az ve küçük boyutlardadır.

-Kapılar çok büyüktür ve bazen duvarlardan bile daha yüksektir.

-Minareleri çoğunlukla tek renkli ve geometrik dekore edilmiştir.

-Rumi denilen motifler çok zariftir ve taş üzerine oymalar da örneklerine çok rastlanır. Taş işçiliğinde kullanılan süslemelerden bir diğeri de kufi ve sülüs yazı kompozisyonlarıdır.

-Selçuklu taş yapılarında insan ve hayvan figürlerine de rastlanmaktadır. Sırt sırta vermiş kartal, kuş resimleri, kadın ve erkek insan başları bulunmaktadır. KAYSERİ DÖNER KÜMBET : Aslan resimleri vardır.

-Kubbeler de genellikle tuğla kullanılmış, tuğlaları da farklı dizmek suretiyle şerit motifleri, üçgenler, baklavalar, döne döne giden hareketleri tezyini amaçla resmetmeye çalışmışlardır.

-Erken dönem Osmanlı mimarisin de BURSA YEŞİL CAMİİ taç kapısı gerek ihtişamı gerekse taş işçiliği ile Anadolu Selçuklu geleneğini sürdürür.

-Osmanlı döneminde mihraplar, minberler, cümle kapıları ve minare şerefeleri mukarnaslı taş işçiliğinin gözde alanlarıdır.

-Sülüs yahut ta’lik celisi ile kabartma tekniğinde işlenmiş yazılardan oluşan kitabeler de Osmanlı taş işçiliğinin bir başka alanıdır.

-19(XIX),20(XX) yy. mezar taşları Türk hat ve süsleme sanatlarının gelişim seyrinin gözlenebildiği bir taş işçiliği alanıdır.

-Osmanlı öncesinde Ahlat, Osmanlı döneminde Karacaahmed gibi kabristanlar ile selatin camilerinin hazirelerin de taş işçiliği bakımından çok sayı da mezar taşı bulunmaktadır.