Aklî delillerden birkaçı da şöyledir:
1- Burhan-ı temanü' delili: Kâinatta (evrende) birbirine her bakımdan eşit iki ilah (tanrı) bulunsaydı, bunlardan biri birşeyin hareketini, diğeri de durmasını irade edebilirdi.
Çünkü ilah hür iradeye ve tam kudrete sahip demektir.
Bu durumda ortaya şu üç ihtimalden biri çıkardı:
a) Her iki tanrının da dediği olurdu. Bu ihtimal bâtıldır (geçersizdir). Çünkü aynı zaman ve mekânda hareket etme ve durma gibi iki zıt şeyin biraraya gelmesi imkânsızdır.
b) Her iki tanrının da dediği olmazdı. Bu ihtimal de bâtıldır. Çünkü iradesi gerçekleşmeyen biri âcizdir, âciz olan ise ilah olamaz.
c) Her iki ilah, her yönden birbirine denk olduğu halde; birinin iradesi gerçekleşir, diğerininki gerçekleşmezdi. Bu da bâtıldır.
Çünkü iradesi gerçekleşmeyen biri âcizdir, âciz olan da ilah olamaz.
Diğer ilah da her bakımdan buna eşit olduğuna göre, onun da âciz olması, dolayısıyla ilah olmaması gerekirdi.
Öyleyse Allahü teâlânın bir ve tek olması zorunlu ve kaçınılmazdır. |