[AŞK'ÜL İSLAM]

Kur’an kelimelerinin anlam değişikliklerinin tarihsel seyrini göstermede mevcut lügatlerin durumu :

Busahada sahip olduğumuz en büyük lügatlerden, İbn-i Manzur el-Mısri’nin“Lisanu’l Arab”ı bile, çağdaş lügatçıların dediği gibi, zamanitibariyle birbirine uygunluk arzetmeyen bilgilerin bir arayagetirilmesi ile yazılmış olan bir eserdir. Bu sebeple, eserdebirbirlerinden bbir kaç asır farklı devirlerde yaşamış olan kimselerinmetinleri yan yana zikredilmiştir.Mese-la, dördüncü hicri asrınbaşlarında yaşamış olan İbn-i Dureyd (ö.h.321) ile, hicri yedinci asrınbaşlarında yaşamış olan İbnu’l-Esir (ö.h.606) yan yanazikredilerek,birincinin dil ile ilgili söz- leri ile, ikincinin dinisözleri mezcedilmeye çalışılmıştır...

Yine mesela,“el-Kamusu’l-Muhit”bildiğimiz gibi, birbiriyle uyumu olmayan, ayrı ayrıve birbirine zıt kültürlere ait bilgilerin özetidir : akli felsefibilgilerden, ameli tıbbi bilgilere... sonra, lügavi edebi bilgilere,ordan da itikadi dini bilgilere kadar vb...

Görüldüğü gibi,lafızların zaman içinde gösterdikleri değişiklikler konusunda, sabit o-lan bu gerçeğin tahkik edilmesi için, lügatlerimiz, hiçbir suretteyardımcı olacak bir halde de- ğildirler...Bu durumda, bir Kur’anmüfessirinin önünde, Kur’an kelimelerinden birisinin ilk manasınıöğrenmek istediği zaman, bunun için, bizzat kendisinin bir araştırmayapmasından başka bir çare yoktur.

Bu çalışma kısa veya uzun,ne kadar zamana mal olursa olsun,bu gün için mümkün o- lan şey sadecebudur. Kelimelerin iştikakını ve onlarda tedrici olarak meydana gelendeğişik- likleri ihtiva eden, lügavi manalar kendine ait bir tertipüzerine , ıstılahi manalar da ortaya çı- kışlarına göre guruplaraayrılmış olan bir lügata sahip oluncaya kadar da bu böyle devam ede-cektir...

Bu durumda, haliyle,müfessirin tefsirini yapmakistediği kelimeyi dil açısından incele- mekten başka yapacağı bir şeyyoktur.Tabiatıyla, o bunu lügavi manaları, diğerlerinden ayırt etmekiçin yapacaktır. Sonra da, lügavi manaların zaman içindeki değişiminebakarak, zannı galibine göre bunları bir tertibe sokacak, ve en eskiyi,eskinin önüne almak suretiyle bir sıraya koyacaktır. Bu çalışma,kelimenin lügavi manası hakkında bir tercihe varıncaya kadar, yani omananın Kur’an’ın o ayetini arabın ilk duyduğu zamanki bilinen manasıolduğuna kanaat ge- tirinceye kadar –gücü yettiğince- devam edecektir...

Müfessirbu inceleme ve ayırımı yaparken dillerin kökleri ve birbirleriyle olanilişkile- ri hakkındaki yeni araştırmalardan da –imkan nisbetinde-haberdar olmalıdır. O bu suretle, ke- lime aslen Arapça bir kelime mi,yoksa Arapça’ya sonradan mı girmiş, eğer böyle ise hangi çevredengelmiş, ilk manası ne imiş, bu konularda kesin bir kanaate varır...

O,bu esnada, lügatlarımızın, türetme ve irtibatlandırmada zorlama yolunagiderek her kelimeyi ille de, lafız itibarı ile ona benzeyen Arapça birköke bağlamak hususundaki aşırılık- larını da daima göz önündebulundurmalıdır...

Müfessir böylece, kelimenin lügavi manasınınaraştırılmasını bitirdikten sonra onun Kur’an’daki kullanıldığı mananıntesbitine geçer. Onun Kur’an’da geçtiği yerlerdeki manaları araştırır.Böylece o, kelimenin Kur’an’da kullanıldığı manalar hakkında birneticeye vararak bakar: acaba o kelime çeşitli tarihlerde ve çeşitlimünasebetlerde aynı manada mı kullanılmış; yok eğer durum böyledeğilse, Kur’an’ın muhtelif yerlerinde kullanıldığı manalar nelerdir?

İştemüfessir bu suretle, bir kelimenin lügavi manasından veya manalarından,Kur’an’- da kullanıldığı mana veya manalara ulaşır.Ve işte bütün buaraştırmalar neticesinde, o kelime- nin ayet içinde ne manaya geldiğinigayet emin bir şekilde tesbit ederek tefsirini yapmış olur.

Er-Ragıpel-İsfahani, yaklaşık bin sene önce, Kur’an kelimelerinin manalarınıhazırla- dığı özel bir lügatte vermeye çalışmış ve bu eserinde yukardabizim anlatmaya gayret ettiği- mize benzer veya asli fikir bakımındanona biraz yakın bir itina göstermiştir. Buna rağmen yi- ne de o, lügavitakibi tam yapmamış, Kur’an’la ilgili araştırmanın tam hakkınıvermemiştir. Bütün bunlarla birlikte o, çeşitli diller ve bu dillerarasındaki karşılıklı ilişkiler hakkındaki o- nun zamanından bu günekadar yapılmış olan araştırmalardan da tabiatıyla mahrumdur. An- cak,yine de onun bu eseri, sonradan gelenleri utandıran bir ilk çekirdekçalışmadır. Özellikle, bu asrın şu iddialı ilim adamlarını utandırmalıve üzmeli ki, hala ellerinde bu eksik, hatta ibti- dai Kur’anlügatinden başka lügatleri yoktur.

İnşallah ilerde, bu edebitefsir metoduna bağlı kalmak suretiyle en büyük Arapça kitab olanKur’an’ın yeniden hayat bulması için gerekli olan bu lügatin daha dageliştirilmesi, ve başka yeni lügatlerin yazılması beklenmektedir.[14]

Bugün tefsir nasıl yapılmalı? konusunu izah ederken el-Huli, ‘Kelimelerin incelen- mesi’ başlığı altında şunları söyler:

Araştırıcınınkelimelerin manalarının zaman içinde gösterdiği değişmeleri göz önündebulundurması gerekir. Kelimelerin zaman içinde meydana gelen budeğişikliklerden etkilen- mesi, psikolojik ve sosyal olayların tesirive milletlerin medeniyetlerine etki eden unsurların durumlarına göre,nesilden nesile birtakım farklılıklar gösterir.

Bunlardan başka,arapça kelimelere şu gelişmelerin de etkisi olmuştur. Bunlar İslamdevletinin kurulması ile sonuçlanan büyük askeri fetih hareketleriile,arkasında büyük bir me- deniyetin mirasını bırakan, dini, siyasi vekültürel kalkınma hareketleridir...Bu gelişmeler se -bebiyle arap dili,renkleri, kanları, mazileri ve halleri birbirinden farklı muhtelifmilletler ara- sında ağızdan ağıza dolaşmış ve yayılmıştır.

İştebütün bunlar, arapça kelimelerin hayatında tedrici, geniş ve uzunadımların atılma-sını hazırlamıştır. Hatta bu gelişmeler öyle birseviyeye ulaşmıştır ki, bir edebiyatçının yüce Kur’an’ın edebimetnindeki kelimeleri, onların tarihi seyrini ve onlarda, zaman içindemeyda- na gelen değişiklikleri tam bir şekilde nazarı itibara almadananlamaya kalkışması apaçık bir hata haline gelmiştir. Zira bugelişmelerin kelimelerin hayatına ve manaya delaletlerine büyüketkileri olmuştur.

Bundan başka, bir araştırmacının, bukelimelerin ilk olarak ortaya çıktıkları sırada ve onların ilkokuyucusu olan Rasulullah (s.a.v) tarafından okunduğunda, onunetrafında bulunan kimselerin onlardan ne anladıklarını tespit etmeyebilhassa dikkat etmesi gerekir.[15]