[Mihrinaz]

SULTAN BERKYARUK DÖNEMİ
Sultan Melikşah’ın ölümü ile Selçuklu devleti duraklama dönemine girdi.
Duraklama dönemini tetikleyen en önemli sebep taht kavgasıdır. Çok küçük
yaştaki oğlunun sultanlığından vazgeçmeyen Terken Hatun Melikşah’ın ölümünün
ardından oğlu Mahmud’u sultan ilan etti. Bunu kabullenmeleri için askere yirmi
milyon dinar dağıttı. Nizamülmülk taraftarları Berkyaruk’u Rey’e kaçırarak
burada sultan ilan ettiler. İki taraf arasında yapılan savaşı Berkyaruk kazandı.
Bağdat’a gidip sultanlığını ilan ederek adına hutbe okuttu.

Antakya Haçlılar tarafından işgal edildi. Emir Kürboğa ve Suriye melikleri
Antakya’yı kuşattılar. Fakat aralarındaki güvensizlikler nedeniyle Haçlılara
yenildiler. Haçlılar daha önemli bir şehir olan Kudüs’ü 1099 yılında işgal ettiler
Muhammed Tapar veziri Müeyyedülmülk b. Nizamülmülk’ün tahrikleriyle isyan
ederek Rey şehrini ele geçirdi. Hutbe Muhammed Tapar adına okundu ve
Berkyaruk’un annesi boğduruldu. Hemedan’daki savaşta Berkyaruk yenilgiye
uğradı (1100). Muhammed Tapar yeni bir savaşa hazırlanırken Berkyaruk savaşlar
nedeniyle devletin büyük zarar gördüğünü belirterek anlaşma teklif etti. Ülke
Azerbaycan’ın Sefidrud nehrinden ikiye bölündü. Irak-ı Arap, Irak-ı Acem, Fars,
Cibal, Rey, Huzistan, Hemedan, Bağdat Berkyaruk’un, Azebaycan, Anadolu, elCezire, Musul Muhammed Tapar’ın ve Horasan Sencer’in oluyordu.

Hutbe
Berkyaruk adına okutulacaktı. Anlaşmanın sağlanmış olmasına rağmen devletin
geleceği açısından bakıldığında ülke resmen üçe bölünmüş oluyordu. Kısa zaman
sonra Berkyaruk 25 yaşında Burucird kentinde veremden öldü. Berkyaruk
hâkimiyet kurmaya muvaffak olmuştu fakat yaşanan bu mücadele Selçuklu
devletini ciddi şekilde sarstı. Zira Bâtınîler ve Haçlılar bu sürede ihmal
edilmişti.Berkyaruk’un ölümü üzerine Melikşah b. Berkyaruk ve atabeyi Ayaz ile
anlaşan Muhammed Tapar 1105 yılında Selçuklu sultanı oldu. Taht kavgalarını
fırsat bilen Gürcüler Hristiyanlaşmış Kıpçak Türkleri ile birleşerek istila
hareketlerine başladı. Bölgede yaşayan Türkmenler Anadolu’ya göç ettiler.
Muhammed Tapar, Gence’ye kadar ilerleyen Gürcü-Kıpçak kuvvetlerini mağlup
ederek topraklarını ele geçirdi.

Bâtınîlerle Mücadele ve Muhammed Tapar’ın Ölümü
Bâtınîlerle en etkili mücadelelerden birini Muhammed Tapar yaptı. İsfahan
yakınlarındaki Şahdiz ve Hanlincan kaleleri Bâtınîlerin elinden geri alındı.

SULTAN SENCER DÖNEMİ
Doğu Karahanlı hükümdarı Kadır Han ile Tirmiz hâkimiyeti için savaştı ve Kadır
Han’ı ortadan kaldırdı. Sencer Gazneliler Devletini de kendisine bağlamıştı.
Abbâsî Halifesi Müsterşid’in Selçuklu siyasi gücüne müdahalesi yine sürdü.
Mesud’un sultanlığını tanımayan Halife Müsterşid onunla girdiği savaşta yenildi
(1135).

Gazne Seferi
Gazne hükümdarı Behramşah 18 yıl aradan sonra metbû olduğu Selçuklu
Devletine sorun çıkardı. 250000 dinar vergiyi ödemeyince Sencer kış mevsimine
rağmen Gazne üzerine yürüdü. Behramşah önce af dileyip sonra huzura
çıkmayarak Hindistan’a kaçınca Sencer Gazne’ye girdi ve burayı yağmaladı.
Behramşah’ın affını bu kez kabul ederek Horasan’a döndü.

Katvan Savaşı
Çin’de hüküm süren Kitanların bir kolu olan Karahıtaylar Türkistan’da devlet
kuran Karahanlı II. Mahmud’u Hocend’de iki kez yenilgiye uğrattılar. Bu sırada
II. Mahmud ile Karluklar arasında anlaşmazlık çıktı. II. Mahmud Sencer’den
yardım isterken, Karluklar da Karahıtaylar’dan yardım istedi. Yüz bin kişilik bir
ordu ile hareket eden Sencer, Katvan’da Karahıtaylara ağır bir şekilde mağlup
oldu. Tarihinde ilk yenilgisini alan Sencer’in ordusu dağıldı hanımı esir düştü ve
otuz bin kayıp verdi. Sencer Tirmiz’e kaçtı. Böylece Mâverâunnehir’i
Karahıtaylar istila etti ve Ceyhun’un ötesi putperestlerin eline geçti

Sencer’in Harezm Seferi
Harezmşah Atsız Katvan’da yenilen Sencer’in topraklarına saldırmaya başladı.
Bunun üzerine Sencer, Atsız üzerine yürüdü. Sultanın karşısına yine çıkamayan
Atsız, Hazaresb kalesine kapandı. Sencer Hazaresb’i alarak Gurgenc’i hedefledi.
Yenilgiyi kabul eden Atsız af diledi.

Gurlular ile Münasebetleri
Katvan savaşından sonra Gur hükümdarı Kutbeddin Muhammed Herat’ı
aldı ve Belh’e kadar ilerledi. Gazneli Behremşah’ı Gazne’den kaçmaya
mecbur eden Gurlu Alâeddin Hüseyin Gazne’yi yaktı. Ayrıca Alâeddin,
Sencer’e ödemek zorunda olduğu vergiyi ödemeyip bağımsızlığını ilan
etti. Bunun üzerine Sencer Gurlular üzerine yürüdü. Gurlu ordusundaki
altı bin Oğuz, Türk ve Halaç’ın Selçuklu tarafına geçmesi üzerine
Gurluları ağır bir hezimete uğratan Sencer zafer kazandı (1152).
Katvan’dan sonra ilk galibiyetini kazanan Sencer itibar kazandı. Sencer
bir süre sonra Alâeddin’i affederek Gur idaresini geri verdi

Oğuz İstilası ve Büyük Selçukluların Sonu
Karahıtay ve Karluk baskısı yüzünden Türkistan’dan batıya göç eden Oğuzlar,
Belh ve Huttalan arasındaki otlaklarda yaşamaya başladılar. Sultan Sencer’e vergi
olarak 24 bin koyun veriyorlardı. Oğuzlar olumsuz davranışları nedeniyle vergi
memurunu öldürünce Belh valisi Emir Kumaç olayı büyüterek on bin kişiyle
Oğuzların üzerine yürüdü. Sultan Sencer, Belh’te yapılan savaşta Oğuzlardan tam
bir bozgun yedi ve esir düştü. Oğuzlar Merv, Tus, Meşhed, Nişabur, Esferayin,
Cüveyn ve Serahs gibi Horasan kentlerini yağmaladı ve işgal ettiler. Bu arada
Selçuklu tahtına geçirilen Sencer’in yeğeni Süleymanşah da Oğuzlara yenildi.
Sultan Sencer 1157 yılında üzüntüsünden öldü. Merv’de yaptırdığı ve Dâru’lAhiret dediği türbesine defnedildi. Sultan Sencer’in ölümüyle beraber

Büyük Selçuklu Devleti tarihteki yerini aldı.

Yıkılış Nedenleri
1)Devletin hanedanın ortak malı anlayışından kaynaklanan taht kavgaları
2)Köle kökenli Türklerin bürokraside yükselmesiyle ikinci plana atılan Türkmen
beyleri taht kavgalarını etkilemesi
3)Abbâsî halifeleri zayıflayan devleti görünce siyasi otorite kurmak istemesi
4)Başta atabeyler olmak üzere devlet adamlarının kendi hâkimiyetlerini kurmak
istemeleri
5)Bâtınî teşkilatının gizli yapısı ve suikastları sonucunda güven ortamının
bozulması
6)Ekonomik ve siyasi güç kaybı
7)Sencer’in doğu yönünde Merv’i başkent yapması batı yönünü ihmal etmesi

DEĞERLENDİRME SORULARI
1- Büyük Selçuklu devleti nerede kurulmuştur?
a-Malazgirt
b-Kirman
c-Anadolu
d-Horasan
e-Nesa

2- Malazgirt Savaşıyla ilgili hangisi söylenemez?
a- Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında geçmiştir
b- 26 Ağustos 1071 tarihinde olmuştur
c- Bizans ordusu karma ve ücretli bir ordudur
d- Selçuklu ordusu Bizans ordusundan kalabalık olduğu için savaşı kazanmıştır
e- Alparslan savaştan önce Diogenes’e barış önerisinde bulunmuştur.

3- Tuğrul Bey ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a-1061 yılında ölmüş ve Cend’de defnedilmiştir
b-Kardeşi İbrahim Yınal’ı öldürtmüştür
c-1054 yılında Anadolu seferine çıkmıştır
d-1055’te Bağdat seferine çıkmıştır
e-1058’de Bağdat seferine çıkmıştır

4- Aşağıdakilerden hangisi Selçuk Bey’in oğullarından biri değildir?
a- Mikâil
b- Arslan
c- Tuğrul
d- Musa
e- Yunus

5- Selçukluların istiklallerini kazanarak Tuğrul Bey’i sultan ilan ettikleri savaş
aşağıdaki bölgelerden hangisinde yapılmıştır?
a- Merv
b- Nesâ
c- Dandanakan
d- Malazgirt
e- Rey

6-Aşağıdaki komutanlardan hangisi Malazgirt Savaşının ardından Anadolu’nun
fethinde görev almamıştır?
a- Kavurt
b- Afşin
c- Tutak
d- Artuk
e- Dilmaçoğlu

7- Melikşah ile Nizamülmülk’ün arasının bozulmasında aşağıdakilerin hangisinin
etkisi olmamıştır?
a-Terken Hatun
b-Tacülmülk
c- Nizamülmülk’ün artan gücü
d- Nizamülmülk’ün bağımsız tutumları
e- Hiçbiri

8-Berkyaruk’un tahta geçişi sırasında mücadele etmek zorunda kaldığı
problemlerden biri değildir?
a- Suriye Meliki Tutuş’un taht iddiası
b- Bâtınî suikastleri
c- Terken Hatun’un oğlu Mahmud’u sultan yapmak istemesi
d- Haçlılar’ın Antakya’yı İşgali
e- Muhammed Tapar’ın isyanı

9- Selçuklu hanedanının ilk atası kimdir?
a-Selçuk
b-Arslan Yabgu
c-Dukak
d-Oğuz Yabgu
e-Tuğrul

10- Selçuklular Oğuzların hangi boyundan gelmektedirler?
a-Kayı
b-Karluk
c-Kıpçak
d-Kınık
e-Yazır
cevaplar:1)D 2)D 3) yanlış soru 4)C 5)A 6) 7)D 8) 9)C 10)D

SORULAR
1)Büyük Selçuklu Devletinin resmi kurucusu kimdir?
a)Selçuk Bey
b)Tuğrul Bey
c)Berkyaruk Bey
d)Melikşah

2)Dandanakan savaşı kimler arasında yapılmıştır?
a) Selçuklu-Gazneli
b)Selçuklu-Bizans
c)Karahanlılar-Gazneli
d)Osmanlı-Bizans

3)Abbasi Halifesi Kaim bi Emrillah, kendisini Şii Büveyhoğullarının baskı ve
hakimiyetinden kurtarmasından dolayı ‘’Doğunun ve Batının Sultanı’’unvanını
verdiği Selçuklu Sultanı kidir?
a)Sencer Bey
b)Melikşah
c)Çağrı Bey
d)Tuğrul Bey

4) 26 Ağustos 1071 de Büyük Selçukluların Bizans karşısında elde ettikleri
Malazgirt Zaferi’nin Anadolu Türk tarihi açısından önemi nedir?
a)Bizans’la sınır komşusu olmuştur
b)Yapılan antlaşma gereğince Türklerin batıya ilerleyişi bir süre gerilemiştir
c)Doğu Anadolu’da bazı kaleler ele geçirilmiştir
d)Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır

5) 26 Ağustos 1071 yılında yapılan Malazgirt Savaşında Bizans ordusunda
bulunan hangi iki beylik orduları savaş esnasında Selçuklu tarafına geçmiştir?
a) Gurlular-Karahıtaylılar
b)Peçenekler-Kıpçaklar
c)Uzlar -Gürcüler
d)Peçenekler-Uzlar

6)Malazgirt Zaferi’nden sonra Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan ile Bizans
imparatoru Romen Diyojen arasında imzalanan antlaşmaya göre, Bizans her yıl
Selçuklulara düzenli vergi ödeyecekti. Bu durum aşağıdakilerden hangisinin
kanıtıdır?
a)Anadolu’nun Türkleştiğinin
b)Bizans’la siyasi ilişkilerinin devam ettiğinin
c)Bizas’ın Selçukluların üstünlüğünü tanıdığının
d)İki devlet arasında askeri iş birliğine gidildiğinin

7) Abbasi Halifesinin ‘’Celalü’d-Dünya ve’d Din’’ lakabını verdiği Selçuklu
sultanı kimdir?
a)Melikşah
b)Tuğrul Bey
c)Sencer Bey
d)Çağrı Bey

8) Batınilerle en etkin mücadeleyi yapan Selçuklu Sultanı kimdir?
a)Sencer Bey
b)Berkyaruk
c)Muhammed Tapar
d)Tuğrul Bey

9) Büyük Selçuklu Devleti en parlak dönemini hangi Sultan zamanında
yaşamıştır?
a)Selçuk Bey
b)Tuğrul Bey
c)Sencer Bey
d)Melikşah

10) Büyük Selçuklu Devleti kaç yılında yıkılmıştır?
a) 1040
b)1055
c) 1152
d)1157

Cevaplar: 1)B 2)A 3)D 4)D 5)D 6)C 7)A 8)C 9)D 10)D