[KuM TaNeSi]

2 Devletin malı ammenin, halkın malıdır Teşvik kredileri, enflasyon sebebiyle tam dönmediği, devletin verdiğini geri alamadığı anlaşılmaktadır Devletin bunu vermeye, alanın da bunu -ana paranın bir kısmını- mülkiyetinde bırakmaya hakkı var mıdır?

Cevap:
Devletin malvarlığı halka aittir; bunda geçmişin, yaşayanların ve gelecek nesillerin hakkı vardır Bu sebeple yöneticilerin, devlet malını uluorta harcamaları yasaktır, haramdır Devlet zarûrete düştüğü, başka çare bulamadığı takdirde topraklarının bir kısmını vatandaşlarına satacak olursa bunun, değerinin iki misline, hiç olmazsa değeri pahasına olması gerektiği ifade edilmiştir (Mecelle, md 370; H Karaman, M İslâm Hukuku, c III, s 75) Mecelle'nin 58 maddesinde kanunlaşan bir hukuk kaidesine göre yöneticinin halk ve devlet malı üzerindeki tasarrufu amme menfâatine (maslahata) bağlı olarak caizdir Mecelle şârihi Ali Haydar Efendi'nin el-Eşbâh'tan naklettiği bir örnek de ilgi çekicidir: Devlet başkanının, zengin olsun, fakir olsun vergi borçlusuna vergiyi terketmesi (borçludan vergiyi almaması) caizdir Ancak borçlu zengin ise vergiyi devlet başkanı tazmin eder, fakir ise başkanın tazmin borcu yoktur (Durar, c I, s 129) Burada, başkanın tazmin sorumluluğu bakımından zengin ile fakirin farklı olmaları "zenginin beytulmalde hakkı olmadığı fakirin ise son kapı olarak beytülmalden ihtiyacını giderme hakkının bulunduğu" hükmüne dayanmaktadır İşte bütün bu kaide ve hükümler birlikte gözönüne alındığında şu sonuç ortaya çıkmaktadır: Devlet, amme menfâati, genel ihtiyaç söz konusu olduğu zaman teşvik kredisi verebilir, çeşitli yollarla, genel menfâatin gerektirdiği yatırım ve faaliyetleri teşvik edebilir Ancak devletten kredi sağlayan kişiler bunu tam olarak iade etmek, geri vermekle yükümlüdürler Fakir olmadıkları halde aldıklarını eksik verirlerse haksız kazanç elde etmiş olurlar, bunun ise dünya ve ahirette sorumluluğu vardır Devlet verdiğini eksik alır, tam almamakta ısrar ederse (kanun, yönetmelik vb böyle düzenlenmiş ise) bu takdirde krediyi kullanan şahıs ve şirketler, anaparanın kendilerinde kalan kısmını amme menfâatine, hayır ve hasenata sarfetme durumundadırlar (Devletin teşvik maksadıyla verdiğini, geri almadığını, kamu menfâati yönünde çalışan, yatırım ve üretim yapan müteşebbisin hakkı olarak değerlendirmek de mümkündür)


* İSAV merkezinde, 1987 yılının Kasım ve Aralık ayı toplantılarında yaptığımız konuşmanın banttan yazılan şeklidir İtiraz ve sorulara cevap kısmı tarafımızdan -daha sonra- kaleme alınmış ve sonuna eklenmiştir

Hayrettin Karaman