 RE: Osmanli Mûsikîsi
Osmanlı Mûsikîsinin :
l. Karakteri
Osmanlı mûsikîsi; tezhibi nakşı (minyatürü) halısı hattı ve ebrusuyla Batılıların sublime art dedikleri 'ulvî' bir güzellik olan Osmanlı sanatının —mimarîdeki taş yerine— Ses'te billurlaşmış şeklidir; Tablolarında uzun süre en koyu bordo narçiçeği ve kestane renklerini kullandıktan sonra paletinde siyah ve griden başka renk tuvalinde belirsiz dikdörtgenlerden başka şekil bırakmayan M. Rothko'nun (1903-1970) resmi gibi en yalın ezgilerle zaman ötesini anlatan derinliğiyle insanı sonsuza kanatlandıran bir müzik(4)
Sûfîlerin 'dilsizlerin dili' (lisân-i bîzebâzân) sözüyle anlattıkları kelimeye dökülmesi mümkün olmayan ancak sadece hissedilebilen gerçek'i terennüm eden bu mûsikînin karakteri kaynağı olan Türk mûsikîsinin genel karakteri içinde mütalaa edilir. Yani: Kuzey ve Doğu Asya'da 5 (pentatonik) Güney ve Batı Asya'da 7 (heptatonik) aralık üzerine kurulu genellikle tizden peste doğru dönerek inen ses dizilerine dayalı; tarihî orijininde tek kişinin (ozan tarzına uygun) üslubu veya usulsüz ama mutlaka bir makam'a bağlı olarak çalıp söylediği; müziğin sadece ritm ve melodi unsurlarını kullanıp insan sesine ağırlık veren ve nihayet nesilden nesle aktarımı Batı müziğindeki gibi nota yoluyla değil(5) meşk yoluyla sağlanan bir şahsî üslup ve ifade müziği. Osmanlı mûsikîsi bu genel karakteri bariz şekilde taşımakla birlikte sonuç olarak bir imparatorluğun müziği olmak bakımından mûsikîyle doğrudan ilgili askerî dinî-tasavvuf sarayı ve elit çevrelerde müesseseleşmiş ayrıca mozaiği meydana getiren çok çeşitli etno-kültürel unsurların katılımıyla renklenmiş ve zenginleşmiş büyük bir sentez sanatıdır. Gerek hızla gelişmesinin gerekse hem kendi içinde hem çevresindeki etki gücünün kolayca hazmedilip yaygınlaşmasının sırrı bu muhteşem sentezdedir.
Genel olarak Türk özel olarak Osmanlı mûsikîsinin karakterleriyle ilgili çok önemli bir başka husus da şudur: bu müzik—ordu tekke ve eğlence uygulamaları dışında— bir toplu icra müziği değildir: hele koro ile hiçbir zaman icra edilmemiştir(6). Sarayda ve elit çevrelerde yapılan klâsik veya halk tarzı vasıflar ise gerek kadro gerek repertuar bakımından günümüz korolarının çok ama çok uzağındadır: koro Osmanlı mûsikîsinin aslî karakteriyle taban tabana zıt bir uygulamadır.(7)
Bu makâlenin hacmi içinde Osmanlı mûsikîsinin teknik strüktürüne yani kullandığı ses aralıklarının türleri dizi makam usul kalıpları vb. teknik özelliklere giremedik. Ancak dizi makam ritim usul form gibi bazı temel kavramları sondaki küçük sözlükte açıklamağa çalıştık. Teknik strüktür konusunda derinleşmek isteyen okuyucularımız E. Karadeniz Y. Tura ve H. Partch'ın Kaynaklar kısmımızda gösterilen eserlerine müracaat edebilirler.
|