[Seher Yeli]

Çoçuklar Bilgisayar Oyunlarından Etkilenir mi?

Yaşadığımız dönemdebilgisayar oyunları çocuklar için adeta vazgeçilmez bir eğlencekonumuna geldi. Bilgisayarı olan ailelerin çoğu çocuklarınıbilgisayarın başından kaldıramamaktan, olmayanlar ise çocuklarının evebilgisayar alma yönündeki ısrarlarından şikayet ediyorlar. Ayrıca sondönemlerde şiddet içeren oyunların giderek artması, aileleri buoyunların olumsuz etkileri üzerine de düşünmek zorunda bırakıyor.
Bilindiği gibi oyun oynamak çocuklar için bir lüks değil, ihtiyaçtır.Bununla beraber çocuğa doğru bir eğitim verilmesi açısından ailelerinoyuna ayrılacak süre ve oyunun içeriği konusunda dikkatli olması vebilinçli hareket etmesi kuşkusuz önemlidir. Bu başlık altında hembilgisayar oyunlarının çocuk üzerindeki etkilerini hem de ailelerindikkat etmesi gereken noktaları ortaya koymaya çalışacağız.
Bilgisayar Oyunları Çocukları Nasıl Etkiler?
Bilgisayar oyunları deyince çoğunluğun aklına şiddet içeren oyunlar vebunların olumsuz etkileri geldiği için bu konuyu şöyle bir araştırmadanyola çıkarak anlatalım. Bir grup çocuğa tek başlarına iken şiddetiçeren görüntüler izletiliyor. Aynı görüntüler başka bir grup çocuğaise yanlarında bir büyük varken gösteriliyor. Görüntüleri yalnız başınaizleyen çocuklar her seferinde bu görüntülerden daha çok zevk almaya vegünlük hayattaki konuşmalarında orada duydukları kelimeleri kullanmaya,görüntüdeki kahramana benzer hareketler yapmaya başlıyorlar.
Bir yakınlarıyla birlikte görüntüyü izleyen çocuklar ise giderek şiddetiçeren sahnelerden rahatsızlık duymaya başlıyorlar. Çünkü izlemeesnasında yanlarındaki büyükleri, çocuklara izledikleri olayların kötüolduğunu anlatıyor. Dahası şiddete maruz kalan kişinin hissedeceklerihakkında düşünmelerini sağlayarak çocukların empati yeteneğinigeliştirmeye çalışıyor.
Yalnız başına izleyen çocuklar bu görüntüleri oyun olarak görüp ondanzevk alıyorlar, diğerleri ise gördükleri olayların gerçekte nasılanlamlandırılması gerektiğini öğrendikleri için aynı görüntülerdenrahatsızlık duyuyorlar.
Televizyon gibi bilgisayar oyunlarının da küçük çocuklar üzerindekietkisi daha fazladır. Çocuğun gerçeklik duygusunun yedi yaşındageliştiğini hatırlarsak yedi yaşından küçük bir çocuğun gerçekle hayalarasındaki sınırı çizemediğini görürüz. Gördüklerini anlamlandıramayançocuk anne babasının tepkisine bakar. Eğer anne baba panik yapıyorsa,ciddiye alıyorsa çocuk bunun ciddi bir şey olduğunu düşünür. Beynindekorkuyla ilgili alanlar harekete geçer ve aşırı stres kimyasallarısalgılamaya başlar. Anne baba soğukkanlı ise daha az etkilenir. Onedenle çocukların, özellikle küçük çocukların, gerek televizyonizlerken gerekse bilgisayarda oynarken mümkün olduğunca yalnızbırakılmaması gerekir.
Son yıllarda iyice yayılan bir akım, kitle iletişim araçlarıvasıtasıyla popüler kimliklerin oluşturulması ve bu kimliklerinbilgisayar oyunlarıyla desteklenmesi yoluyla çocuklara benimsetilmeyeçalışılmasıdır. Çocukların popüler kimliklerle özdeşim kurmasısağlanarak o kimliklerin üzerinden tüketim arttırılmayaçalışılmaktadır. Buna karşı çocukları küçük yaştan itibarenbilinçlendirmek gerekir. Aileler çocuklara bu kimliklerin kasıtlıolarak ortaya çıkarıldığını anlattıkları takdirde çocuk eleştireldüşünme becerisi kazanır. Eleştirel düşünebilen bir çocuk da hergördüğüne, duyduğuna inanmak yerine, görüp duyduklarını bir süzgeçtengeçirdikten sonra kabul ya da reddeder. Gördüğü her şeyi olduğu gibibeynine yazan bir çocuk şiddeti haklılaştıran görüntüleri zihninekaydederse büyük olasılıkla hak arama, sorun çözme yöntemi olarakşiddeti seçecektir.Bilgisayarı ve televizyonu baştan sanık sandalyesineoturtmak yerine çocuğa bu aletleri doğru kullanmayı öğretmek gerekir.Yapılan araştırmalar bilgisayar oyunlarının çocukların zihinselgelişimi üzerine olumlu etkilerinin de olduğunu gösteriyor. Doğruoyunlar aracılığıyla öğrenmeyle ilgili zihinsel süreçleri hareketegeçirerek çocuğa stres altında soğukkanlı kalma becerisi, dikkatiniuzun zaman sürdürme becerisi kazandırılabilir.Çocuğa doğal bir ihtiyacıolan oyun sayesinde birçok şey öğretilebilir. Mesela bizim klinikdekullandığımız bilgisayarlı eğitim modülleri dikkat dağınıklığı çeken,okuldaki başarısı düşük olan çocuklara kavrama, algılama, akıl yürütme,görsel beceri gibi yetenekler kazandırmakta oldukça faydalıdır.Özellikle hiperaktif çocukların acelecilik ve sabırsızlık gibi belirginözelliklerini törpülemek, onlara katlanmayı, yılmamayı öğretmek için butür oyunlar kullanılmaktadır.
Bilgisayar Karşısında Çok Fazla Zaman Geçiren Çocuklar
Çocukların oyun oynamalarının onlar için doğal bir ihtiyaç olduğunu vebilgisayar aracığıyla da çocuklara bazı şeylerin öğretilebileceğiniifade ettik. Ancak bir çocuğun bütün gününü bilgisayarda oyun oynayarakgeçirmesinin de doğru olmadığı açıktır.Oyunda başarılı olmak, örneğinbir makineyi kontrol edebilmek, bir yarışı kazanabilmek çocuktaüstünlük duygusu oluşturur. Bu durum çocuğun hoşuna gider ve çocukkendisini mutlu hisseder. Bunun nedeni o esnada beyninin mutlulukkimyasalları salgılamasıdır. Fakat çocuk bunu sürekli yaptığı zamansadece onunla mutlu olmayı öğrenir, başka mutlulukları tadamaz. Halbukiinsan beyni başka sebeplerle, uğraşlarla da mutluluk hormonusalgılayabilir. Bilgisayar oyunları da, televizyon vb. de kontrollükullanılmalı, insanın hayatında başka şeylere de zamanayrılmalıdır.Çocuk başka şekillerde karşılayamadığı duygusalihtiyaçlarını karşılamak için bilgisayar oyunlarına sığınıyor olabilir.Fakat şöyle bir sorun vardır; çocuk oyun oynarken mutlu olur ama oyunbittiği zaman hayatın gerçekleriyle karşı karşıya kalır, mutsuz olur vetekrar oyuna döner. Bir müddet sonra bütün gününü bilgisayar karşısındageçiren, gece geç yatan, sabahleyin kalkamayan, gözü bir şey görmeyen,okuldaki başarısı düşen bir çocuk ortaya çıkabilir. Böyle bir durumlakarşılaşmamak için baştan önlem almak gerekir.
Aileler Ne Yapmalı?
Bir çocuğa “Bilgisayar oyunu oynama” demek hiçbir zaman gerçekçi olmaz.İnsanlarda yasaklanan şeylere karşı merak ve öğrenme içgüdüsü uyanır.Bu nedenle yasaklamak çözüm değildir. Yasaklamak yerine çocuğabilgisayarı doğru kullanmayı öğretmek ve onu farklı alanlarla,hobilerle tanıştırmak gerekir. Öncelikle çocuğu anlamak lazımdır,anlamazsak çocuk için doğru olanı bulamayız. Uzun bir süre bilgisayaristedikten sonra buna kavuşan çocuğun ilk günlerde bunun keyfiniçıkarmasına izin verilmelidir. Ondan sonra aile içi oturum yapılmalı veçocuğa bilgisayar kullanma kültürü anlatılmalıdır.Çocuğa şöylediyebiliriz: “Bilgisayarda oyun oynamanın yararları da zararları davar. Kimi oyunlarla zekanı, düşünsel kapasiteni geliştirebilirsin.Ancak her konuda olduğu gibi bilgisayarla da ilgili bazı kurallarımızınolması gerekir. Biliyoruz, senin eğlenmeye de dinlenmeye de ihtiyacınvar ama bunun belli bir süresi olmalı.”Aileler bilgisayarla ilgilikoydukları kurallara çocuklarının ne kadar uyduğunu takip etmelidirler.Çoğu anne bunu ilk birkaç gün takip edip sonra bırakabiliyor. Çocuklarannelerinin yufka yürekliliğinden yaralanıp bir müddet sonra rahatlıklaeskisi gibi davranabiliyorlar. Aileler uygulamayacakları kurallarıkoymamalı, koydukları kuralın da arkasında durmalıdırlar. Çocuk böylecebilgisayarla oynamanın, televizyon seyretmenin yöntemini öğrenmiş olur.Çocukta görev bilgisi, sorumluluk duygusu oluştuktan sonra gerisi kolayolacaktır. Sorumluluk bilincine eren çocuk gereğinden fazla oyunoynarsa zaten kendisini huzursuz hisseder.Ailelerin yaptığı hatalardanbirisi de şudur: Çocuk tam kendisini bilgisayara kaptırmış oynarken“Hadi ders çalış” denilince çocuk derse düşman olur. Onun yerine“Vaktin doluyor, bak sana 10 dakika daha müsaade. 10 dakika sonradersinin başına oturacaksın” denirse daha iyi olur. Öbür türlü çocuklaanne zıtlaşır ve ilişkileri daha da bozulur. Bozulan ilişkiyidüzeltmekse oldukça zordur.Aile çocuğu bir türlü vurdulu kırdılıoyunlardan vazgeçiremiyorsa hiç olmazsa bunu onaylamadığını çocuğaifade etmelidir. Uzmanlar çocukların günde en fazla iki saatibilgisayar başında geçirebileceğini söylüyorlar. Bu süre arttıkçazararlar da artıyor. Onun için anne babalar çocuklarına başka uğraşlaredindirme konusunda yardımcı olmalı, mümkün olduğu kadar onlarlabirlikte olup hep birlikte zaman geçirecekleri hobilergeliştirmelidirler.Bilgisayar oyunlarının popüler kimlikler benimsetmeve şiddete eğilimi arttırma gibi olumsuz etkilerinin olabileceğinivurgulamıştık. Bunun için anne babalar çocuğun gerek bilgisayar gereksetelevizyon aracılığıyla maruz kaldığı mesajları takip edip gerektiğindeuyarılarda bulunmalı, çocuğa eleştirel düşünme yeteneğikazandırmalıdırlar. Çocuğun doğru-yanlış, iyi-kötü kavramlarını doğrukurgulaması büyük ölçüde ailenin göstereceği dikkat ve özenebağlıdır.Anne baba çocuğu eğitemiyor, doğru yönlendiremiyorsa, sorunubilgisayar oyunlarında değil kendilerinde aramalıdırlar. Doğruyöntemler kullanıldığı takdirde bilgisayar oyunları zaman yönetimi,mesajları doğru algılama, eleştirel düşünme, görsel becerinin artışı,zihinsel kapasiteyi yükseltme, stres altında soğukkanlı kalabilmebecerisi gibi özelliklerin kazandırılmasına aracı olabilir. Bilgisayaroyunlarını zararlı deyip yasaklamak yerine doğru kullanmayı öğretmemizgerekir.
(*)İDER İnsani Değerler ve Ruh Sağlığı Vakfı Başkanı- Psikiyatrist



Prof. Dr. Nevzat TARHAN