2- Burhan-ı tevarüd delili: Yerde ve gökte Allah'tan başka ilah olsaydı, şu üç ihtamalden biri olurdu.
Şöyle ki, varlıklar:
a) Bütün ilahların kudretiyle meydana gelirdi.
Bu ihtimalde ilahlardan her birinin gücü varlıkları tek başına yaratmaya yetmemiş olurdu.
Bu, âcizliktir ve ilahlıkla bağdaşmaz.
b) Varlıklar her ilah tarafından ayrı ayrı yaratılırdı.
Bu durumda eser, eksiksiz ve tam iki müessirden (eser yapıcıdan) meydana gelmiş olurdu.
Diğer bir deyişle bir malul üzerine iki illetin tevarüdü gerekirdi. Bu da imkânsızdır.
c) Varlıklar yalnız bir ilahın gücüyle yaratılırdı.
Eğer varlıklar bir ilahın gücüyle yaratılır, diğerlerinin yaratmada bir etkisi olmasaydı, tercih edici olmadan tercihin bulunması lazımdı ki, bu durumda da varlıkların yaratılmaması gerekirdi.
Çünkü yaratma işi için yalnız ilahlardan birini tercih eden bir tercih edicinin olması gerekirdi, bu da olmadığına göre, eşyanın olmaması gerekirdi.
Bu üç ihtimal de bâtıl olduğuna göre Allahü teâlâ bir tektir. |