Kur’an’ın Ebu Bekir Devrinde Toplanması

[NUR]

Kur’an’ın Ebu Bekir Devrinde Toplanması

Rasulullah’ın vefatından sonra halifeliğe seçilen Ebu Bekir (r.a.) devrinde bir takım yalancı nebiler türemiş, irtidat hareketleri baş göstermişti. Halife Ebu Bekir bu karışıklıkları önlemek için bazı teşebbüslerde bulunmuş, bu arada sahte nebi Müseyleme üzerine de bir ordu göndermişti. Yemame’de (12/633 yılında) yapılan savaşta 70 kadar hafız şehid düşmüştü. Hatta bu savaştaki şehit sayısının 500, 700 ve daha fazla olduğunu söyleyenler de vardır.[216]

İşte bu durum Ömer’i (r.a.) telaşlandırmış, endişesini belirtmek üzere Halife Ebu Bekir’e gitmiş ve Kur’an’ın toplanmasını teklif etmiştir. Ebu Bekir ilk anda Rasulullah’ın yapmadığı bir işi yapma durumuyla karşı karşıya geldiği için çekinmişse de daha sonra, gönlü bu işe ısınmış ve Ömer’in düşündüğü gibi düşünmüştür. Hemen Zeyd b. Sabit’i çağırmış ve ona Kur’an’ı inceleyip toplama görevini vermiştir. Zeyd b. Sabit ilk anda bu görevi yapmaktan çekinmiş ise de Halifenin telkin ve tavsiyelerine uyarak hemen Kur’an’ı toplamaya koyulmuştur.[217]

Kur’an’ı toplama görevi kendisine verilen Zeyd b. Sabit, Rasulullah’ın vahiy katibiydi. Kur’an’ın tamamını Rasulullah’ın sağlığında toplamıştı. Akıllı, zeki ve yetişkin bir genç olarak tanınmıştı.

Zeyd b. Sabit’in Kur’an’ı toplama işiyle görevlendirilişinden hemen sonra, durum Ömer (r.a.) tarafından halka duyuruldu ve Rasulullah’dan (s.a.v.) alınan Kur’an’a dair bilgi ve belgelerin getirilmesi istendi. Getirilen ayet ve surelerin kabul edilebilmesi için şu şartlar aranıyordu:

1) Getirilen ayetlerin ezberlenmiş olması

2) Rasulullah’ın huzurunda yazılmış olması

3) Bunun da en az iki şahidin şehadetiyle isbat edilmesi.

Aranan prensiplere son derece riayet ederek yazılı metinleri bir araya getiren Zeyd b. Sabit bu işi yaklaşık bir yılda tamamlamıştır. Toplanan bu sayfalar Ebu Bekir’e (r.a.) teslim edilmiş, vefat edinceye kadar onun yanında kalmıştır. Böylece Rasulullah tarafından okunan, tebliğ edilen, yazılan ve ezberlenen Kur’an Ebu Bekir devrinde, başta Zeyd b. Sabit olmak üzere sahabenin gayretleriyle toplanıp tek kitap haline getirilmiştir. Toplanan Mushaf’ın Rasulullah devrinde yazılan ve bilinenlerden hiç farkı yoktur. Yalnız Tevbe suresinin son iki ayeti ile Ahzab suresinin bir ayeti sahabelerin tevatüren ezberlerinde, Rasulullah’ın yanındaki mushafta olmasına rağmen sadece Huzeyme b. Sabit el-Ensari’nin yanında vardı. Rasulullah onun şahitliğini iki kişinin şahitliği yerine saydığı için sahabeler hiç bir şüpheye kapılmadan istisna olarak bunu almışlardır.[218]

Toplanan kitap haline getirildikten sonra Mushaf adını alan bu nüshayı şu özellikleriyle tanımak mümkündür.

1) En ince ilmi tesbit usulleriyle toplanmıştır.

2) Nüshaya ancak tilaveti mensuh olmayan ayetler alınmıştır.

3) Nüshanın doğruluğu, tevatür yoluyla sabittir ve icma-ı ümmet vardır.

4) Bu nüsha “yedi harfi” içine almaktadır.[219]

Ebu Bekir’e teslim edilen bu Mushaf, onun vefatından sonra Ömer’e, Ömer’den sonra da kimin halife seçileceği belli olmadığı için kızı Hafsa’ya teslim edilmiştir. İstinsah sırasında Osman istemiş, sonra iade etmiştir. Hafsa’nın vefat etmesinden sonra Medine valisi Mervan b. Hakem tarafından da yaktırılmıştır. Bunun sebebi, istinsah edilen nüshalarla bu nüsha arasında muhalefet olabileceği iddialarını ve bu yönde doğacak fitneyi ortadan kaldırmaktır.