Medineweb Forum/Huzur Adresi - Sistematik Kelam [Ünit 06 Ders Özeti] (Dokuz Eylül)

6. ÜNİTE / ALLAH-ÂLEM İLİŞKİSİ

SORU 1: KURANI KERİMDE ALEMİN YARATILMASI ANLAMINDA KULLANILAN TERİMLER NELERDİR?
CEVAP: Halk, ibda, inşa, iade, ca'l, bari, fatır dır.

SORU 2: İBDA NE DEMEKTİR?
CEVAP: Kuranda ALLAH'ın yaratmasının benzersiz ,emsalsiz oluşunu ve estetik tarafını gösterir.

SORU 3: EL- ĞANİYY NE DEMEKTİR?
CEVAP:Bütün mevcudatın varlıklarının devamında ALLAH Tealaya muhtaç olmaları demektir.

SORU 4: KUR’AN, EVRENİ YARATMIŞ VE SONRADAN KENARA ÇEKİLMİŞ BİR TANRI TASAVVURU SUNAN DEİZMİ AÇIK BİR BİÇİMDE ALLAH'IN HANGİ İSMİYLE
REDDETMİŞTİR?
CEVAP: el- Kayyum ismiyle reddeder.

SORU 5: KELAMCILARIN ÇOĞUNLUĞUNA GÖRE BİLGİNİN KONUSU NEDİR?
CEVAP: Kelamcıların çoğunluğuna göre bilginin konusunu oluşturan alan varlık (mevcûd) ve yokluk (mâdum)dan oluşmaktadır. ALLAH Teâlâ’nın ilmi, varlığı, var
olarak da bilir, henüz varlık alanına çıkmadan, yok iken de yok olarak bilir. Zira O’nun ilmi, ezelîdir.

SORU 6: KELAMCILAR İLE İSLAM FİLOZOFLARI ARASINDAKİ EZELİ BİLGİ İLE İLGİLİ TARTIŞMA NEDİR?
CEVAP: İslâm filozofları, ezelî bilgiyi, objesini var kılan bir bilgi olarak tanımlamaktadırlar.ezelî bilgide mevcut olmasından dolayı, âlemin de ezelî olduğudur.
Çünkü onlara göre, varlığın ortaya çıkışı irade sıfatından değil, ilim sıfatından kaynaklanmaktadır
Kelamcılar ise bu görüşlere şiddetle karşı çıkarlar. Çünkü bu ALLAH Teâlâ’nın irade sıfatını geçersiz kılmakta,âlemdeki oluşu, bir zorunluluklar zinciri halinde
getirmektedir.

SORU 7: İRADE SIFATI NE DEMEKTİR?
CEVAP: irade sıfatı ile kastedilen, fâilin yapıp etmelerinde seçme imkânını gösteren, üzerinde herhangi bir baskı, icbar ve zorunluluğun bulunmadığını ifade eden
bir manadır.

SORU 8: “RABBİNİN GÖLGEYİ NASIL UZATMAKTA OLDUĞUNU GÖRMEDİN Mİ? DİLESEYDİ ONU ELBET HAREKETSİZ DE KILARDI. SONRA BİZ GÜNEŞİ, ONA
(GÖLGEYE) DELİL KILMIŞIZDIR.” (FURKAN, 25/45) AYETİNDE İLAHİ İRADE HANGİ MANADA KULLANILMIŞTIR?
CEVAP: âyet-i kerîmede farklı yaratma ihtimallerinin bulunduğunu ifade ederek ALLAH Teâlâ’nın iradesinin bunlar arasından sadece birini seçtiğini ve yaratmanın
buna bağlı ortaya çıktığını göstermektedir.

SORU 9: MUTEZİLE KELAMCILARI İLAHİ İRADEYİ NASIL GÖRÜRLER?
CEVAP: onlara göre, ilahî irade zâtî değil, fiilî bir sıfattır. Bunun anlamı ise, ilahî iradenin ezelî değil, muhdes/yaratılmış bir sıfat olarak kabul edilmesidir.Onlara
göre, iradenin ezelî bir sıfat olması, âlemin ezeliliği fikrinden tutun, insanın özgürlüğü meselesine kadar felsefî anlamda bir takım problemlerin ortaya çıkmasına
sebep olmaktadır.

SORU 10:EHLİ SÜNNET KELAMCILARI İLAHİ İRADEYİ NASIL KABUL EDERLER?
CEVAP: Ehl-i Sünnet kelamcıları iradeyi, ALLAH’ın zâtî/subûtî sıfatları arasında görmekte, dolayısıyla ezelî olduğunu kabul etmektedir.

SORU11: CEBRİYYE NİN İLAHÎ İRADENİN İNSANIN CÜZ’Î İRADESİYLE ETKİLEŞİMİ GÖRÜŞÜ NEDİR
CEVAP: Cebriyye ALLAH Teâlâ’nın ezelî iradesi karşısında insanın cüz’î iradesinin hiçbir etkisinin olmadığını, insan için ahlakî sorumluluktan bahsedilemeyeceğini
kabul ederler. Onlara göre insan, rüzgârın önünde sürüklenip giden bir yaprak gibidir; fiillerinden hiçbirisinin gerçek sahibi değildir.

SORU 12:“GÖKLERİ, YERİ VE BU İKİSİ İÇİNDE YAYDIĞI CANLILARI YARATMASI, O’NUN VARLIĞININ DELİLLERİNDENDİR. O, DİLEDİĞİ ZAMAN, ONLARI BİR ARAYA
GETİRMEYE DE GÜCÜ YETENDİR.” (ŞÛRÂ, 42/29) AYETİNDE İLAHİ KUDRET NASIL İFADE EDİLMİŞTİR?
CEVAP: âyetde, evrende var olan her şeyin ALLAH’ın kudreti ile vuku bulduğunu, yani yaratmanın tamamen ALLAH’a ait olduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra
canlıların yaratılması da O’nu kudreti iledir.

SORU 13: KURANDA EN ÇOK GEÇEN VE KELAMCILARIN ÜZERİNDE EN AZ TARTIŞTIĞI SIFAT HANGİSİDİR?
CEVAP: Kudret sıfatıdır.

SORU 14: İLİM, İRADE VE KUDRET SIFATLARI NE DEMEKTİR?
CEVAP: İlim sıfatı, ALLAH Teâlâ’nın âlemi yaratmasının rastgele, düzensiz ve nizamsız olmadığını, aksine var olan her şeyin ezelî bilgi tarafından kuşatıldığını
göstermektedir. İrade sıfatı, yaratmanın imkân dâhilindeki bütün şıklarından hangisine tahsis edileceğini ifade etmektedir. Kudret sıfatı ise, mevcudâtın yokluktan
varlığa fiilî olarak çıkmasını sağlayan sıfattır. Buna binaen âlemde her ne var ise, ALLAH’ın kudret eseri olarak vardır.

SORU 15: SÖZLÜKTE HİKMET NE DEMEKTİR?
CEVAP: Adaletle hükmetmek, varlığın gerçekliğini olduğu gibi kavramak ve buna uygun hareket etmek anlamlarını ihtiva etmektedir.

SORU 16: HİKMET SIFATI ALLAH TEALA HAKKINDA NE ANLAMDA KULLANILIR?
CEVAP: hikmet sıfatı ALLAH Teâlâ hakkında kullanıldığında, yaptığı işte, verdiği hükümde, söylediği sözde hakikati gözeten, adaletli davranan, ilim sahibi ve sağlam
yapan anlamları kastedilmiş olmaktadır.

SORU 17: KUR’AN-I KERÎM, ÂLEMİN HER BİR PARÇASINDA VAR OLAN İLAHÎ HİKMETİ KEŞFEDENLERİ NASIL ANMIŞTIR?
CEVAP:ilahî hikmeti keşfedenleri övgüyle zikretmekte, ayrıca insanın davranışlarını bu hikmete göre düzenlemesini talep etmektedir: “ALLAH, hikmeti dilediğine
verir. Kime hikmet verilmişse, şüphesiz ona çokça hayır verilmiş demektir. Bunu ancak akıl sahipleri anlar.” (Bakara, 2/269)

SORU18: MUTEZİLE, EŞARİ VE MATURİDİLERE GÖRE HİKMETİN KAPSAMI HAKKINDAKİ GÖRÜŞ AYRILIKLARI NASILDIR?
CEVAP: Mu’tezile’ye göre hikmet, ister fâiline isterse başkasına olsun, kendisinde fayda bulunan fiildir. Eş’arîlere göre ise, fiilin fâilin kasdına göre vuku
bulmasıdır. Mâtürîdîler ise hikmeti, fiilin övülecek bir sonuçlara sahip olması şeklinde tanımlarlar.

SORU 19:TEKVİN ALLAH TEALA HAKKINDA KULLANILDIĞINDA HANGİ ANLAMDA KULLANILIR?
CEVAP: ALLAH Teâlâ hakkında kullanıldığında ise, ihdâs, icâd ve yoktan yaratma anlamlarını ihtiva etmektedir.
İlahî bir sıfat olarak tekvîn, mevcudâtın var kılınması için ALLAH Teâlâ’nın emri olan “kün” (ol) kelimesinden türetilmiştir.

SORU 20: TEKVİN SIFATI MATURİDİLER TARAFINDAN NASIL GÖRÜLÜR?
CEVAP:Tekvîn sıfatı, Mâtürîdî kelamcılar tarafından fiilî sıfatların mercii olarak görülmekte, bu sebeple de ezelî ve hakikî sıfatlar arasında değerlendirilmektedir.
Onlara göre bir şeyin yokluktan varlık âlemine çıkması tekvîn sıfatının kapsamı dâhilindedir.

SORU 21: FİİLİ SIFATLAR DENDİĞİNDE GENEL OLARAK HANGİ SIFATLAR AKLA GELİR?
CEVAP:Fiilî sıfatlar dendiğinde gelen olarak halk (tahlîk-yaratma), ibdâ (benzersiz yaratma), inşaallahâ, terzîk (rızık verme), ihyâ (hayat verme) imâte (öldürme), ba’s
(yeniden diriltme), irsâl (peygamber gönderme, inzâl (kitap indirme), ihdâ (hidâyet verme), idlâl (sapkınlıkta bırakma), in’âm (nimet verme), ta’zip (cezalandırma)
gibi sıfatlar akla gelmektedir.